2. Mansiyon, Beylikdüzü Belediyesi Cemevi ve Kültür Merkezi Yarışması

MİMARİ RAPOR

1.0. ÇEVRE ÖLÇEĞİNDE TASARIM KARARLARI

Beylikdüzü ilçesi İstanbul’un yapılaşma süreci hızlı bir şekilde devam eden bölgelerinin başında gelmektedir. E-5 araç yolunda yoğunlaşan yapılaşma 2000’li yıllardan itibaren Marmara Denizi (Güney) yönüne kaymış durumdadır. Ambarlı Limanı ve Büyükçekmece Gölü yakınlarındaki yapılaşma Güney bölgesinin sınırlarını teşkil etmektedir.

Yarışma Arazisi Beylikdüzü’nün yeni gelişim gösteren Güney bölgesinde yer almaktadır. Yakın çevresi halen boş olan arazinin yaklaşık on yıllık süreç sonrasında yoğun bir yapı alanı içerisinde kalması muhtemeldir. Bu veriler dahilinde yarışma arazisinin gelecekte yoğun yapı dokusu içerisinde sıkışmaması için Rekreasyon Vadisi ile ilişkilendirilmesine karar verilmiştir.

1.1. REKREASYON VADİSİ İLE YARIŞMA ARAZİSİNİN İLİŞKİLENDİRİLMESİ

Beylikdüzü ilçesi İstanbul’un yapılaşma süreci hızlı bir şekilde devam eden bölgelerinin başında gelmektedir. İlçeyi kuzey / güney istikametinde iki bölüme ayıran vadi topografik bir veri olarak ele alınmış ve ilçeyi yeşil doku ve yaya ulaşımı özelinde birbirine bağlayan bir omurga olarak öngörülmüştür. Kuzeyde E-5 araç yolu sınırı ile başlayan Rekreasyon Vadisi güney ucunda Marmara Denizi ile sonlanmaktadır. Rekreasyon Vadisi’nin 1990’larda inşa edilen kuzey yapı blokları ile yapılaşması devam eden güney alanını birbiri ile bağlama potansiyeli bulunmaktadır. Bu potansiyel yarışma arazisi için de kullanılmıştır. Bu bağlamda yarışma alanının batısında bulunan spor alanı Rekreasyon vadisine ulaşacak şekilde yaya yolu ile ilişkilendirilmiştir.

1.2. PARK, SPOR ALANI VE OTOPARK ALANLARININ YAPI İLE İLİŞKİLENDİRİLMESİ

Cemevi parselinin komşuları niteliğindeki park ve spor alanları Cemevi’ne pozitif değer katacak potansiyel alanlar olarak ele alınmıştır. Bu bağlamda park alanı Cemevi’nin bir nevi ön bahçesi olarak düşünülmüş, spor alanı ise Cemevi’ni genç nüfus ile ilişkilendirebilecek bir mekan olarak değerlendirilmiştir.

Eğimli bir araziye oturan Cemevi’nin sıfır kotu +61.50 doğal kotuna bağlanmış ve bu kot düzleştirilmiştir. Düzleştirilen sıfır kotu Cemevinin hemen önünde bulunan park ile de aynı kotta düzayak ilişkilendirilmiştir. Cemevi’nin avlusuna uzanan yaya aksları Park’ın ana yaya ulaşım hizalarını belirlemiştir. Bu bölümde oturma bankları yerleştirilmiştir. Yaya akslarının orta bölümü doğal olarak üçgen formunu edinmiştir. Üçgen formun doğal topoğrafyasına dokunulmamış ve eğimli vaziyette bırakılmıştır.

Spor alanının sıfır kotu Cemevi ile aynı alınmıştır (+61.50). Spor alanını kullanacak gençlerin Cemevi ile de ilişki kurabilecekleri öngörülmüştür. Spor alanında 1 adet basketbol sahası ve 1 adet futbol sahası birbirlerine dik şekilde konumlandırılmıştır. Bu şekilde kullanıcılara seçenek bırakılmıştır. Arazi verileri değerlendirilerek spor alanına paralel tribün oluşturulmuştur. Bu alanın yakın çevre sakinlerince gelecekte potansiyel toplanma / bir araya gelme alanı olarak değerlendirilebileceği öngörülmüştür.

