1. Mansiyon, Kadıköy Meydanı Kentsel Tasarım Yarışması

PROJE RAPORU

KENT ÇEKİRDEĞİNİN ÜÇ AŞAMADA YAYALAŞTIRILMASINA DAİR STRATEJİLER

Sürdürülebilir ulaşım politikası olarak çevreye dost türlerin desteklenmesi için,

• Kentsel ulaşımda “yeşil türler”: toplu taşım, yaya ve bisiklet

– Yeni sistemlerin geliştirilmesi: hafif raylı, tramvay, otobüs yolları
– Trafikte hafif raylı, tramvay ve otobüs sistemlerine öncelik veren çözümler
– Yayalaştırma, yaya yolları, yaya öncelikli kent mekanları tasarımı
– Bisiklet yolları, bisiklet parkları, bisiklet öncelikli trafik çözümleri

Sürdürülebilir ulaşım politikası olarak araba kullanımı kontrolü ve kısıtlamalar

• Fiziksel müdahaleler ile özel araba kullanımını kısıtlama

– Kent merkezinde yayalaştırma, trafikte toplu taşım önceliği
– Toplu taşım hatlarına özel yol tahsis ederek araba yolu kapasitesini azaltma
– Kaldırımları genişleterek araba yolu kapasitesini azaltma
– Merkezi alanlarda araba parkı kapasitesini sınırlı tutma

Kadıköy Kent İçi Ulaşım Planlaması

Türkiye gibi hızlı kentleşmenin yaşandığı gelişmekte olan ülkelerde; kentleşmenin ortaya çıkardığı ulaşım sorunlarına teknik gelişmeler çözüm üretmekte yetersiz kalmıştır. Ulaşım araçlarının ve altyapısının gelişmesi nüfusun kırdan kente hareketini, ulaşılabilirliğini arttırırken, nüfusu hızla artan kentlerin de merkezden çepere doğru gelişmesini teşvik etmiştir. Tüm bu gelişmeler çalışma ve konut alanlarının ayrışmasına dolayısıyla ev ve iş arasındaki ulaşım ihtiyacının artmasına neden olmuştur.

Plansız gelişen kentlerde ulaşım temel sorunların başında yer almaktadır. Kentlerin mekansal gelişiminde insan odaklı değil otomobil odaklı çözümler üretilmiş, kentler yol, kavşak, köprü, viyadük vb. yapılarla şekillenmiştir. Bireysel araç kullanımını teşvik eden bu durum özellikle kent merkezlerinde yoğun bir trafik yükü ortaya çıkarmıştır. İnsanların ulaşım ihtiyacı uzun süreler ve yüksek maliyetlerle karşılanmaktadır.

Ülkemizde, ulaşım politikaları bütüncül bir yaklaşım ve planlama anlayışından uzak günü kurtarmaya yönelik parçacıl projelere dayalıdır. Bu durum ulaşımda en az maliyet en fazla yarar ilkesinin tam tersine kaynakların bilinçsiz ve bilimsellikten uzak, ulaşım yatırımlarında kullanılması, bütün kentlerimizde doğal çevrede geri dönülmez tahribatlar açılması, çevre kirliliği, enerji ve can kayıpları gibi sorunların önemli oranlarda yaşanmaya devam etmesine neden olmaktadır. Tüm bu yaşananların toplum ve doğada yarattığı çok boyutlu tahribatların maliyeti büyüktür. Dolayısıyla günümüzde, ülke bütününde, bölge ve kentlerimizde ulaşım önemli bir sorun olmaya devam etmektedir. Kadıköy Meydan’ı ve çevresindeki gelişimler de bu paralellikte seyretmektedir.

Kadıköy Meydan’ı ve çevresi için açılan kentsel tasarım proje yarışması da bir fırsat olarak değerlendirilerek daha yaşanabilir, sürdürülebilir bir yaklaşımla yeşille bütünleşen, bütüncül çevre dostu ulaşım çözümlemesi üzerinde yoğunlaşılmıştır. Proje de bu arayışların sonucu olarak kıyının taşıttan arındırılması için toplu taşıma (hafif raylı sistem gibi), yaya ve bisiklet kullanımını teşvik etmeye, altyapısını oluşturmaya yönelmiştir.

