Yitik mirasın peşinde

Troya Hazineleri, Zeus Sunağı, İhtiyar Balıkçı heykeli, sandukalar... 'Yitik Miras' belgeseli, eserlerin yurtdışına kaçırılış serüvenlerinin izini sürdü.

Yasal olmayan yollarla yurt dışına kaçırılan yüzlerce tarihi eser bugün Avrupa müzelerini ve koleksiyonlarını süslüyor. Özellikle 19. Yüzyıl ortalarında batılı seyyah ve oryantalistlerin Anadolu ‘dan eser toplama çılgınlığı, arkeolojik eserlerin yanı sıra pek çok İslami eserin de yurt dışına kaçırılmasına neden oldu. Kaçırılma öyküleri Hollywood senaryolarına taş çıkartacak nitelikte. İşte bu çarpıcı hikâyelerin anlatıldığı ‘Yitik Miras’ isimli belgesel, TRT Turizm Belgesel kanalında bu akşam 20.00 da başlıyor. Metinlerini Radikal Haber Müdürü Ömer Erbil’in yazdığı belegeselin yönetmenliğini Nihal Ağırbaş yapıyor.

Belgeselin birinci bölümünde Ayasofya Müzesi bahçesinde yer alan 2. Selim Türbesi’ne ait İznik çini panonun kaçırılışı anlatılıyor. Bugün Fransa ‘nın Louvre Müzesi’nde sergilenen paha biçilmez çiniler tüm iade girişimlerine rağmen geri verilmiyor. 1894 yılında İstanbul ‘da diş doktorluğu yapan Albert Sorlin Dorigny, sinsi bir planla paha biçilmez çinileri Fransa ‘ya kaçırmıştı. Fransa ‘da fayans olarak yaptırdığı taklit çinileri de restorasyon adı altında çaldığı çinilerin yerine takmıştı. Tam bir asır sonra çiniler sökülüp arkasındaki Fransa ‘daki fabrikanın imzası görülünce, Dorigny yakayı ele verdi… Belgeselde ayrıca Dorigny’in kaçırdığı diğer eserler Osmanlı arşiv belgeleriyle ispat ediliyor.

OSMANLI, TRUVA HAZİNELERİ İÇİN HAFİYE TUTMUŞ
Belgeselin ilk yedi bölümünde Çanakkale Troya Hazineleri, Bergama Zeus Sunağı, Konya Beyhekim Camii mihrabı, Seyyid Mahmud Hayrani Türbesi sandukaları, Afrodisias İhtiyar Balıkçı heykeli, Nuruosmaniye Kuran sayfaları işlendi. Troya Hazineleri’ni kaçıran Alman amatör arkeolog Schlieman’ın akıl almaz kaçırma öyküsü dönemin fotoğrafları ve görüntüleriyle anlatıldı. “Hazinelerin kaçırılmasına padişah izin verdi” şeklindeki halk efsanesi de bu belgeselle son buluyor. Çünkü Schlieman’ın eserleri Yunanistan ‘a kaçırdığı duyulduktan sonra Osmanlı devleti Atina’da dava açarak yıllar sürecek bir hukuk mücadelesi başlatıyor. Aynı zamanda hafiyeler kiralayarak Schlieman’ı takip ettiriyor. Ancak Osmanlı’nın 1 milyon franklık tazminat davasına karşılık mahkeme 10 bin franka hükmediyor. İşte tüm bu süreç Yitik Miras’ta uzmanların anlatımıyla yer alıyor.

Afrodisias İhtiyar Balıkçı Heykeli’nin gövdesinin Almanya ‘da olduğu, Prof.Dr. Kenan Erim tarafından yıllar sonra tespit edilmişti. Arkeoloji kazıları sırasında bulunan balıkçı heykelinin başının yıllar sonra Almanya eski Berlin Müzesi’nde olduğu bulunmuş ama eser bir türlü bütünleştirilememişti.

BELGESELDE BULUŞTULAR
Almanya eseri iade etmeazken, Almanya ‘daki müzede eserin alçıdan yapılmış sahte başını orjinal gövde üzerinde sergiliyor. Hem Türkiye hem Almanya ‘da çekimleri yapılan heykel sadece bu belgeselde bir araya gelebildiı. Müze deposundan uzun yıllardır çıkarılmayan heykel yine ilk defa bu belgeselde gün yüzüne çıkmış oldu.

BELGESEL DÖRT DİLDE HAZIRLANDI
Yönetmen Nihal Ağırbaş belgeselle ilgili şu bilgileri verdi:
“Şubat ayından bu yana çekimleri sürdürüyoruz. Bugüne kadar yedi bölüm çektik. Her bölüm yarım saat. 30 bölüm hedefliyoruz. Aslında yüzlerce çalınan eserimiz var, hepsinin de hikâyesi içler acısı. Almanca, Rusça, İngilizce ve Türkçe dillerinde hazırlanan belgeselimizde ayrıca İngilizce dublaj da yapıldı. Bu belgesel eserlerimizin nasıl kaçırıldığının resmi envanteri niteliğinde. Kaçırılan eserlerin Anadolu kökenli olduklarını ispat ediyoruz. Bugün olmasa yarın, yarın olmasa öbür gün bu eserleri iade etmek zorundalar. Kültür Bakanlığı, TÜRSAB ve belediyelerin büyük desteğini görüyoruz. Gittiğimiz illerde yerel yöneticilerin eserlere sahip çıkması bizi ayrıca sevindiriyor.”