Süper Kent Denizli Dosyası Başlıyor

Süper Kent dosyası kapsamında Mart-Nisan ayları boyunca gündemimiz Denizli olacak.

İki aylık periyotlarla Türkiye’nin çeşitli kentlerini gündemimize aldığımız Süper Kent dosyası kapsamında Mart-Nisan boyunca Denizli kentini işleyeceğiz. İki ay boyunca kentin mekânsal değişimini, mimarlık gündemini ve tarihini ortaya koyan görüş yazıları, söyleşiler paylaşacağız ve kentin mimarlık kültüründe yer eden mimari projeleri yayınlayacağız.

Denizli kentinin tarihi MÖ 4. yüzyıla dek uzanıyor. Bölgedeki ilk yerleşimler Laodikya’da kurulmuş ancak zaman içinde politik, ekonomik ve coğrafi baskılar sonucu Laodikya terk edilmiş ve 6. yüzyılda Ladik (Denizli) kurulmuş. İlk yerleşim, savaşlardan korunmak için kale içinde başlamış; 14. yüzyıldan itibaren ise sur dışında kırsal ve seyrek yerleşimler oluşmaya başlamış. (İnceoğlu, 2002). 19. yüzyılda Tanzimat’ın ilanı ile demiryolunun kurulması, ticaret ve sanayinin canlanması, planlı mekânsal gelişmenin benimsenmesi, hükümet konağı, adliye binası, öğretmen okulu gibi kamu yapılarının inşasının getirdiği canlılık kentin gelişmesinde etkili olmuş (İnceoğlu, 1999’dan aktaran Yavuzçehre 2010). 19. yüzyılda Aydın’a bağlı bir ilçe statüsündeki Denizli, Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte il olmuş.

1930’larda Denizli fotoğrafı (Kaynak: http://www.pamukkale.gov.tr)

Cumhuriyet’in ilk yıllarında dağınık, plansız bir kent özelliği taşıyan Denizli’de mekânsal gelişimi etkileyen en önemli gelişmelerden biri, modernleşme hamlesinin parçası olan sanayileşme olmuş. 1953 yılında bir kamu yatırımı olarak Sümerbank İplik Fabrikası kurulmuş, Sümerbank daha sonraları bünyesinde kurduğu lojmanlar ve sosyal tesislerle kentin mekânsal ve toplumsal gelişiminde de büyük rol oynamış (Yavuzçehre, 2010). 1960’larda ilk nazım plan çalışmaları yapılmış, burada sanayi alanları ve konut dokusu belli edilmiş. Ancak yoğun sanayileşmenin getirdiği nüfusun talepleri yıllar içinde karşılanamaz olmuş. 1976’da yaşanan depremin kentte büyük bir yıkıma neden olması da yeni imar planı çalışmalarını zorunlu kılmış. Bundan sonra yapılan imar planları yetersiz kalmış, parçacıl uygulamalar- tüm Türkiye’de olduğu gibi- Denizli’de rantı doğurmuş ve hızlı kentleşmenin etkisiyle kent kimliği giderek yok olmuş (İnceoğlu, 2002). 2000’lerde, sanayiden elde ettiği geliri inşaatta değerlendirmeye çalışan iş adamlarının ürettiği niteliksiz yapılaşma günümüzde Denizli’deki hakim görüntüyü oluşturuyor.

Denizli’de en çok yakınılan konulardan biri, kent kimliğini oluşturan pek çok tarihi binanın izlerinin silinmesi. Bunlar arasında hafızalarda en taze olan Denizli Kız Meslek Lisesi’nin hikayesini kısaca anlatalım; nitekim hem yapı kimliği ve kent simgesi özelliği hem de yarattığı kamuoyu itibariyle kent hafızasındaki yeri büyük. Denizli mimarlık mirasında yeri olan taş binaların bir örneği olan Denizli Kız Meslek Lisesi, 1950’lerde inşa edilip kullanıma açılmıştı. Bu binayı yıkıma götüren süreç ise şöyle gelişmiş: Denizli Valiliği, kent merkezinde geniş bir alanda Denizli Hükümet Konağı Mimari Projesi ile Yakın Çevresi Kentsel Tasarım Projesi Yarışması’nı açar. Yarışma alanında Erkek Sanat Okulu Taş Atölyeleri, tescilli Hükümet Binası ve Kız Meslek Lisesi bulunuyordu. Cumhuriyet dönemi taş yapılarının korunmasına dikkat çekmek amacıyla Mimarlar Odası Denizli Şubesi, “Denizli Geleceğini Arıyor” başlıklı bir sempozyum düzenler. Sempozyum neticesinde Mimarlar Odası ve Denizli Valiliği, Kız Meslek Lisesi’nin korunarak kullanılacağına dair bir protokol kararı alırlar. Yarışmada 1. ödülü kazanan Yavuz Selim Sepin ekibinin projesi de bu alandaki yapıları koruyacak bir yaklaşım öngörüyordu. Ancak daha sonra Valilik sempozyumda alınan kararı tanımayarak Haziran 2010’da yıkımı gerçekleştirir. (URL 1)

Denizli’de kentin tarihi dokusunu oluşturan pek çok yapı ya köhneleşerek yıkılmaya bırakılmış ya da bilinçli olarak yıkılmış. Koruma konusundaki bilincin zayıf kaldığı kentte Cengiz Bektaş’ın başı çektiği modern mimarlık örneklerine ise rastlamak hala mümkün. Örneğin bir çarşı modeli olarak dikkat çeken Bektaş eseri Babadağlılar Çarşısı kentteki mimarları da etkilemiş ve kente iş hanları özelinde yeni bir yapı tipolojisi eklemlenmiş. Modern yapıların yanı sıra, Denizli’de çoğunlukla günümüz “m² mimarlığı”na sıkça rastlansa da nitelikli üretim anlamında çağdaş denemeler de dikkate değer. Yakın zamanda sonuçlanan Pamukkale Üniversitesi Mimarlık Fakültesi yapısı için düzenlenen mimari proje yarışması da kentteki mimarlık üretimine yeni bir soluk getiren girişimlerden sayılmalı. Mimarlık Fakültesi’ndeki öğretim kadrosunun da mimarlık eğitimine yenilikçi bakışı ve üniversitenin kentle bütünleşmesi yolunda attıkları adımlar kentin nitelikli gelişimi açısından vurgulanması gereken noktalardan biri.

Deniz Aslan ekibinin 1. ödülü kazanan projesi

Denizli’ye dair yaptığımız bu kısa girişin ardından, ilerleyen günlerde kentteki mimarlık kültürünü ve kentleşme serüvenini konu edinen söyleşiler ve yazılar yayınlayacağız. Takipte kalın…

Kaynaklar

İnceoğlu, Necati (2002). Denizli’de Mimarlık. Mimarlık Dergisi, 304. Sayı.
Yavuzçehre, Pınar (2010). Kentsel Mekan Kullanımında Değişim: Denizli Kenti Örneği. Süleyman Demirel Üniversitsi Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi.
URL 1 Kız Meslek Lisesi Nasıl Yıkıldı?, 4 Nisan 2016.