2. Mansiyon, Çanakkale Belediyesi Kent Meydanı ve Çevresi “Yeşil” Kentsel Tasarım Yarışması

Mimari Açıklama Raporu

Çanakkale, Antik çağdan bu yana tarihi değiştiren savaşlara sahne olmuş bir boğaz kentidir. Çanakkale’yi diğer savaş alanlarından ayıran özelliği, bir Barış Kenti kimliği kazanmış olmasıdır. Her yıl kentin ziyaretçileri, barışın dünya toplumları için önemini anmak üzere buraya dünyanın dört bir yanından akın etmekte ve Çanakkale, yıl boyunca ağırladığı ziyaretçileri ile tüm dünyaya “barış” mesajı vermektedir. Kentin sosyal ve kültürel gelişimine de benimsediği “Barış Kenti” kimliği rehberlik etmektedir.

Kentsel tasarım projesi vizyonu ve yaklaşım

Yukarıda açıklanan çerçevede, Kentsel Tasarım Projesinde, tarihi ve farklı kültürleri, doğası, kentlileri ile barış mesajı veren bir kent merkezinin tasarlanması yaklaşımı benimsenmiştir.

Kültürü ve tarihi değerleri yeniden ele alınmış, farklı kimlik öğelerine sahip olan mekânlar bu kültürel ve toplumsal özellikleri ile değerlendirilmiştir. Saat kulesi, Çimenlik kalesi, Aynalı Çarşı, Yalı Han, Fatih Camii, Surp Kevork Kilisesi gibi farklı kültür ve tarih katmanlarına ait yapılar, hem görsel olarak algılanır hale getirilerek açık alan sistemine katılmış, hem de yaya bağlantıları ile kentlinin ve ziyaretçilerin kullanımına sunulmuştur.

Doğal değerleri açısından kıyı alanlarının doğal çizgisi bozulmaksızın daha rahat ve konforlu kullanımı sağlanmıştır. Ayrıca bisiklet ve yaya güzergâhlarının kesintisiz devam etmesi sağlanarak, insan ölçeği içinde çevreye zarar vermeyen ulaşım ve dolaşım sisteminin kurulması sağlanmıştır. Yeşil sistemin yaya erişimi ile kent merkezini dolaşması sağlanmıştır.

Kentlilerin ve ziyaretçilerin daha rahat kullanımı hedeflenerek araç trafiği kısıtlanmış, yaya ve bisikletlilere öncelik verilerek kentlilerin ve ziyaretçilerin rahat kullanacağı farklı aktivite ve kültür alanları tasarlanmıştır. Ayrıca halka açık mekânların kamusallığına güçlü vurgu yapılmış ve bir meydanlar sistemi oluşturulmuştur. Bu sistem içinde, gerek bina üzeri teras alanlarının, gerek yeniden düzenlenen park ve meydanların yaya erişimi ve kullanımına açık olması gözetilerek farklı zamanlarda, farklı aktivitelere (toplanma, konser, festival, forum, bit pazarı, vs) olanak sağlayacak şekilde planlanmış ve tasarlanmıştır.

Mevcut ve Planlı Durum

Çanakkale kenti hem kara hem deniz hem de hava ulaşımından faydalanmaktadır. Kente erişim İstanbul yönünden Cumhuriyet Bulvarı, Bursa yönünden Piri Reis Caddesi, İzmir yönünden ise Atatürk Caddesi ile sağlanmaktadır. Mevcut ulaşım sistemi motorlu araç trafiği odaklı gelişmiştir. Etkin ve verimli kullanılan bir toplu taşıma sistemi mevcuttur. Kentsel sit alanı içerisinde ve kordon boyunda önemli oranda yayalaştırılmış alan bulunması bir avantaj olarak değerlendirilmiş ve projede, kentin ölçeğinden ve kompakt yapısından yararlanılarak yaya ve bisiklet ulaşımına ağırlık verilmiştir.

