1. Ödül, Elazığ Belediyesi Kent Meydanı Kentsel Tasarım Yarışması

Proje Raporu

“Kent Hafızası – Elazığ Kent Meydanı”
Kentin sahnesi meydanlar, meydanlarda insanlar.

Kent mekânları ve özellikle meydanlar bireyin ve toplumun bir araya geldikleri önemli mekânlardır. ^[1] Meydanların en önemli fonksiyonu binaların arasında bir sosyal doku örüntüsü yaratarak bireylerin bir araya gelme, toplanma, karşılaşma mekânlarını oluşturmaktır. Bu sosyal örüntü birden fazla insanın kamusal bir mekânda bir arada olması, insanların birbirleriyle iletişim kurup paylaşımda bulunarak sosyalleşmesini sağlar ve ortak bir iletişim dili kurar. Meydanlar tarihten günümüze, şehir halkının veya ziyaretçilerinin buluşma yeri, şehrin karmaşasından kopup soluklandıkları, rahatlama ve dinlenme imkânı buldukları, insanların birbirini izledikleri ve kentteki olup biten olayları paylaştıkları, kısaca çok amaçlı kullanım mekânları olmuşlardır.^[2]

Yaşanılan ve paylaşılan her an, mekân izleri ile birlikte insan zihninde saklanır ve anı olarak adlandırdığımız düş parçalarını oluşturur. Bireysel olan bu bellek aynı zamanda toplumsal belleğin de yapı taşıdır. Bellek, toplar, kaydeder ve geri çağırır; bazen de siler. Bu bağlamda hatırlama ve aynı zamanda unutma aracıdır. Mekân, belleğin bu işlevleri yerine getirirken ihtiyaç duyduğu alanı yaratır. Mekân, kendi belleğinde bu izleri saklamaya başlar. Zamanla mekânın bir belleği oluşur. Sosyal ağlarla örülmeye devam eden mekânın kendisi bir süre sonra bellek mekânı haline gelir.^[3]

Alan içerisinde bulunan ilkokul ve lise yapıları birer kolektif bellek ürünüdür. Bireyin çocukluk ve gençlik dönemlerinin geçtiği bu sıralar, toplumsal hafızada önemli yer tutar. Görür, hatırlar ve yaşatmaya devam ederiz.

Tasarım alan bütünlüğü düşünüldüğünde sınır teşkil eden bu yapıların kaldırılması önerilmekle birlikte kentsel bellekte edindiği yer ve birikimin önemi; alan içerisinde yeni bir kurgunun parçası olarak yaşatılması gerekliliğini getirmiştir. Geçmiş izlerinin üzerinde yeniden yükselir “Fırat İlkokulu”, “Mehmet Akif Ersoy Lisesi”, geçmişin sıraları bugünün sahnelerine dönüşmüştür.

Kamusal alanlar geçmiş, bugün ve yarın arasında önemli bir bağlayıcı ve kentsel belleğin oluşmasında etkin bir aktördür. Kentsel hayatın geçtiği ve yaşanmışlıkların biriktiği bu mekânlar sosyal ilişkiler ağı sıklaştıkça, bireysel bellek öğesi olmaktan çıkar, toplumsallaşır ve bellek mekânlarına dönüşür.

Tam da bu kaygılar ile şekillenen tasarımda; makineleşen kent dinamiğine karşı insan odakta, kentin sahnesi olan meydandadır. Meydanlar, toplumların, kentlerin kalbinin attığı, nabzının tutulduğu yerlerdir.

Yer’e Ait Olan
Elazığ (eski adıyla Harput) yöresi insanlığın ilk iskân sahalarından olan Mezopotamya’da bulunan bir yerleşim bölgesidir. Sahip olduğu verimli topraklar, Anadolu’dan geçen tarihi İpek ve Baharat yolları güzergâhları Elazığ’ın tarih sahnesinde önemli bir kent olmasını sağlamıştır. Stratejik konumu nedeniyle birçok medeniyete ev sahipliğini yaparak zengin bir kültür harmanı ile yoğrulmuştur.

Elazığ kent merkezinin geçmişi yeni olmakla birlikte yerleşim olarak bölgenin tarihi oldukça eskidir. Geçmişin birikimi başta Harput ve yöresi olmak üzere kentin çehresine yansımıştır.
“Oku-Anla-Yorumla-Bağla” yaklaşımı ile alan, çevresel veriler dikkate alınarak analiz edilmiş; yere ait olan değerler ortaya çıkarılmış ve mahalleli, kentli ve ziyaretçinin hem kendi başlarına hem de bir arada deneyimleyebilecekleri mekân örüntüsü tasarlanmıştır.

