Türkiye’deki İlk Kiracı Hareketi Kendi Yaşam Alanını Kurguluyor

Düzce'de katılımcı planlama hayata geçiyor.

Son yıllarda inşaat sektöründeki yükselişle, aslında yaşam alanımızın bir parçası olan “konut”, yatırım, rant kelimeleriyle özdeşleşmiş hale geldi ve yeni anlamlar kazandı. “Mahalle”, “yuva”, “komşuluk” gibi insana dair kavramların unutulduğu ve giderek yatırım aracı haline geldiği bugünlerde kendi yaşam alanlarımıza dair söz söylemeye her zamankinden daha fazla ihtiyaç duyuyoruz belki de. Gelin, gayrimenkulün diliyle konuştuğumuz, öğrendiğimiz “konut” meselesini daha insani, naif bir tablo üzerinden konuşalım.

Aslında aç gözlü spekülatörlere bırakamayacağımız kadar değerli olan yaşam alanlarımızın farklı bir pratikle de tasarlanabileceğini hiç düşündünüz mü? Farklı derken, aslında hep okullarda öğretilen, katılımcı ve kullanıcı odaklı tasarım süreçlerinden bahsediyorum. Şimdilerde Düzce’de, kiracı depremzedeler ve onlarla birlikte yol alan Düzce Umut Atölyesi tam da böyle bir süreci deneyimliyor. Şimdi kafamızı yaşadığımız yerden kaldırıp Düzce’deki kiracıların mücadelesine bakalım ve katılımcı tasarım pratiğini keşfedelim. 

Düzce’de Kiracılar Konutlarını Kendileri Tasarlıyor

24 Şubat’ta MSGSÜ’de düzenlenen Çarşamba Seminerleri’nin konukları Düzce Evsiz Depremzedeler Konut Yapı Kooperatifi üyeleri ve Düzce Umut Atölyesi gönüllüleriydi. Seminerde, Düzceli depremzede kiracıların 13 yıl önce bir yaşam alanına sahip olabilmek için başlattığı mücadele ve şimdi Düzce Umut Atölyesi’nin katkılarıyla hayata geçirilen katılımcı konut tasarımı süreci aktarıldı.

99 Depremi’nde Düzce’de evlerini kaybeden kiracıların hak arama mücadelesinin uzun bir geçmişi var. Deprem sonrasında evi hasar gören ev sahiplerine devlet, kalıcı konutlardan ev tahsis ederken kiracıları prefabiklerde yaşamaya mahkum bırakmıştı. İlerleyen yıllarda kiracıların da prefabriklerden çıkarılması kararı üzerine Evsiz Depremzedeler Konut Kooperatifi kurulmuş ve Türkiye’nin ilk kiracı hareketi böylece başlamış. 

Depremde en büyük mağduriyeti yaşayan kiracılar seslerini duyurabilmek için imza kampanyaları başlatmış, mitingler yapmış ancak çabaları Düzce’den dışarıya ulaşamamış. Bunun üzerine Ankara’ya gitme kararı alan kiracılar, devlet yetkililerine dertlerini anlatmak için büyük çaba harcamış ancak Türkiye bürokrasisinden yılıp vazgeçerler düşüncesiyle onca geri çevirmeye rağmen Düzceliler çabalamaktan vazgeçmemiş. “Önce hakkınız yok dediler, sonra hakkınız var ama araziniz yok dediler, bizi yıllarca süründürdüler” diyerek anlatıyorlar yıllar içindeki tecrübelerini.

Kooperatifin, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı ile başlayan süreci yetkilerin TOKİ’ye devredilmesiyle TOKİ’yle devam etmiş. Sonunda Düzce’nin Beyköy ilçesindeki bir arazinin kooperatife bedelli devrini TOKİ onaylamış ve kiracılar 2 yıl boyunca arazinin master planının yapılması için beklemiş. 2013’te ÇŞB’nin planı onaylaması üzerine Şubat 2014’te TOKİ arazinin imar planını yaptı, Düzce Belediyesi planı onayladı ve sonunda Haziran 2014’te kooperatif arsa tahsisini gösteren belgeyi almış oldu.

“Peki arsayı aldık da şimdi ne olacak?” diye sorduklarını söylüyorlar kiracılar, işte o sırada devreye Düzce Umut Atölyesi giriyor. Farklı disiplinlerden akademisyen, öğrenci ve gönüllülerden oluşan bir ekibi barındıran atölyenin katkılarıyla Düzceli kiracıların birlikte, katılımcı ve dayanışmacı pratiklerle bir yerleşim alanı tasarlanması süreci böylece başlamış oluyor. 