Otopark alanları açık otopark olarak ele alınmıştır. Cemevi’nin görsel imgesinin dışında tutulmaya çalışılmıştır. Bu sebeple açık otopark alanları spor alanının bulunduğu parselde çözülmüştür.

2.0. YAPI ÖLÇEĞİNDE TASARIM KARARLARI

Türkiye özelinde Alevilik inancı tarihi sürece istinaden üzeri örtük bir biçimde yaşanmıştır / yaşanmaktadır. Alevi inancına sahip insanlar genel itibari ile sosyal hayatlarında kimliklerini ön plana çıkarmama / gizleme eğilimi göstermişlerdir.

Beylikdüzü Cemevi tasarımında bu verilere tamamıyla koşut bir tasarım yoluna gidilmemiştir. Günümüzde alevi inanca sahip insanlar inanç mekanlarının resmi olarak ibadethane statüsü edinebilmesi yolunda ortak akıl ortaya koymaktadırlar. Bu bağlamda Beylikdüzü Cemevi tasarımında geçmiş tarihi izleğe paralel “gizlilik” kavramı belirli ölçülerde aşılmaya çalışılmıştır;

-Merkezinde “uhrevi” avlu konumlandırılmıştır. Bu avlu “dünyevi” olandan tamamen yalıtılmamış ve 4 farklı yaya ulaşımı sağlanmıştır.

-Cem Meydanı kütle olarak görünür kılınmıştır. “Uhrevi” avluya bakan cephesi şeffaf bırakılmıştır. (Cem esnasında perde ile kapatılmak kaydıyla)
-Tamamen içe dönük bir mekan senktaksı yerine dışarıdan ulaşılabilir mekanlar önerilmiştir.

2.1. “CEM” KAVRAMININ YAPI BÜTÜNÜ İLE İLİŞKİLENDİRİLMESİ

Kelime anlamı bağlamında “cem”, bir araya gelmek, toplanmak anlamı taşımaktadır. Bu bilgi doğrultusunda yapının merkezi boş bırakılmış ve bir araya gelinebilecek bir avlu oluşturulmaya çalışılmıştır. Avlu 4 farklı yönden yaya yolu ile irtibatlandırılmıştır. Bina programında bulunan fonksiyonlar avlu etrafında prizmatik kütleler halinde gruplandırılmıştır.

2.2. UHREVİ / DÜNYEVİ KAVRAMLARININ YAPI ÖZELİNDE YORUMLANMASI

Alevi inancının hoşgörülü ve kucaklayıcı tavrı önemli bir tasarım verisi olarak ele alınmıştır. Yapı grubunun merkezinde bulunan avlu “uhrevi” açık mekan olarak ele alınmış ve “dünyevi” olarak tanımlanan dış mekan ile Cem Meydanı / Muhabbet Meydanı arasında geçiş mekanı olarak düşünülmüştür.

2.3. RİTÜEL’İN MEKAN ÖZELİNDE YORUMLANMASI

Her inanç düşüncesinde olduğu üzere alevi inancının da kendine özgü ritüelleri bulunmaktadır. Bu bağlamda Cem Meydanı 4 farklı kot olarak basamaklandırılmıştır. Basamaklar alevi inancının 4 temelini sembolize etmektedir; Şeriat, Tarikat, Marifet, Hakikat. Şeriatte helâl olan tarikatte haram, tarikatte helâl olan hakikatte haramdır. Kısas şeriatte helâldir, tarikatte haramdır. Tarikatın ilk basamağı şeriattır. İlâhî hükümlerin kul tarafından îfâsını emredici kanun demektir. Hakikat ise tarikatın üst seviyesidir. Tarikat şeriatten hakikate varan yoldur. Tarikat; şeriatın meyvesi, hakikatin ağacı olarak tanımlanmaktadır.