MAKRO YAKLAŞIM

İmar Plan Kararları
Mevcut İmar Planı ve Hâlihazır Plan üzerinde yapılan çalışma doğrultusunda yapı parselleri korunmuş, sınır değişikliğine gidilmemiştir. İmar plan notları ve yapılaşma koşulları korunmuştur.

Trafik yükünü hafifletmek ve alanın yoğun araç trafiğini düzenlemek için araç yol güzergâhları değiştirilmiş, yeni trafik akışı önerilmiştir. Mevcutta Kemal Şedele Caddesine kadar tek yön çalışan Gazi Caddesi’nin, Yahya Kemal caddesine kadar tek yön çalışması önerilmiştir. Ferah Sokak’ın, General Hakkı Talay caddesinin kuzeyinde kalan bölgesi yayalaştırılmıştır.

Yeni uygulama imar planında önerilen, Öğretmenevinin arkasında kalan Vali Fahri Bey caddesine cephe veren parseldeki akaryakıt alanı; tescilli yapı olan Öğretmenevi ‘ne ve ortaokul alanına komşu olması ve başta bu yapılar olmak üzere meydan çevresinde yer alan yapılar için risk teşkil etmesi nedeni ile kaldırılması önerilmiştir. Tasarlanan meydan kurgusu ile alan kullanımının artacağı ve meydan çevresinin ticari faaliyette kafe, satış birimleri gibi donatılara dönüşümünün olma potansiyeli de düşünülerek, akaryakıt alanının başka bir alanda önerilmesi uygun görülmüştür.

Yapılaşma koşulları ve yapı yaklaşma sınırları değiştirilmemiş olup, yol genişlikleri ve güzergâhları üzerine bir öneri geliştirilmiştir. Yeni uygulama imar planında önerilen kavşağın meydanı bölmesi, getireceği trafik yükü ve yaya odaklı planlamadan uzaklaşan tasarıma yönlendirmesi nedenleri ile kavşaksız yol çözümüne gidilmiş; kavşak alanı meydan ile bütünleşik çalıştırılmıştır.

TASARIM KURGUSU

Elazığ meydan tasarımının odağında, kentin hafıza mekânlarının bir bütün olarak kurgulanması yer almaktadır. Korunan Öğretmenevi ve Valilik binasını bağlayacak bir omurga, bağlaç olarak tasarımın temelinde yer alır. Yapıların önünde tasarlanan meydanlar, hiyerarşik bir düzen içerisinde birbirleri ardına yer alır. Eğimli bir meydan olarak tasarlanan valilik meydanı, zeminde iz olarak devam eden aydınlatma kılavuzluğu eşliğinde Ahmet Aytar Meydanı’na açılır. Meydanda yer alan kuru havuz devamındaki ana omurga üzerinde, alan ihtiyaçları düşünülerek büfe ve kafeterya yapıları önerilmiştir.

Ahmet Aytar Meydanı’nda yer alan kuru havuz, günün farklı saatlerinde farklı peyzaj etkisi yaratarak (yansıma havuzu, çocuk oyun havuzu, sis havuzu, zeminden çıkan sular) kent halkının kullanım talebini arttıracaktır. Meydanda organize edilecek etkinliklerde su sistemi iptal edilerek meydanın bir bütün olarak kullanımı sağlanmış olacaktır.

Sert zemin üzerine oturan yapı kabukları arkasında yer alan yeşil alan, mekânların arka bahçeleri olarak çalışır ve mimari yapı için korunaklı – gölge açık alanları oluşturur. Hafıza mekânları olarak adlandırılan, alan içerisinde kaldırılan yapılar; yeni tasarımda meydan ve teras kullanımları ile yaşatılmaya ve kolektif hafızanın bir parçası olmaya devam eder. Yoğun ağaçlı olan bu bölge, yumuşak zemin geçişleri ile çözümlenmiş; alan içerisinde top akasyalar dışında bir ağaca müdahale edilmemiştir. Kaldırılan ağaçların alan içerisinde yeniden kullanılması önerilmiştir.

Öğretmenevi meydanından bir aks ile geçilen alan rekreatif kullanımlı yeşil alan olarak düzenlenmiştir. Çok amaçlı çayırlık alan etkinlik kullanımlarını desteklerken; farklı yaş grupları için çocuk oyun alanları; alanda yer alan mevcut ticari yapı önünde ahşap teras ile bir yeme-içme-dinlenme alanı kurgulanmıştır.

Top akasya ve otoparkın bulunduğu meydan dışındaki hiçbir alanda ağaçlara müdahale edilmemiştir. Taşınan ağaçlar alan içerisinde yeniden değerlendirilmiştir.