2. Mansiyon, II. Ekolojik Kentsel Tasarım Yarışması

PROJE AÇIKLAMA RAPORU

Safranbolu, ilk kent ve kır yerleşimi binyıllar öncesine dayanan, bugün Karabük ili sınırları içerisinde bulunan bir yerleşmedir. Arkeolojik kazılar sonucu ortaya çıkarılan kümülüslerin M.Ö. 3000 yıllarına dek uzanan bir geçmişi olduğu tahmin edilmektedir. İlçenin, bu uzun ve eski geçmişi sebebiyle sahip olduğu tarihsellik, farklı etnik ve dini grupların bir aradalığından doğan sosyo-kültürel birikim ve eski nesillerden bugüne sürdürülen yerellik farkındalığı, bu tarihi yerleşmenin bugüne değin sosyal ve fiziki ilişkilerini koruyarak gelebilmesini sağlamıştır. Safranbolu’nun ülke ve dünya düzeyinde bugün akla ilk gelen tarihi-turistik yerleşimlerden biri olması da ancak bütün bu değerlerin sürdürülebilmesiyle mümkün olmuştur. Şehirde yaklaşık 2000 adet geleneksel konut yapısı bulunmaktadır ve bunların yaklaşık 1008 adedi tescil edilip koruma altına alınmıştır. Safranbolu, 1975 yılında Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu tarafından kentsel sit alanı ilan edilmiş ve 1994 yılında UNESCO tarafından Dünya Miras Listesi’ne alınmıştır. Bugün, Safranbolu ilçe sınırları içinde kentsel, arkeolojik ve doğal sit alanları bir arada bulunmaktadır.

“TEK” SAFRANBOLU, yerleşimin yukarıda bahsedilen mevcut zenginliklerini ve ileriye dönük potansiyellerini göz önüne almak üzere, seçilen proje alanının batı bölgesinde yer alan kentsel sit alanında yapılacak fiziksel iyileştirmeleri ve proje alanının doğu bölgesinde yer alan, doğal sit alanı statüsünde bulunan alanın ekolojik park konseptiyle tasarlanmasını içermektedir. Kentsel sit alanı ve geçiş sahasında yapılacak yayalaştırma, bakım-onarım, zemin döşemesi problemlerinin giderilmesi, kaçak ve usulsüz yapılaşmaların önüne geçilmesi gibi faaliyetler; doğal sit alanında ise tasarlanacak ekolojik park ile kamu yararı adına kentsel yaşam kalitesi ve sürdürülebilir gelişme düzeyinin artırılması, doğal kaynakların korunması ve ekolojik işleyişin geliştirilmesi ekolojik tasarım projesinin hedef çıktıları olarak belirlenmiştir.

ÇEVRE İLİŞKİLERİ
TR81 bölgesi, Zonguldak, Karabük ve Bartın olmak üzere üç ilden oluşmaktadır. Bölgenin toplam yüzölçümü 9499 km²’dir. Kilometrekare başına 109 kişi olan nüfus yoğunluğu, ülke nüfus yoğunluğunun üzerindedir. Bölge genellikle bol yağışlı bir iklime sahiptir. Uzun zaman Safranbolu’nun bir köyü olan TR812 3. düzey ili Karabük, 1927’de Zonguldak’ın ilçesi durumuna getirilmiştir. 1934’te açılan Ankara- Zonguldak demiryolunun duraklarından biri oldu. Yüzölçümü 4109 km²’dir. Bartın, Kastamonu, Çankırı, Bolu ve Zonguldak illeriyle komşudur. İlde, Karadeniz ve karasal iklimlerinin özellikleri görülmektedir. Safranbolu’nun il ve ilçe düzeyindeki çevre yerleşimlerle kurduğu sektörel bağlantılar incelendiğinde, ulaşılabilirliğinin yüksek olması ve tarihi-turistik açıdan barındırdığı potansiyel nedeniyle güçlü ilişkisellikler göze çarpmaktadır. Yerleşimin bağlı olduğu 3. düzey ili olan Karabük ve Zonguldak illeriyle her üç sektörde de kuvvetli bağlantısı bulunmaktadır. Coğrafi yakınlık göstermemekle birlikte, Ankara ve İstanbul metropolleri sanayi ve hizmet anlamında Safranbolu ile ilişki içindedir.

