2. Mansiyon, Bakırköy Cumhuriyet (Özgürlük) Meydanı ve Yakın Çevresi Kentsel Tasarım Proje Yarışması

Antik çağ İstanbul’unun yedinci bölgesi ya da yedinci mildeki sayfiye Hebdomon’ dan kayalık sahillerinde balıkçılık yapılan, uzayıp giden köy Makriköy’e, farklı dönemlerden geçip sanayileşen kentin kalabalık ve yoğun bir konut bölgesine dönüşen Bakırköy’ün kuşkusuz çok kendine özgü bir kültürel yaşamı olmuş. Uyum içinde barışçıl bir yaşam süren çok kültürlü bir toplumun bıraktığı izleri mekânsal olarak yaşatamamış olmanın hüznünü taşıyan bir kuşaktan, fotoğraflarda kalmış bir sahil cennetini hatırlayabilenler hâlâ bulunabiliyor. Bakırköy’ün yüzyıl başlarında cazibesini artıran demiryolunun, aynı zamanda, banliyö hattının gelişmesiyle sanayiye bağlı bir konut yoğunlaşmasının da nedeni olması kuşkusuz ilginç. Değersiz toprak olarak görülen patlayıcı depolarının bulunduğu bir alanda İstanbul’un en “modern” kentsel çevresinin oluşması da öyle.

Belki birçok yerden daha çok inişleri ve çıkışlarıyla tanımlanabilecek bir bölge Bakırköy. (Akay, 2018)

DURUM ANALİZİ

Cumhuriyet Meydanı

Cumhuriyet (Özgürlük) Meydanı, toplu ulaşım ağının ortasında kalmış, ağırlıklı olarak transit geçiş alanı olarak kullanılmaktadır. Gün içinde büyük kalabalıkların geçiş yaptığı meydanda, çevresindeki Marmaray, otobüs, minibüs, dolmuş gibi toplu taşıma durak ve istasyonları başlıca yaya üreten unsurlardır. Bunlara, yakın zamanda yapımı tamamlanacak olan Bakırköy İDO-Kirazlı Metrosu da eklenecektir. Toplu ulaşım ağının ortasında kalmış olan meydan durulan, dinlenilen, vakit geçirilen bir etkileşim alanından çok gelip geçilen bir mekan olarak kullanılmakta ve bu durum meydan kimliğine zarar vermektedir.

Ulaşım

Bakırköy, İstanbul’un çevre düzeni planında Avrupa yakasının bir alt merkezi olarak tanımlanmaktadır ve raylı sistemler, deniz ulaşımı ve karayolu ulaşımının kesişim noktasında bulunur. Deniz ulaşımı ve metronun kesiştiği Bakırköy Sahili; metro, Marmaray-YHT ve karayolu toplu taşımacılığının kesiştiği Bakırköy Cumhuriyet (Özgürlük) Meydan; iki metro hattı, metrobüs hattı ve diğer karayolu toplu taşımacılığı seçeneklerinin kesiştiği İncirli; ilçenin İstanbul’un geneliyle kesintisiz bir erişim imkanına sahip üç temel bağlantı noktasını oluşturur. Bu özellikleriyle Bakırköy, İstanbul’un pek çok ilçesinden kentlilerin eğitim, sağlık, alışveriş, kamusal ve sosyal gereksinimlerini karşılamak amacıyla ziyaret ettiği bir merkezdir.
Yarışma alanında, yaya ve taşıt erişiminin yanı sıra;

Marmaray ve YHT,
Bakırköy İDO-Kirazlı metro hattı,
Soğanlı, Şirinevler, Bağcılar Kemalpaşa Mh., Topkapı, İstoç, Atışalanı, Otogar, İkitelli, Mahmutbey, Osmaniye ve Ataköy, Yenibosna Metro yönlerine işleyen minibüs hatları,
Şişli ve Taksim dolmuşları,
Taksim, Eminönü, Beyazıt, Başakşehir, Avcılar, Büyükçekmece gibi yön¬lere işleyen otobüs hatları bulunur.

Bu bağlamda, yarışma alanını etkileyen trafik düzeni ve duraklar, yaya erişimi ve kentsel bağlantılar gibi üst ölçekteki kararların yanısıra, yüksek kapasiteli Marmaray ve Bakırköy İDO-Kirazlı metro hattı arasındaki ilişkilerin süreklilik ve konfor açısından yeniden ele alınması gerekmektedir.