Kentin makro ölçekte arazi kullanımı yapısı incelendiğinde konut alanlarının kuzey-güney aksında bir gelişiminin olduğu, doğu ekseninde ise askeri alanlar ve sanayi alanlarının bulunduğu görülmektedir. Kent merkezinin büyük çoğunluğu ise ticaret, hizmet ve kamusal alanlardan oluşmaktadır. Kentin bu kompakt yapısı da bir üstünlük sunmaktadır.
Çanakkale kentinin nazım imar planı incelendiğinde ise kentin mevcut gelişim akslarının korunduğu ve buna göre kuzey yönü ekseninde gelişmesi planlanmıştır. Ancak kent gündeminde bu gelişimin Karacaören Ovası’nı yok edeceği nedeniyle tartışıldığı görülmektedir. Hem tarım alanlarının korunması hem de kentin yayılması açısından bu eğilimin planlama sürecinde ele alınması gerekmektedir.

Çanakkale Kent Meydanı ve Çevresi Yeşil Kentsel Tasarım Projesi Tasarım ilkeleri

1) Sürdürülebilir Yerleşim

a) Mevcut yerleşim alanı içindeki boş alanların yapılaşması (infill development) ile kentsel yayılmanın engellenmesi
b) Kamusal alanlara erişim kolaylığı ve yaya-bisiklet bağlantılarının güçlendirilmesi
c) Rekreasyon (dinlence) ve kültür tesislerine erişim kolaylığı
d) Kompakt kent kurgusu içinde çok işlevli kent merkezi yapılanması

2) Sürdürülebilir Ulaşım

a) Otomobil bağımlılığının azaltılması
b) Bisiklet ağı ve depo – park olanakları
c) Yürünebilir sokakların tasarlanması
d) Otopark alanlarını azaltmak
e) Toplu ulaşımın etkin ve verimli kullanımı
f) Yeşil alan ve meydan sisteminin yaya erişimi ile bağlanması

3) Sürdürülebilir Doğal Yapı

a) Doğa, su ve sulak alanların korunması
b) Kıyı alanlarının mevcut yapısı içinde doğal ve rekreatif nitelik kazandırılarak kullanılması
c) Kentsel yayılmanın engellenmesi
d) Yeşil bina tasarımları ile çevre bilincinin oluşturulması
Yeşil Kentsel Tasarım bağlamında Çanakkale Kent Meydanı ve çevresi için geliştirilen politika ve bu politikalara bağlı eylemler aşağıda listelenmektedir. Bu eylem alanlarına uygun projeler uygulama aşamasında ayrıca kurgulanacaktır.

Politika 1. Çanakkale kentinin kıyı ile olan ilişkisinin devamlılığının sağlanması

Eylem 1.1. Kordon hattının Donanma Çay Bahçesi önünden devamının sağlanarak Çimenlik Kalesi’ne uzatılması
Eylem 1.2. Çimenlik Kalesi ve yanındaki metruk askeri yapının restore edilerek bir “Çanakkale Barış Müzesi” olarak düzenlenmesi
Eylem 1.3. Kalenin güneyindeki ve müze olacak yapının önündeki alanın özellikle büyük organizasyonlarda kullanılmak üzere etkinlik alanı olarak düzenlenmesi
Eylem 1.4. Çimenlik Kalesi, müze ve etkinlik alanından Sarıçay’ın diğer yakasına erişimi ve kıyı sürekliliğini sağlayan, yaya ve bisiklet geçişine uygun bir köprünün inşa edilmesi
Eylem 1.5. Devlet Su İşleri ve Meteoroloji Müdürlüğü kullanımlarının yer değişikliği durumunda alanın Halk Plajına eklenerek plaja hizmet veren bir sosyal tesis alanı olarak düzenlenmesi
Eylem 1.6. Hamidiye Tabyası alanının bir açık hava müzesine dönüştürülmesi ve kıyı düzenlemesinin bir parçası haline getirilmesi