TARİHSELLİK
Osmanlı Devleti’nin kentin hâkimiyetini kazanmasıyla Yörükan-ı Taraklı denilen Türkmen göçebeler buraya yerleştirildi. Taraklı Borglu’dan Safranbolu’ya uzanan ismin hikâyesi buradan gelir. Safranbolu, 17. yüzyılda İstanbul-Sinop kervan yolu üzerinde önemli bir konaklama merkeziydi. 19. yüzyıl ortalarından itibaren Safranbolulular İstanbul’da fırıncılık tekeli kurdular. 19. yüzyıl sonlarında kentte 28 cami, 2 kilise, 13 tekke, 2 kütüphane, 191 okul, 12 medrese, 8 Yunan okulu, 24 han, 11 hamam ve 1 hastane hizmet vermekteydi. 1923 yılındaki nüfus değişimiyle bugünkü Kıranköy bölgesinde meskun Rum nüfus kentten ayrılmak zorunda kaldı. 1939’da Karabük’te Kardemir Demir Çelik Fabrikası’nın faaliyete geçmesiyle kentleşme hızı yükseldi. Fakat Safranbolu bu gelişmeden olumsuz etkilenmedi. 1975 yılında Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’nun Safranbolu’yu kentsel sit alanı ilan etmesinin ardından 1008 geleneksel yapı tescillendi. 2017 yılı toplam nüfus verisi olan 63965 kişinin 46924’ü kent, 17041’i kır nüfusundan oluşur.

TASARIM YAKLAŞIMI, İLKELER VE STRATEJİLER
Ekolojik kentsel tasarım projesinin öncelikli hedefleri, Safranbolu kent merkezi kentsel sit alanı, sit etkileşim-geçiş sahası ve doğal sit alanının; kullanım biçimi kaynaklı tahribatlardan korunması, canlandırılıp kentin tümüyle bütünleştirilmesi, standartların altında olan açık ve aktif yeşil alan miktarının arttırılması, ekolojik tanıtım, uygulama ve bilinçlendirme faaliyetleri ışığında kent-kır ilişkisinin kuvvetlendirilmesi ve kentsel mekan-kullanıcı dinamiğinin değerlendirilmesi olarak belirlenmiştir. Bu hedefler doğrultusunda belirlenen tasarım ilkeleri; sürdürülebilir gelişme, ekolojik yeniden üretim, enerjide öz verimlilik, etkin katılım, yönetimde iş birliği ve kültürel mirasın korunması olacaktır. Proje, Safranbolu merkez bölgesindeki kentsel sit alanı, sit etkileşim-geçiş sahası ve doğal sit alanını içerisine alan 42 hektarlık bir alanda tasarlanmıştır. Birleştirici iskelet olarak mevcut ana trafik bağlantıları alınmış ve ikinci derece trafik yolları erişilebilirlik imkânları olarak ele alınmıştır. Bu iki tip bağlantıyla sınırlanan alan, projenin etkileşim alanını oluşturmaktadır. Kentsel sit alanı içerisinde yer alan geleneksel sokak dokusu, mevcut kullanımın yol açtığı fiziksel tahribat ve gürültü-görüntü kirliliği sorunu nedeniyle tamamıyla yayalaştırılmıştır. Yayalaştırma sonucu trafik yolları olarak kalan ikincil ulaşım bağlantıları, sıra ağaçlar ile bütünleştirilerek ekoloji parkı olarak yeniden üretilen doğal sit alanını tarifleyecek biçimde düzenlenmiştir. Meskun kent merkezi olan “yeni çarşı” bölgesi ile tarihi-turistik merkez olan “eski çarşı” bölgesi arasındaki yaya ulaşım sorunu önemsenerek bir teleferik rotası oluşturulmuştur.

EKOLOJİK PARK
Proje alanının doğu kısmında planlanan ekolojik park, tasarım ilkeleri doğrultusunda işlevlendirilmiş ve yapılan zonlama ile arazi kullanımı düzenlenmiştir. Ekolojik parkın ihtiyaç listesi; temkin bölgeleri, dinlenme alanları, serbest işlevli alanlar, pazar-alışveriş birimleri, etkinlik alanı, spor rotası, ekoloji enstitüsü, üretim ünitesi, ark gölü, kamusal seralar, hobi bahçesi, meyve bahçeleri ve safran bitkisi alanı olarak çıkarılmıştır. Ekolojik parkın peyzaj tasarımı topoğrafyaya uygun biçimde, endemik ve yerel bitki ile ağaçların kullanımının öncelikli olduğu, yaya yönlendirici ve kullanıcının yeniden üretimine olanak sağlayan biçimde yapılmıştır. İhtiyaç listesinde yer alan üretim ünitesi, parkın enerjide öz verimliliğini sağlamak üzere alanın yenilenebilir enerji üretim potansiyelinden faydalanılarak tasarlanmıştır. Ark gölü, Safranbolu geleneksel kent dokusunun bir parçası olan, yağmur sularının toplanmasına imkân veren ark sisteminin nihai ulaşım ve depolanma noktası olarak düşünülmüştür. Aynı zamanda, ekolojik park içerisinde yer alacak dikili alanların sulama faaliyetleri ve tasarlanan yapılarının kullanım suyu ihtiyacı bu gölden karşılanacaktır. Parkın sınırlarını izleyen spor rotası, iki farklı zeminle birbirlerinden ayrılmış bisiklet ve koşu şeritlerinden oluşmak üzere tasarlanmıştır. Ekolojik park içerisindeki servis ulaşımının hedef kitlesi engelli ve yaşlı kullanıcılar olup, park içerisinde işlevlendirilen alanlar arasında motorsuz araçlarla sağlanan bir ring sistemi olarak işlemesi planlanmıştır.