Bu bağlamda

Yarışma alanına etki eden toplu taşıma duraklarının düzenlenmesi
Bakırköy-Kirazlı metro hattı çıkışlarının çevre ile entegre edilmesi
Mar¬maray-YHT hattı ve istasyonu girişleri ile, meydanı Fahri Korutürk Caddesi’ne bağlayan yaya köprüsünün meydan, yer altı çarşısı ve Fahri Korutürk Caddesi ile entegrasyonunun sağlanması gibi problemler belirlenmiştir.

Yeraltı Çarşısı

Bakırköy Cumhuriyet (Özgürlük) Meydanı’nın uzantısı olan Fahri Korutürk Caddesi’nde bulunan, Bakırköy’ün kent hafızasının önemli bir parçası olan Bakırköy Yeraltı Çarşısı sonra atıl durumda kalmıştır. Günümüzde bazı çıkışları kullanılmamaktadır. Yüksek hızlı tren hattının gelmesinin ardından yapılan düzenleme sonrası çarşının kuzey girişinin meydanla ilişkisi zayıflamış ve yaya sirkülasyonu bozulmuştur. Yeraltı Çarşısı’nın sokak ve meydan ile entegrasyonu ve Bakırköy’ün gündelik hayatına katılımı sağlanmalıdır.

KAVRAMSAL YAKLAŞIM

‘Uyum içinde barışçıl bir yaşam süren çok kültürlü bir toplumun meydanı’

Kentlerin oluşumundan bu yana, her kent içerisinde barındırdığı toplumu şekillendirmiş ve aynı şekilde bu toplumu oluşturan her bireyden birçok anlamda etkilenerek şekillenmiştir. Bu devinim hali, kentleri yaşayan organizmalar olarak tanımlamamızın temel nedenlerinden biridir. Bu noktada, kentleri sürekli değişen, dönüşen ve gelişen yani “yaşayan” organizmalar haline getiren en önemli unsur ise kamusal alanlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Kamusal alanların -özellikle açık kamusal alanların- kentlerdeki ve insan yaşamındaki bu önemli rolü, kentleri daha dinamik kılmalarıdır. (Uzgören, 2017)

Kamusal alan demokrasinin taşıyıcısı, kentin kalbi, yurttaşlık hislerinin, anılarının yer aldığı kentin ruhu ve kentin ambiyansıdır. Bu alanlar fiziksel, sosyal ve sembolik olarak kenti dönüştürmek, yeniden biçimlendirmek için birer araçtır. Bu tanım, kamusal alanların eşitlik, paylaşım, yerin duygusu gibi çok yönlü özelliklerine ve hem fiziksel hem de toplumsal içeriğine vurgu yapması açısından da oldukça önemlidir.

Bu nedenle; bu etkileşimin güçlenmesi ve daha yaşanabilir kentler oluşmasında önemli rol oynayan açık kamusal alanları, kentin fiziksel bir unsuru gibi kısır bir kavramın ötesine taşıyarak ele almak ve açık kamusal alanların hem kentler hem de bireyler için önemini ve anlamını, bireylerin yaşadıkları alan ile etkileşiminin sosyal ve psikolojik boyutlarını kentsel mekan aktiviteleri ve olanakları irdelemek önerinin çıkış noktası olarak belirlenmiştir.

Bu bağlamda açık ve yarı açık kamusal alanlardan olan meydan, park, çarşı, sokak gibi alanlarının nasıl tanımlandıkları ne amaçla kullanılabilecekleri ne tür etkileşimlerde bulunulabileceği ve bu alanların söz konusu etkileşimlere ve sosyo-mekansal eylemlere fiziksel açıdan ne ölçüde imkan verebileceği gibi konular incelenerek kentsel mekan aktivitelerine dair olanaklar sorgulanmıştır.

‘Meydan’ bir sosyal mekan olarak insanlara bir araya gelme ve etkileşimde bulunmak için uygun ortamlar yaratmayı hedefler. Politik işlevi ise her kesimden insanı demokrasi, özgürlük, eşitlik ve adalet için bir arada tutmasıdır. Kamusal açık alanların bireyleri bir araya getiriyor olması ve bu alanın tüm topluma açık oluşu, burada gerçekleşecek etkileşim ve aktiviteler için belirli fiziksel koşulları sağlamasını gerektirmektedir. Bu bağlamda, bir kamusal alanı başarılı kılan temel etkenler ulaşılabilir olmaları, insanların çeşitli aktivitelerde bulunmaları, mekanın konforlu ve iyi bir imajının olması ve sosyal faaliyetleri destekleyen, samimi, insanların birbiriyle buluşarak daha fazla sosyal etkileşimin sağlandığı mekanlar olmasıdır.