Düzce Umut Atölyesi Ne Yapıyor?

Bir Umut Derneği – Dayanışmacı Atölye’nin çağrısıyla bir araya gelmiş, mimarlık, planlama, inşaat mühendisliği, iletişim, sosyoloji, hukuk gibi farklı disiplinlerden akademisyen, öğrenci ve gönüllülerden oluşan bir ekip olan Düzce Umut Atölyesi, Düzceli kiracıların yaşam alanlarının yaratılması için katılımcı bir planlama süreci oluşturuyor. “Türkiye’de başka türlü bir konut üretim pratiği mümkün” düşüncesiyle yola çıkan ekipteki herkes bu süreçte kendi uzmanlık alanından ortaya bir şeyler koyuyor ancak kendilerini Düzceliler’in yaşam alanları hakkında karar alıcı bir güç olarak tanımlamıyorlar.

Her birinin bu ekipte olmasının farklı nedenleri var ama hepsi, birlikte yeni bir şey üretebilmenin ve dayanışmanın heyecanını yaşıyor. Ekipten Yaşar Adanalı, “Mekanın insanla kurduğu ilişkinin yolsuzlaştığı bu dönemde biz ortaya bir şeyler koymaya çalışıyoruz” sözleriyle anlatıyor yaptıkları işin anlamını.

Tasarım Sürecinde Neler Oluyor?

Düzce Umut Atölyesi, Beyköy ilçesinde belirlenen arazide 389 hak sahibi için konutlar, sosyal donatı ve rekreatif alanları barındıran bir yerleşim alanı tasarlama çalışmasında. Amaçları birlikte, katılımcı, kullanıcı farklılıklarını anlayıp ve ortaklıklarını ortaya çıkararak ekonomik ve doğayla bütünleşik bir yerleşim alanı üretmek.

Bunun için öncelikle 2012 ve 2014 yıllarında kooperatif üyelerinin inşaat masrafları yüklenebileceği ödeme gücünün orta çıkarılması ve nasıl bir yaşam alanı tahayyül ettiklerini anlayabilmek için anket çalışmaları yapılmış. Ancak sadece anket çalışmasıyla sınırlı kalmıyor çalışmaları, katılım için yeni yöntemler keşfederek hem Düzceliler’i işin içine dahil ederek onlara bu tasarımın bir parçası olduklarını sürekli hatırlatıyor hem de kullanıcı odaklı tasarımları üretebilmek adına üyelerin yaşayış biçimlerini, isteklerini anlamaya çalışıyorlar.

Düzce Umut Atölyesi Desteğinizi Bekliyor!

Yeni konutların tasarımını tamamlayan atölye, inşaat aşamasında destek bekliyor. “Birlikte mücadele, birlikte tasarımdan sonra inşaatı da birlikte yapsak, güzel olmaz mı?” diyen ekibin çağrısı şöyle:

Farklı disiplinlerden birçok gönüllü, alanında uzman kişiler olarak Düzceli depremzedelerin çağrısı ile bir araya geldik ve mahallemizin tasarımını tamamladık. Çok yakında inşaata başlayacağız. Yaşanabilir koşullarda, diledikleri özelliklere sahip yaşam alanlarına uygun ödeme koşulları ile kavuşabilmeleri için, TOKİ’nin arazi devri şartları gereğince 2016 yılının eylül ayında inşaatların subasman seviyesine çıkmış olması gerekiyor. İşte bu aşamada desteğinizi bekliyoruz. Birlikte mücadele, birlikte tasarımdan sonra inşaatı da birlikte yapsak, güzel olmaz mı?

Öncelikle subasmana kadar inşaatı tamamlamamıza yarayacak çimento, demir ve ilgili araç-gereç olmak üzere inşaat sürecinde kullanabileceğimiz her türlü malzemeye ihtiyacımız var. Sponsorluk değil, maliyetine alım yapabileceğimiz yerlerle iletişime geçmek niyetindeyiz.

Malzeme temini hususunda bizimle iletişime geçmek isterseniz Twitter, Facebook hesaplarımızdan veya blogdaki “İletişim” sekmesinden yararlanabilir ya da bu gönderinin altına bir yorum bırakabilirsiniz.

Tasarım aşaması bitti, mücadele şekil değiştirerek devam ediyor.

Düzce Umut Atölyesi’nin faaliyetlerini buradan takip edebilirsiniz.