2.4. DOĞA – İNSAN – MEKAN İLİŞKİSİNİN YAPI ÖZELİNDE YORUMLANMASI

Alevi inancı insanı temel alan bir inanç sistemidir. İnsanın sahip olduğu ruh ve akıl bir nevi Allah’ın yansımasıdır. Doğa, Allah’ın insanoğluna sunduğu mekan’dır.
Bu bağlamda Cem Meydanı, Muhabbet meydanı ve Çok amaçlı salon aynı kotta, tüm kullanıcıların bir araya gelebilecekleri avlu etrafında toplanmıştır. Cemevine gelen ziyaretçilerin bu kotta karşılaşmaları, bir araya gelmeleri ve hasb-i hal etmeleri amaçlanmıştır. Avlu kotu hemen önünde bulunan park alanı ile ilişkilendirilmiş ve bir bakıma “doğa”nın devamı / uzantısı niteliğinde ele alınmıştır. Avlunun ortasında bulunan su ögesi havz-ı kevser’i betimlemektedir.

2.5. DOĞA / YER METAFORU BAĞLAMINDA ÇATI – YAPI İLİŞKİSİ

Cemevi yapı kütlesinin bulunduğu doğaya / topoğrafyaya “çapa atması” amaçlanmıştır. Mevcut eğimli topoğrafya bir tasarım girdisi olarak düşünülmüş doğa’nın / yer’in metaforik biçimlenişi olarak ele alınmıştır. Çatı formu doğal zemin düzleminden türetilmiştir. Doğal zemin bir kabuk olarak ele alınmış; yükseltilmiş ve katlanmıştır. Farklı kütlelere sahip yapı kütleleri tek çatı altında toplanmıştır.

2.6. FONKSİYONLARIN YAPI FORMU İLE İLİŞKİLENDİRİLMESİ

CEM MEYDANI; sıfır kotunda konumlandırılmıştır. Yarışma şartnamesinde verilen bina programına ek olarak Lokma odası, Dede odası ve Hizmetli odası eklenmiştir. Cem meydanı kütle olarak kendisini belirginleştirmiş ve dıştan kübik bir form halini almıştır. Bu şekilde cem meydanının simgesel değeri vurgulanmaya çalışılmıştır.

MUHABBET MEYDANI; sıfır kotunda, avludan ulaşılabilir şekilde konumlandırılmıştır. Cem meydanı / Muhabbet Meydanı ve Çok amaçlı salon kullanıcılarının bu avluda bir araya gelecekleri öngörülmüştür. Muhabbet Meydanının avluya bakan cepheleri saydam bırakılmış ve kullanıcılara (talep ettiklerinde) perde kullanma imkanı sağlanmıştır.

ÇOK AMAÇLI SALON; sıfır kotunda konumlandırılmıştır. Fuaye aracılığıyla kitaplık ve okuma salonu ile ilişkilendirilmiştir. Yarışma programında belirtilen bina programına ek olarak hazırlık odası eklenmiştir.

KİTAPLIK ve OKUMA SALONU; sıfır kotunda konumlandırılmıştır. Bu mekanı özellikle genç nüfusun kullanması amaçlanmıştır. Mekanda internet imkanlı çalışma birimleri tasarlanmıştır. Ek olarak değerli kitapların korunacağı kitap arşivi önerilmiştir.

AŞEVİ; +4.50 kotunda üst kottan kullanılacak şekilde önerilmiştir. Mekanda her daim yemek servis edileceği öngörülmüştür. Mutfak bölümü yemek yeme alanından self servis bankosu ile yalıtılmış ve kapalı kurban kesim odası ile irtibatlandırılmıştır.