Projede, Kadıköy Meydan’ı ve çevresinde yer alan işlevlere bağlı olarak bu alanlar arasında gerçekleşmesi muhtemel ulaşım taleplerini karşılamaya yönelik olarak ulaşım güzergahının belirlenmesi ve bu talebin, ekonomik, sosyal, çevresel ve finansal açıdan en uygun koşullarda sağlanmasına çalışılmıştır. Çalışmada özellikle kent merkezindeki yoğunluk ve yaya hareketliliği dikkate alınarak, kentsel boşluklarla (meydan, park, açık alanlar gibi.), sosyal-kültürel birimlerle ilişkilendirilmeye çalışılmıştır.

Tasarımın hedefleri arasında;

• Yaya – bisiklet odaklı,
• Kentsel ve tarihi dokuyu koruyan,
• Kentsel peyzajla ilişkili ve bütünleştirici,
• Kentsel boşlukları bütünleştirici,
• Diğer ulaşım türleri ile entegre olan,

gibi İlkeler yer almaktadır.

Kadıköy Meydan’ı ve Rıhtımın az eğimli, düzlük bir araziye sahip olması sürdürebilirlik ilkesi doğrultusunda gelişmiş ülkelerde, özelliklede tarihi ve yoğun olan kent merkezlerinde ulaşım aracı olarak kullanılabilen yaya-bisiklet ve rekreasyonla ilişkili hafif raylı sistemi öngörülmüştür. Hiçbir yasal ve teknik düzenlemeye gidilmeden sağlıklı yaşanabilir kentsel mekanlar oluşturması için Kadıköy Meydanı’nda çevre dostu ulaşım türleri kullanılmaya çalışılmıştır.

Daha çok kısa mesafelerde kullanıma uygun olması ve olumsuz hava şartlarından etkilenme gibi bazı dezavantajlara sahip olmasına rağmen yaya-bisiklet kullanımının yaygınlaşması enerji tasarrufu, ulaşımda altyapı maliyetlerinin düşmesi, gürültü ve görüntü kirliliğinin, trafik yoğunluğunun azalması, yaralanma ve can kayıplarında azalma gibi faydaları beraberinde getirecektir.
Kadıköy Kıyısı’nda sürekliliği olan yaya- bisiklet yollarının önemli bir ulaşım aracı olarak değerlendirilmesi, amaçlanmıştır.

Bu doğrultuda;

1. Ulaşım-arazi kullanımı ilişkisi dikkate alınarak kent ölçeğinde mekansal karaktere bağlı politikalar belirlenerek, uygulamaya yönelik strateji ve kararların belirli bir program ve etaplama çerçevesinde değerlendirilmesi amaçlanmıştır.
2. Gelişmiş ülkelerde ulaşım politikalarının giderek düşük altyapı maliyetli, çevreye az zarar veren, trafik yoğunluğunu düşürücü çözüm arayışları içerisinde, toplu taşıma ve bisiklet kullanımının teşvik edildiği görülmektedir. Kadıköy kent merkezi ve yakın çevresi için hazırlanan yaya-bisiklet ve hafif raylı sistem diğer ulaşım ağları ile (toplu taşıma araçlarıyla) entegre olabilen, bütüncül bir ulaşım sistemi içerisinde tamamlayıcı parçalardan biri olarak değerlendirilmiştir.
3. Yaya ve Bisiklet yolları için farklı ölçeklerde standartlar belirlenerek kademeli bir yaya-bisiklet yolu ağı oluşturulması amaçlanmalıdır. Bisiklet kullanımına yönelik trafik kuralları ve işaretler belirlenmesi, kurallar eğitim sistemi içerisinde yerini almalıdır.
4. Hafif raylı sistem ve bisikletlerin güvenli kullanımını sağlayacak belirli mesafe ve noktalarda park ve kiralama alanları veya durak yerleri oluşturulmuştur.