İLKESEL TASARIM KARARLARI

Cumhuriyet Meydanı (Park – Meydan)

Cumhuriyet (Özgürlük) Meydanı, toplu ulaşım ağının ortasında kalmış, ağırlıklı olarak transit geçiş alanı olarak kullanılmaktadır. Toplu ulaşım ağının ortasında kalmış olan meydan bir etkileşim alanından çok gelip geçilen bir mekan olarak kullanılmakta ve bu durum meydan kimliğine zarar vermektedir. Proje alanındaki rekreasyonel yeşil alan eksikliği de meydan kimliğine dair bir olumsuzluk olarak belirlenmiştir. Yıkılması öngörülen kaymakamlık ve ilçe emniyet müdürlüğü yapılarının yerine önerilen Cumhuriyet Parkı ile Cumhuriyet Meydanı’ nın iç içe geçmesi ile gündelik hayata katılımları ve nitelikli bir kentsel mekan yaratmaları hedeflenmiştir. Park-Meydanda ve çeperinde bulunan tescilli yapıların restore edilerek müze, halk evi gibi yeni fonksiyonlarla kent yaşamına dahil edilmeleri önerilmiştir.

Ulaşım (Transfer Merkezi)

Metro, Marmaray-YHT ve karayolu toplu taşımacılığının kesiştiği Cumhuriyet Meydanı; İstanbul’un geneliyle kesintisiz bir erişim imkanına sahip üç temel bağlantı noktasını oluşturur. Zaman içerisinde transfer açısından bir düğüm notasına dönüşmüş olan alandaki hemzemin ilişkiler Meydan karakterinin kaybolmasına sebep olmuştur. Bu bağlamda, yaya ve taşıt ilişkilerinin ayrıştırılması amacıyla Cumhuriyet Meydanı altında bir transfer merkezi önerilmiş, Park-Meydan’ ın kentli tarafından daha konforlu bir şekilde kullanılması hedeflenmiştir.

Önerilen Park ile Meydanın içiiçe yaşayabilmesi ve alanın taşıttan arındırılabilmesi için meydanda kesişen yolların zemin altına alınması ve transfer merkezi ile bağlanması, Yarışma alanına etki eden toplu taşıma durakları zemin altında çözülmesi, Bakırköy-Kirazlı metro hattı çıkışlarının çevre ile entegre edilerek transfer merkezine bağlanması, Mar¬maray-YHT hattı ve istasyonu girişleri ile, meydanı Fahri Korutürk Caddesi’ne bağlayan yaya köprüsünün meydan, yer altı çarşısı ve Fahri Korutürk Caddesi ile entegrasyonunun sağlanabilmesi için kot ilişkilerinin düzenlenmesi önerilmiştir.

Açık Çarşı – Fahri Korutürk Caddesi

Cumhuriyet Meydanı’nın uzantısı olan Fahri Korutürk Caddesi’nde bulunan, Bakırköy’ün kent hafızasının önemli bir parçası olan Yeraltı Çarşısı atıl durumda kalmış, meydanla ilişkisi zayıflamış ve yaya sirkülasyonu bozulmuştur. Yeraltı Çarşısı’nın sokak ve meydan ile entegrasyonu ve Bakırköy’ün gündelik yaşamına katılabilmesi için çözüm olanakları sorgulanmış, küçük müdahalelerin kronikleşen sorunları çözemeyeceği gözlemlenmiştir. Bu bağlamda yer altı çarşısının Fahri Korutürk Caddesi ile birlikte yeniden ele alınarak iki katlı bir açık çarşıya dönüşmesi önerilmiştir. Mevcut dükkan sayıları sağlanırken önerilen ara katın işlik, kafeterya gibi sosyal mekanlardan oluşması heseflenmiştir.

İstanbul Caddesi

Bakırköy Meydanı’ndan Marmara sahiline kadar uzanan Fahri Korutürk Caddesi ile devamındaki Ebuzziya Caddesi ilçe merkezinin ticari yoğunluğunu barındıran bir ana aks konumundadır. Araç trafiğinin yoğun olarak aktığı İstanbul Caddesi bu ana aksı ortadan ikiye ayırmaktadır. İstanbul Caddesi’nin güneyinde yer alan Ebuzziya Caddesi, Aya Yorgi Rum Kilisesi ve Surp Asdvadzadzin Ermeni Kilisesi’nin de yer aldığı kesişime kadar bir yaya yolu olarak, devamında ise sahile kadar yaya araç yolu olarak inmektedir. İki caddenin kesişimi öneride bir alt meydan olarak ele alınmış, hemzemin ulaşım ilişkileri sürdürülürken Fahri Korutürk Caddesi’ nde önerilen malzeme kararlarının İstanbul Caddesi ile kesişim noktasında da sürdürülmesi ve bu yolla yaya sürekliliğinin sağlanması hedeflenmiştir. Alt meydan aynı zamanda açık çarşının bitiş noktası olarak kurgulanmış ve çarşı ile meydanın entegrasyonu önerilen amfi ile sağlanmıştır.

