1. Ödül, 7 İklim 7 Bölge Ulusal Mimari Proje Yarışması (Güneydoğu Anadolu Bölgesi)

Mimari Proje Rapru

Proje alanı olarak Güneydoğu bölgesi’nden Kilis ili seçilmiştir.

Kilis’in konumu

Güneydoğu Anadolu bölgesinde yer alan Kilis, 79’uncu il olup; kuzeyde Gaziantep ili, güneyde Suriye toprakları ile çevrilidir.
Kilis şehir merkezi coğrafi olarak, batısındaki 750 m yükseklikte kalker yapılı tepelikler ve kuzeyinde 950-1000 m yükseklikteki bazalt örtülü Resulosman Acar dağları ile çevrilidir. Sınırlarımız içinde kalan kısmı doğu-batı yönünde uzanan Kilis Ovası’nın kuzeybatı kenarında yer almaktadır.
İklim olarak Akdeniz iklimi ile karasal iklim arasında geçiş bölgesinde yer aldığından, zeytin ve üzüm bağları ile bahçe ve tarla tarımı yapılmaktadır. Yıllık ortalama en düşük sıcaklık ocak- aralık ayları için ortalama 5-8 derece, en sıcak sıcaklık temmuz- ağustos ortalama 30-35 derecedir.

Kilis ve çevresi tarihsel gelişimi

Aşağı Mezepotamya havzasında yer alan Kilis ve çevresi, en eski uygarlık merkezleri arasında yer almaktadır. Dolayısı ile bölge kesintisiz insan yerleşimlerinin izlerini taşımaktadır. (Babil, Hitit, Huri-Mitanni, Arami,Asur, Pers, Makedonya, Roma Bizans, Selçuklu, Memluk/ Kölemen,Osmanlı)
V.Yüzyıldan sonra Kilis ve yöresi, XI.Yüzyıla kadar Hıristiyan Bizansla Müslüman Araplar arasında sürekli el değiştirmiştir.
1124 yılında Artuklu (1101-1231) ve Eyyübi (1171-1348)egemenliklerinden sonra bölgeyi eline geçiren Kölemenler (Memluk Devleti,1250-1516); Anazarba, Azez, Kilis ve Ravanda kalelerini onararak; bugünkü Kilis kent merkezinin bulunduğu yeri, alışveriş / ticaret merkezi yapmıştır.
Ancak Kilis asıl önemini Yavuz Sultan Selim’in Memluk Sultanı Kansu Gavri’yi Mercidabık savaşında (24 Ağustos 1516)yenmesi ve Osmanlı topraklarına katması ile kazanır ki, Şehirde bulunan birçok tarihi yapı bu dönemden kalmadır.
Geleneksel doku

Geleneksel Kilis şehir dokusu, az eğimli topoğrafyaya uygun olarak kademelerle yükselmekte ve hareketli silüet oluşturmaktadır. Yerel taş malzeme ve geleneksel yapım tekniği kullanılarak inşa edilen yapılar, organik yol/sokak dokusu ile birbirine bağlanarak sürprizler oluşturmaktadır. İklim koşullarından kaynaklı serinlik oluşturan dar sokaklar yer yer çıkmaz sokaklarla son bulmaktadır.

Geleneksel Kilis evi plan kurgusu

Geleneksel Kilis evi, mahrem avlu etrafında kurgulanmış mekan organizasyonuna sahiptir. Dış dünyaya kapalı olabildiğince kapalı olan avlu odaları düşeyde ve yatayda birbirine bağlayan “evin içi” konumuna sahiptir.
Bölgesel mimaride “avlu” dış mekan değil iç mekandır. Bu konumu ile Avlu yeme içme, oturma, uyuma, toplantı, misafirlik ve ev işleri gibi ev yaşamın tüm işlevlerine cevap vermektedir. Dolayısı ile avlunun sokakla ilişkisi kapı girişi ile sınırlıdır.
Ayrıca Evin bahçesi konumundaki avlu, peyzajı ile de önem arz etmekte olup, Avluda mutlaka ağaç, meyve, çiçek, çeşme ve su kuyusu yer almaktadır.

Eyvan; Çoğunlukla anıtsal medrese mimarisinde gördüğümüz eyvana, Kilis evlerinde de rastlarız. Eyvan sivil mimaride evin en seçkin mekanıdır(baş oda konumunda)ve tüm eve hakim noktada konumlandırılmıştır.

Planlama ilkesi

Toki – Emlak Konut Gyo A.Ş.’nin açmış olduğu bu yarışma; bölgesel ve yerel mimarinin çağdaş ihtiyaç ve konfor koşullarına göre yorumlanması ile birlikte günümüz planlama anlayışı ile yok olan şehir dokularımızın onarılması açısından bir fırsat olarak değerlendirilmiştir.

Bu bağlam üzerinden yola çıkıldığında, verilen proje alanı yetersiz bulunmuş ve planlama birkaç mahalleyi içeren yaklaşık 1000 hektarlık alan üzerinden değerlendirilerek öneri hazırlanmıştır. Çünkü geleneksel doku bozulması, tekil yapı ölçeğinden öte planlama ilkeleri ile ilişkilidir.

