Siparişi verenin hiç mi kabahati yok

Hilmi Şenalp, Türkiye’nin önemli mimarlarından biri. Çamlıca tepesine yapılması planlanan caminin emanet edildiği Kahramanmaraş İmar Müdürü Mehmet Güner’den çok farklı bir yerde duruyor. Fakat görüyoruz ki sonuç değişmiyor. Her defasında birbirine benzer yapılar ortaya çıkıyor; üstelik bunlar birer prestij projesi olsalar bile. Peki sorun nerede?

‘Kopya cinayetler’ dediğim birbirini taklit eden camilerin ilk örnekleri özgün ve öncü yapılardı. Onları yapanlar da kendi zamanlarının yıldız mimarlarıydı. Bugünün yıldız mimarları camiler yapsa herşey çok güzel olur mu? Hiç sanmam. Mesela Hilmi Şenalp’i bir yıldız mimar kabul etsek bile, sonuçta siparişi veren kişi ya da kurum, kısacası müşterinin bakış açısı sonucu etkiliyor. Türkiye’nin, hele İstanbul’un kendini zengin ve güçlü hissettiği bu dönem, mimarlık açısından aslında önemli bir fırsat sunuyor. Çok sayıda büyük proje gerçekleşiyor ve her biri, yepyeni bir anlayış geliştirmek, diğerleriyle estetik bir rekabete girmek için sahibi için de tasarlayan için de birer fırsat. Ama bu fırsat çok az değerlendirilebiliyor. Çünkü dediğim gibi, ‘siparişi veren’, mimarın önünü açacak bir vizyon ve estetik anlayış içinde olmadığında mimarın da yapacak bir şeyi kalmıyor.

Önceki Pazar Sabah gazetesinde Hasan Bülent Kahraman’ın yazısı bu konuda iki önemli görüş geliştiriyordu. Birincisi yukarıda sözünü ettiğim ‘yıldız mimarlık’ meselesi. Diğeri ise ‘cami formunun tamamlanmış olduğu’ görüşü. Kopya cinayetler çoğunlukla cami yaptırma derneklerinin siparişleriyle gerçekleşiyor. Onlar da işin mimarisini çok önemsemiyor gibi görünüyor. Ama aslında Osmanlı yıldız mimarlarının geliştirdiği form, kendi içinde bütün dini referansları taşıyor; İslam dünyasının görkemli dönemine yönelik biçimsel göndermeleriyle birlikte bu form, onu kullanacak olanlar için ideal bir noktada duruyor. Yani siparişi verenler her defasında bu formu yeniden üretmek istiyorlar ve iş mimari bir mesele olmaktan çıkıp sosyal, kentsel bir meseleye doğru gidiyor. İşte devasa bir cami yapılsa bile, onu Hilmi Şenalp ya da Mehmet Güner hangi mimar yapmış olsa da sonuç değişmiyor. Geleceğe kalacak güzel, öncü, merak uyandıracak bir yeni yapı ortaya çıkmıyor.

Neticede Ataşehir’e yapılan camiye bir bakın ve sonra da aralarında onlarca, yüzlerce yıl olan mesela Şişli, Kocatepe ve mesela Kılıç Ali Paşa camileriyle karşılaştırın. Dikkatli ya da uzman bir gözle bakmıyorsanız farkı görmekte güçlük çekeceksiniz. Şimdi bu durumda bir tuhaflık yok mu?