Ebuzziya Caddesi – Semt Kültür ve Sosyal Etkinlik Evi

Fahri Korutürk Caddesi’ nde önerilen kurgunun dönüşerek devam etmesi önerilmiştir.

Her iki cadde üzerinde önerilen strüktürel sistem sokağın da gelip geçilen bir yer olmaktan çıkıp zaman geçirilen bir mekana evrilmesini hedefler. Bu bağlamda Ebuzziya Caddesi üzerinde bulunan havuz başı çay bahçesi aynı strüktürel sistemin uzantısı olarak tasarlanmış ve sokak kotunda kafeterya işlevini sürdürürken üst katlarda yer alabilecek sosyal ve kültürel işlevlerle zenginleştirilerek kent yaşamına dahil edilmesi hedeflenmiştir.

AÇIK ALAN DÜZENLEMESİ ve PEYZAJ KARARLARI

Bakırköy’ de tasarımı söz konusu olan park-meydan, iç içe geçmiş kullanımının yanı sıra fonksiyonel çevre ilişkileri, mevcut ve öneri kentsel doku ile yapıları bağlayıcı / tanımlayıcı niteliği ile önemli bir odak noktası olarak düşünülmüştür. Proje alanındaki ölçekli durum ve bu alanları ulaşımında / kullanımındaki yataylık algısı ve buna bağlı çevre ilişkilerindeki tutarlılık, peyzajdaki kararlarla birlikte öngörülen tasarımı özgünleştirmiş, kullanımdaki zenginlikler / çeşitliliklerle gece – gündüz kullanımlarının desteklenmesi hedeflenmiştir.

Park-Meydan önerisinin tarif ettiği kentsel boşluk ilişkileri dikkate alınarak yeşil alanlar tariflenmiş, mekanlar ile kamusal alan geçiş eşiklerini sağlayan alanların kentsel yeşil alan sistemi oluşturması hedeflenmiştir. Kamusal kullanımın kademelerini de sağlayan yeşil alanlar yapı / park kesitindeki zengin ara zonlardır. Keskin geometrik hatlar ile tanımlanan yeşil zonlar, yer örtücüler ve çalı grupları önerisi yeşil kullanım alanlarına dahil edilmiştir.

Proje alanının merkez aksını oluşturan kurgu kent içi yeşil sistemin bir parçası – başlangıcı olabileceği gibi proje alanının sosyol, kültürel buluşma alanları olarak da düşünülmüştür. Çim / çayır alanlarla üzerinde potensiyel boşluklar / kullanım alanları oluşturan Park- Meydan yılın 12 ayı farklı aktivitelerin konumlandırılacağı alan olarak tariflenmiştir. Bölgede kullanılacak plantasyon karakteri yönlendirici, mekan tarifine ve ölçeğine katkıda bulunan elemanlar olarak düşünülmüştür. Bölgedeki ağaçlar altında mekan / gölge oluşturan, hareket imkanı sağlayan ve mevsimsel farklılıklardaki geçişi yansıtan bitkisel elemanlar olarak tespit edilmiştir. Meydanın genel yer örtücü karakteri çim / çayır alanlar olacağı gibi, şev veya kot farklarındaki eğimli yüzeyler Pyracantha coccinea, Cotoneaster dammeri, Juniperus horizontalis, Cerastium tomentosum gibi kök yapısı kuvvetli plantasyon karakteri entegrasyonuyla yeşilin farklı tonlarında bahçeler kazandırılması hedeflenmiştir.

Diğer bir taraftan önerinin kullanım fonksiyonlarına göre konumlanan açık ve yarı açık mekan tipolojisindeki tarifler kamusal kullanımı zenginleştirmektedir. Zeminde hareketi engellemeyecek bitki dokuları öngörülmüştür. Kentsel açık ve yarı açık mekanlardaki görsel zenginliğinin yanı sıra, bu alanlar öneri meydanın nefes alma zonlarına dönüşerek otopark alanının hava / ışık ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Sert yapı bölgelerindeki tüm malzemeler kumlanmış / yakılmış bitişlerle önerilerek kaymaz yüzeyler elde edilmiştir. Kentsel tefrişteki dil birliği kent peyzajına katkı sağlamaktadır. Oturma elemanları, aydınlatma gibi tefrişler ve bu elemanların sağladığı tarifler kentsel kullanımlardaki kaliteyi artırmaktadır.