Dolayısı ile şehir kimliğini oluşturan temel unsur “doku” ve devamında “yapı” gelmektedir.

Tasarım Kararları

Geleneksel şehirlerimiz bir labirente benzer sokaklarda hareket ederken sürekli keşif halindesinizdir. Bir anda olup-biten donmuş görüntüler, perspektifler yoktur, sürekli değişen perspektiflerle etrafa duyarlı olmaya iten bir düzen hâkimdir. Bu anlayış ilkesel olarak planlamada esas alınmıştır.

Parselasyon ve planlamayı kolay üretilir hale getirmek için, üst ölçekli şematik planlama ile topografyaya uyan yol ağı oluşturulmuş yol ve standart parseller ile mahalle kurgusu tasarlanmıştır.

Doku odaklı planlama ilkesi esas alınarak; standart parsel ve ev tipleri ile, geleneksel şehir dokusu elde edilmeye çalışılmıştır.

Tabiat sürekli bir oluş halindedir. Dolayısıyla mimaride buna eşlik etmek ve katkıda bulunmak zorundadır. Donmuş görüntüler yerine değişken, dönüşüme açık biçimleme ve planlama esas kabul edilmiştir.

Duvar; Geleneksel şehirlerde vazgeçilmez unsurlardan biride duvarlardır. Duvarlar; kamusal alanlarla özel alanı bölen ayraçlardır. Duvarlar sokağın bir parçası ve onu tamamlayan bir elemanıdır.
Duvar ‘Ev hali ve yaşantısını’ özgürleştiren, güvenli bahçe hayatını oluşturan unsurlardır. Bu bağlamdan yola çıkarak projede duvarların tekrar şehir planlamasına ve mimarisine katılması hedeflenmiştir.
Konut dokusu için ‘1’ emsal ve altı kendi yeşiline sahip yerleşmeyi mümkün kılmakta ve kamu üzerindeki açık alan yükünü azaltmaktadır. Dolayısı ile apartman çözümü yerine irili ufaklı konut birimleri önerilmiştir.

Toplumsal kültür ve “ev” yaşayışına bakıldığında mahremiyeti ön planda tutan anlayış hâkimdir. Dolayısı ile müstakil çözüm önerilerinin geliştirilmesi hedeflenmiştir.

Plan Tipleri

Tasarım gelenekse ev tiplerindeki yerel mimari çözümler analiz edilerek karakteristik biçimler(avlu,eyvan,vs..) ilkesel olarak esas alınmış ve komşuluk ilişkileri göz önünde bulundurularak günümüz konfor koşullarına göre çözümlenmiştir.
Üst ölçekli planlama kararlarını ilksel olarak belirledikten sonra standart parsel ve ev tipleri ile aynı dokunun aranması hedeflenmiştir. Bu maksatla 5 tip parsel ve ev planı hazırlanarak plan kararlarına göre yerleştirilmiştir.

Yapım Tekniği

Proje alanı için seçilen bölgedede(Antep, Kilis ), bin yıldır yapıla gelen yığma taş bina geleneği korunmalıdır.
Projede, yığma yapı teknolojisini çağdaş tekniklerle harmanlayarak sürdürmesi hedeflenmiştir. Yığma taş duvarlar, gizli veya açık düşey ve yatay beton hatıllarla güçlendirilerek mix ( Karma) yapı strüktürü önerilmiştir.

İklim

İklim olarak Akdeniz iklimi ile karasal iklim arasında geçiş bölgesinde yer aldığından, zeytin ve üzüm bağları ile bahçe ve tarla tarımı yapılmaktadır. Yıllık ortalama en düşük sıcaklık ocak- aralık ayları için ortalama 5-8 derece, en sıcak sıcaklık temmuz- ağustos ortalama 30-35 derecedir.

Bölgenin iklim değerleri göz önünde bulundurulduğunda geleneksel taş mimarinin insan konforu açısından doğru tercih olduğu anlaşılmaktadır. Malzeme kaynaklarında sorun olmadığı ve bu tekniğin ve usta geleneğinin kültürel bir değer olarak kabul edilmesi ve yaşatılması koruma kavramı açısından önem taşır.

Yapılan araştırmalarda dış ortamdaki hava sıcaklığı sokaktan başlayarak avluya ve odaya kadar 10-15 derece ısı düşüşü sağladığı saptanmıştır. İklimin sıcak ve sert oluşu sürekli gölgeli yollar ve avlulara – geçitlere ihtiyaç duyulmakta, insan hareketini konforlu hale getirmektedir.

Az katlı sıkışık yapılarla araziye yayılan planlama, duvar ve gölgelikli geçişlerle desteklenerek, insanı ezmeyen insanla barışık bir tasarım hedeflenmiştir. Sıcak iklimde konforlu mekânlar oluşturmak için Yerel malzeme ile inşa edilmesi hedeflenen kargir yapılar, şehirle doku bütünlüğü sağlamakla kalmayacak cebri havalandırmayı önemli ölçüde ortadan kaldıracaktır.