Politika 2. Çanakkale kentinin ulaşım sisteminin sürdürülebilirlik ekseninde yeniden ele alınması

Eylem 2.1. Kentin tümünde etkin bir toplu taşıma sisteminin yeterli güzergah ve durak sayısı ile sağlanması
Eylem 2.2. Özellikle kent merkezi ve sit alanı içerisinde yol üstü parklanmanın engellenerek yaya dostu bir kentsel alan sağlanması
Eylem 2.3. Kentin tümünde etkin bir bisiklet ulaşım sisteminin oluşturulması ve yeterli miktarda bisiklet parkının kamusal kullanımın yoğun olduğu bölgelerde (İskele Meydanı, Cumhuriyet Meydanı, Saat Kulesi Meydanı, Çimenlik Kalesi Müzesi ve Etkinlik alanı, Fatih Camii Meydanı, Zafer Meydanı, Sarıçay Kıyı Düzenlemesi, Kordon, Halk Bahçesi, Devlet Hastanesi, Stadyum, Halk Pazarı, Setbaşı Meydanı, Belediye, Havaalanı, Otogar ve Halk Plajı) konumlandırılması
Eylem 2.4. Sarıçay üzerinde elektrik enerjisi ile çalışan denizyolu ulaşımının bir alternatif olarak ilerleyen dönemde kent hayatına katılması
Eylem 2.5. Üst ölçekli planlarda öngörülen Çanakkale Merkez yerleşim nüfusu 2040 yılı projeksiyonuna göre kent içerisinde hafif raylı bir sistem önerilebilir. Bu kapsamda Çanakkale 18 Mart Üniversitesi – Havaalanı – Belediye – Esentepe Mahallesi – Otogar hattında bir raylı sistem bağlantısının sağlanması
Eylem 2.6. Cumhuriyet Meydanı, Çimenlik Kalesi girişinde Avlulu Çarşı ve Sarıçay kıyısında kapalı ve açık otopark alanları düzenlenmesi
Eylem 2.7. Araç havuzu (carpooling) oluşturularak kiralanabilir elektrikli araçlar ve özel park imkanları sağlanması

Politika 3. Kentin meydanlarının ortaya çıkarılarak bir ağ sistemi oluşturulması

Eylem 3.1. Mevcut Anafartalar Oteli kaldırılarak yanındaki meydan alanı ile birlikte İskele Meydanı oluşturulması
Eylem 3.2. Motor iskelesinin yanındaki otopark alanının yerine Matbaacı Sokağın devamı niteliğinde bir Motor İskelesi Meydanı oluşturulması
Eylem 3.3. Yalı Caddesi’nin Deniz Müzesi girişinde bir karşılama meydanı oluşturulması
Eylem 3.4. Fatih Camii Meydanı’nın yeniden düzenlenerek ortaya çıkarılması
Eylem 3.5. Zafer Meydanı’nın yeniden düzenlenerek güzel sanatlar odaklı bir işlev kazandırılması
Eylem 3.6. Çarşı Caddesi’nin Halk Pazarı’na bağlandığı Sakızlıçeşme Sokağı’nın Atatürk Caddesi ile kesiştiği alanda bir toplu taşıma odağı olarak Köprübaşı Meydanı’nın ortaya çıkarılması
Eylem 3.7. Fevzipaşa Mahallesi’nde Dizdar Caddesi, Nedime Hanım Sokak ve Kuyu Sokak’ın birleştiği Romanların “Meydanlık” dediği alanda bir meydan düzenlenmesi
Eylem 3.8. Tüm meydanları birbirine bağlayan akslarda yaya ağırlıklı düzenlemeler yapılması (Şekil 1)