İLKESEL TASARIM KARARLARI

Rıhtım

Kadıköy Rıhtımı, toplu ulaşım ağının ortasında kalmış, ağırlıklı olarak transit geçiş alanı olarak kullanılmaktadır. Toplu ulaşım ağının ortasında kalmış olan kıyı bir etkileşim alanından çok gelip geçilen bir mekan olarak kullanılmakta ve bu durum kamusal kimliğine zarar vermektedir. Proje alanındaki rekreasyonel yeşil alan eksikliği de kıyının kimliğine dair bir olumsuzluk olarak belirlenmiştir. Maltepe – Üsküdar arası yeşil kıyı sistemi önerisinin bir parçası olarak ele alınan Rıhtım Çayırı, atıl durumda bulunan kıyı alanlarının gündelik hayata katılımları ve nitelikli bir kentsel mekan yaratmaları hedeflenmiştir. Rıhtımda ve çeperinde bulunan nitelikli yapıların restore edilerek kamusal fonksiyonlarla kıyı yaşamına dahil edilmeleri önerilmiştir.

Ulaşım (Toplu Taşıma Odağı)

Karayolu toplu taşımacılığının merkez durağı durumuna düşmüş olan Rıhtım, zaman içerisinde transfer açısından bir düğüm notasına dönüşmüş ve alandaki hemzemin ilişkiler kıyı karakterinin kaybolmasına sebep olmuştur. Bu bağlamda, yaya, taşıt, toplu taşıma ilişkilerinin ayrıştırılması amacıyla proje alanının kuzeyinde bulunan demiryolları arazisinde toplu taşıma odağı önerilmiştir. Kadıköy ilçesindeki bir diğer ulaşım odağı olan Söğütlüçeşme ile yeni ulaşım odağı yeni tramvay hattı ile birbirlerine bağlanmıştır. Kıyının kentli tarafından daha konforlu bir şekilde kullanılması hedeflenmiştir. Önerilen Rıhtım Çayırı ve kentin iç içe yaşayabilmesi ve alanın taşıttan arındırılabilmesi için Kadıköy kent çekirdeğinde araç kısıtlaması önerilmiştir.

Rıhtım Caddesi

Rıhtım boyunca devam eden Rıhtım Caddesi kıyıda bulunan toplu taşıma duraklarının yarattığı yoğunlukla birlikte kıyının kentin geri kalanı ile bağlantısını kesen ana aktörlerden birine dönüşmüştür. Kadıköy kent çekirdeğinde özel araç kullanımının kısıtlanması stratejisine bağlı olarak Rıhtım Caddesi daraltılarak bir servis yoluna dönüştürülmüştür. Gün içerisinde yaya yolu olarak çalışacak olan Rıhtım Caddesi kıyıya hizmet verecek sosyal ve ticari alanlar ile kıyı arasındaki tek sert zemin alandır. Bu bağlamda yeni Rıhtım Caddesi boyunca kıyıya paralel yerleşen yapılar ile ilgili bir plan revizyonu önerilmiş, Rıhtım Caddesinin bir bölümünde bulunan arkad karakterinin kıyı boyunca devam etmesi yoluyla yarı açık kamusal alanların oluşması hedeflenmiştir.

İskele Meydanı

Kadıköy kent belleğinde önemli bir yer tutan İskele Meydanı’ nın mevcut karakterinin iyileştirilerek korunması hedeflenmiştir. Kadıköy’ün simge yapılarından ikisi; Haldun Taner Sahnesi ve Kadıköy İskelesi burada yer alır. Önerilen yeni yapı ile birlikte meydana – kıyıya hizmet edecek alanlar elde edilmiş ve meydan karakterinin güçlenmesi hedeflenmiştir. Önerilen yapının kabuğu yeşil sistemin bir uzantısı olarak denize dönük seyir alanları oluşturmuştur. Rıhtım Çayırı’ nın görece düz peyzajı içinde çeşitlilik sağlanmıştır.