CENAZE YIKAMA ODASI – MORG; sıfır kotunda konumlandırılmış ve girişi üst kat çıkış basamaklarının berisinde konumlandırılmıştır. Cenaze arasının +61.50 kotu açık otopark alanında özel park yeri bulunmaktadır ve bu kottan hizmet edeceği öngörülmüştür. Cenaze kaldırma alanı olarak aynı kotta bulunan “uhrevi” avlu kullanılacaktır.

İDARİ ODALAR VE DERSLİKLER; +4.50 kotunda bağımsız girişli şekilde çözülmüştür. Bu mekanlar genel kullanıma açık olduklarından dolayı +0.00 kotundan bağımsız şekilde çözülmüştür.

2.7. YAPI – MALZEME İLİŞKİSİ

KORTEN; çatı yan ve alt yüzeylerinde kullanılmıştır. Zaman kavramını vurgulamaktadır. Her geçen mevsim doğal koşullar sonucunda çatının rengi değişim gösterecektir. Bu durum zamanın sürekliliğini anımsatacaktır.

DOĞAL TAŞ; idari birimler, aşevi ve derslik kütlelerinin beden duvarlarında bulunmaktadır. Doğal taş kullanımı yapının tabiat ile ilişkisini vurgulamaktadır.

BRÜT BETON; cem meydanı ve muhabbet meydanı beden duvarlarında kullanılmıştır. Tarafsız, nötr bir malzeme olarak brüt beton kullanımı ile her iki mekanın fenomenolojik bağlamda mistik özelliklerinin vurgulanması amaçlanmıştır.

2.8. CEM MEYDANI TASARIM İLKELERİ

ONİKİ İMAM
Alevi inanışına göre Hz. Muhammed’in vefatından sonra Müslümanlara önderlik eden ehlibeyt mensubu 12 din adamı bulunmaktadır; Hz.Ali, İmam Hasan, İmam Hüseyin, Zeynel Abidin, Muhammed Bakır, Caf er Sadık, Musai Kazım, Ali Rıza, Muhammed Taki, Ali Naki, Hasan Askeri, Muhammed Mehdi. 12 imam inancı Aleviliğin temel unsurunu teşkil etmektedir. 12 İmam cem meydanına 12 köşeli çokgen form olarak yansıtılmıştır. Bu form zeminde basamaklar şeklinde, tavan düzleminde ise yalın mukarnas şeklinde düzenlenmiştir.

DAR MEYDANI MERKEZİNDE DÜŞEY EKSEN
Alevi inancında yer ve gök kutsal niteliktedir. Gök, kemale ermek edimi ile ilişkilendirilir. Bu bağlamda cem meydanı merkezinde, tavanda 12 köşeli çokgen formda tepe ışıklığı tasarlanmış ve dar meydanı ve gök arasındaki düşey eksen pekiştirilmeye çalışılmıştır. Göğe doğru uzandıkça tavanda bulunan 12 köşeli çokgenlerin merkezleri daraltılmış ve konik iç mekan hacmi sağlanmıştır.

DÖRT KAPI KIRK MAKAM
Alevi inancının 4 temel kavramı bulunmaktadır; Şeriat, Tarikat, Marifet, Hakikat. Şeriatte helâl olan tarikatte haram, tarikatte helâl olan hakikatte haramdır. Kısas şeriatte helâldir, tarikatte haramdır. Tarikatın ilk basamağı şeriattır. İlâhî hükümlerin kul tarafından îfâsını emredici kanun demektir. Hakikat ise tarikatın üst seviyesidir. Tarikat şeriatten hakikate varan yoldur. Tarikat; şeriatın meyvesi, hakikatin ağacı olarak tanımlanmaktadır. Alevilik inancının 4 makamı 4 basamak olarak mekanda sembolize edilmiştir. Her kapının om makamı bulunmaktadır. Fiktif nitelikteki bu makamlar selam verilerek cem gerçekleştirilmektedir.

ÇERAĞ
Çerağ cem ayini sırasında görevli tarafından yakılmaktadır. Konum olarak cem’i yöneten Dede’nin yanında bulunmaktadır.