Politika 4. Sarıçay’ın kent yaşamına aktif olarak katılması ve korunması

Eylem 4.1. Kordon düzenlemesinin Çimenlik Kalesi ve askeri alanın da katılımıyla Sarıçay ağzına kadar uzatılması
Eylem 4.2. Sarıçay’ın Boğaz ile birleştiği noktada etkinlik alanı düzenlenmesi
Eylem 4.3. Fevzipaşa Mahallesi’nin Sarıçay kıyısında mahallelinin de ekonomik olarak faydalanacağı restoranlar ve kafeler inşa edilmesi
Eylem 4.4. Sarıçay’ın su sporları amacıyla da kullanılabilmesi için kıyıda gerekli düzenlemelerinin yapılması
Eylem 4.5. Sarıçay’ın Barbaros Mahallesi kıyısındaki DSİ alanının Halk Plajına katılarak bir sosyal tesise dönüştürülmesi
Eylem 4.6. Kordon düzenlemesinin devamında bir yaya ve bisiklet köprüsü ile Sarıçay’ın diğer yakasına geçerek iki yaka arasında homojen bir yoğunluk sağlanması
Eylem 4.7. Sarıçay’ın her iki yakasında da yürüyüş parkurları, kano iskeleleri, bisiklet yolları ve rekreatif düzenlemeler ile Çanakkale halkı için önemli bir rekreasyon koridoru oluşturulması

Politika 5. Barış kenti yaklaşımı ile kentli gururunun hissettirilmesi

Eylem 5.1. Fevzipaşa Mahallesi “Meydanlık”ın mahallenin sosyo-kültürel gereksinimlerine yönelik olarak düzenlenmesi ve toplumsal bütünleşme için bir fırsat olarak değerlendirilmesi
Eylem 5.2. Fevzipaşa Mahallesi kültürel çeşitliliğinin, hem kent yaşamı için canlılık hem de mahallelinin ekonomik gelişimi ve toplumsal entegrasyonu sağlayacak bir fırsat olarak değerlendirilmesi için toplumsal programların geliştirilmesi
Eylem 5.3. Kent içindeki açık alanların ve kültürel tesislerin Üniversite ile işbirliği içinde çeşitli etkinlikler ve katılım programları ile tüm kentlilerin katılımı ve faydasına sunulması

Kentsel Tasarım Projesi odak alanlarına dair mekânsal kararlar:
İskele Meydanı, Cumhuriyet Meydanı ve Halk Bahçesi arasındaki alana dair kararlar:
Bu alana dair kararlar; yenileme ve yeniden düzenlemenin odak noktasını oluşturmaktadır.
Birincil hedef Eski kent merkezi, Cumhuriyet Caddesi ve projelendirilen alan arasında kentsel sürekliliği sağlamaya yönelik doku ve ada oluşumlarını tekrar ele alarak, alan kullanımlarının kentin yeni ve eski alanları arasındaki eksiklikleri dengeleyen, ancak çeşitliği koruyacak farklı mekân kurgularını da içinde barındıran bir kimliğe bürünmesini sağlamaktır.

Eski kent merkezi ile Cumhuriyet Dönemi gelişim alanı arasındaki ana aksı oluşturan ve İskele Meydanıyla sonlanarak kentin deniz tarafından girişini vurgulayan Cumhuriyet Caddesi ile bütünleşecek şekilde kentin yaya bağlantılarının ve algısal izlerin güçlendirilmesi hedeflenmiştir.

Düşey ve yatayda nirengi noktalarının oluşturulması ve Saat Kulesi, Yalı Caddesi, Fetvahane Sokak, Çarşı Caddesi, Değirmenlik Sokak vb. kültürel aks ve odakların algısal ve ilişkisel bütünlüğünün tekrar sağlanması ve güçlendirilmesi hedeflenmiştir.