Festival Çayırı

Kıyının taşıttan arındırılması stratejisine bağlı olarak kaldırılması hedeflenen İspark alanın yerine bir festival çayırı önerilmiştir. Yıl boyunca faklı etkinliklere en sahipliği yapabilecek olan Festival Çayırı Kadıköy’ün gece yaşamı ve eğlence kültürünün bir uzantısı olmayı hedefler ve bu anlamda kent ölçeğinde önemli odaklardan birisi olma potansiyeline sahiptir.

Söğütlüçeşme Caddesi

Söğütlüçeşme Caddesi yarışma alanı sanırı dışında olmasına karşın önerilen ulaşım sisteminin önemli parçalarından biridir. Bu bağlamda Boğa Heykelinden sahile kadar olan kısmı kısıtlı taşıt ulaşımı sistemine dahil edilmiştir. Kadıköy ticaret yaşamının önemli bir parçası olan caddenin yaya kullanımı açısından konforlu bir hale getirilmesi hedeflenmiştir. Söğütlüçeşme ulaşım odağı ve önerilen ulaşım odağı arasındaki bağlantıyı sağlaması hedeflenen tramvay hattı bu cadde üzerinde konumlanır.

AÇIK ALAN DÜZENLEMESİ ve PEYZAJ KARARLARI

Kadıköy’ de tasarımı söz konusu olan Rıhtım Çayırı önerisi, iç içe geçmiş kullanımının yanı sıra fonksiyonel çevre ilişkileri, mevcut ve öneri kentsel doku ile yapıları bağlayıcı / tanımlayıcı niteliği ile önemli bir kıyı sistemi olarak düşünülmüştür. Proje alanındaki ölçekli durum ve bu alanları ulaşımında / kullanımındaki yataylık algısı ve buna bağlı çevre ilişkilerindeki tutarlılık, peyzajdaki kararlarla birlikte öngörülen tasarımı özgünleştirmiş, kullanımdaki zenginlikler / çeşitliliklerle gece-gündüz kullanımlarının desteklenmesi hedeflenmiştir.

Rıhtım Çayırı önerisinin tarif ettiği kentsel boşluk ilişkileri dikkate alınarak yeşil alanlar tariflenmiş, mekanlar ile kamusal alan geçiş eşiklerinin yeniden ele alınması ile kentsel yeşil alan sisteminin bir parçası olması hedeflenmiştir. Kamusal kullanımın kademelerini de sağlayan yeşil alanlar kent – kıyı kesitindeki zengin ara zonlardır. Belirgin geometrik hatlar ile tanımlanan yeşil zonlar, yer örtücüler ve çalı grupları önerisi yeşil kullanım alanlarına dahil edilmiş, kurakçıl bitkiler ile az bakım gerektiren peyzaj alanları elde edilmiştir.

Proje alanının merkez aksını oluşturan kurgu kıyı yeşil sisteminin bir parçası – başlangıcı olabileceği gibi proje alanının sosyol, kültürel buluşma alanları olarak da düşünülmüştür. Kadıköy kimliğinin önemli bir parçası olan çayır kurgusu üzerinde potensiyel boşluklar / kullanım alanları oluşturan Rıhtım Çayırı yılın 12 ayı farklı aktivitelerin konumlandırılacağı alan olarak tariflenmiştir. Bölgede kullanılacak plantasyon karakteri yönlendirici, mekan tarifine ve ölçeğine katkıda bulunan elemanlar olarak düşünülmüştür. Bölgedeki ağaçlar altında mekan / gölge oluşturan, hareket imkanı sağlayan ve mevsimsel farklılıklardaki geçişi yansıtan bitkisel elemanlar olarak tespit edilmiştir. Meydanın genel yer örtücü karakteri çim / çayır alanlar olacağı gibi, şev veya kot farklarındaki eğimli yüzeyler kök yapısı kuvvetli plantasyon karakteri entegrasyonuyla yeşilin farklı tonlarında bahçeler kazandırılması hedeflenmiştir.