Yukarıdaki hedeflere yönelik olarak;

• Meydanlar sisteminin merkezi konumundaki Saat Kulesi (Ece Ayhan) Meydanı ile İskele Meydanı ve Cumhuriyet Meydanı’nın yaya ilişkisi güçlendirilmiştir.
• Alanın ticaret ve turizm odaklı ele alınışına ek olarak kültürel odaklı ele alınması dahilinde bazı ek işlevlerin getirilmesi önerilmektedir. Bu kapsamda Nedime Hanım Kız Meslek Lisesi taşınarak yerinde “Halk Kütüphanesi”nin planlanması ve saat kulesi yaya aksı ile mevcut odakların Halk Bahçesi ile ilişkisi sağlanmıştır.
• Turizm ve Ticaret işlevli adaların yenilenmesi kapsamında Saat Kulesi, İskele Meydanı, Ticaret-Kültür Merkezi ve Halk Bahçesi’nin yaya ve peyzaj ilişkisi kurulmuştur.
• Ticaret ve Kültür Merkezi, kamusal odaklı kullanımların vurgulanmasına yönelik, yeşil bina düşüncesinin simgesi olmaya aday bir proje olarak ele alınmıştır. Bu bağlamda, kamusallığı ve sosyal sürdürülebilirliği pekiştirici görsel algı sürekliliğini arttırıcı topografik düzlemler, düşey bahçeler, Kentsel Teras ve Kültür Merkezi Plazası ile mekânsal kurgu oluşturulmuştur. Ticaret ve Kültür Merkezi’nin blokları arasındaki “teras köprü”, Halk Bahçesi’nin yeni girişini temsil ederken, bahçenin, Kültür Merkezi Plazası ve Cumhuriyet Meydanı ile doğrudan ilişkisini kurarak kamusal alanlar sistemini taçlandırmaktadır. Ticaret ve Kültür Merkezi’nin kuzeyinden geçen ve şu anda ağırlıklı olarak otopark alanı olarak kullanılan Mehmetçik Bulvarı “yeşil aks” olarak yayalaştırılarak alleye dönüştürülmüştür. Cumhuriyet Meydanı, Kültür Merkezi Plazası, Kentsel Teras ve Halk Bahçesi ile Çanakkale Devlet Hastanesi arasında yaya sürekliliği sağlanmıştır.
• Hasan Mevsuf Sokak yayalaştırılarak, Belediye ile Cumhuriyet Meydanı’nın yaya bağlantısı güçlendirilmiştir.
• Ticaret ve Kültür Merkezi, Kültür Merkezi Plazası ve çevresine dair mekânsal kararlar:
• İskele Meydanı, Cumhuriyet meydanı ve Halk Bahçesi’nin yaya ve peyzaj ilişkisinin güçlü bir şekilde kurulmasını sağlayacak form ve işlev arayışına bağlı olarak simgesel ve aynı zamanda kendisi de bir odak oluşturma potansiyeli taşıyan “yeşil” karma kullanımlı bina önerilmektedir.
• Yeşil bina algısı dışında sertifika sistemlerinde henüz oluşmakta olan “sosyal sürdürülebilirlik” düşüncesinin gelişimini destekleyen “kamusal alan kullanımı ve erişilebilirliği” sağlanmıştır.
• Ticari ve turistik merkez aynı zamanda bu ilişkileri destekleyici “kültürel bir odak” olarak planlanmıştır.Kültürel süreklilik, kent kütüphanesi, turizm ve ticaret işlevli ada yenilemesi ve “saat kulesi yaya aksı” ile sürdürülmektedir.
• Kültür Merkezi Plazası kotunda (bkz.1/200 plan) tamamen açılır kapanır camekânlar kullanılarak, mekânsal bütünlük ve Plaza ile zemin kat geçişliliği sağlanmıştır.
• Sinema, tiyatro, konser, toplantı, sempozyum, konferans salonları ile çeşitlendirilen kültürel yeniden üretim işlevi ticari işlevlerle harmanlanmış ve Kültür Merkezi’nin kentin sosyo-kültürel yaşamına güçlü bir odak olarak katkıda bulunması hedeflenmiştir.