2. Mansiyon, Olivelo – İzmir Kent Çeperinde Ekolojik Ortak Yaşam Alanı Fikir Projesi Yarışması

Tasarım

Üst ölçekte Güzelbahçe ve çevresi incelendiğinde EuroVelo hattı geçmektedir. Yukarıdaki analizde mavi çizgiyle gösterilen bu bisiklet hattını tasarım alanının bulunduğu yere İzmir-Çeşme Otoyolu’ndan alana doğru devam ettirerek hem alanın kullanıcı sayısını ve profilini arttırmak hem de bu rotada seyahat edenlere bir ekolojik bir durak deneyimleme imkanı sunmak amaçlanmıştır.

Alanda kurgulanan tarım alanlarıyla çevredeki tarım alanları arasında tarımsal deneyim rotası (sarı hat) oluşturulmuş, böylelikle alandaki tarım kurgusunun sürekliliği sağlanarak çevreyle kurulan tarım kurgusu bağı güçlendirilmiştir.

Tasarım alanında yoğun şekilde bulunan zeytin ağaçları, yine çevre zeytinliklerle ilişkilendirilerek bir zeytin rotası kurgusu oluşturularak son durak olarak Klazomenai Antik Kenti’yle sonlandırılarak rota, kuramsal ve tarihi bir altyapıyla desteklenmiştir.

Çevrede bulunan çiftlikler, sahil rekreasyon alanları, kent çeperinde bulunan diğer parklar ile tasarım alanında kurgulanan rota arasında bir bağlantı senaryosu oluşturulmuştur.

Program ile ilgili:

Bölgede gerçekleşecek olan festivaller ve seminerler de mutlaka mevcut zeytinin ve denizin bahsedilen kültürel kodlarından faydalanacak ve beslenecektir. Bu bağlam ile birlikte tasarım alanına bu festivalleri ve seminerleri yüklenecek bir tasarım önerisi getirilmiştir. Tasarım alanını bisiklet yolunun kestiği bir bölgede yer almaktadır. Tasarım bu girdilerle oldukça tutarlı görünen programların entegrasyonu ile üretilmiştir.

Arsaya önerilen program örüntüsü, yerellik, ziyaretçi ve katılımcı ile ilişkilendiği durumlardan üretilmiş bir omurgaya sahiptir. Bu bağlamda bu kompleks içinde çalışan veya çevrede benzer fonksiyon üretimine sahip olan yerel ile belli sürelerde bu süreci yaşamak üzere önceden belirlenmiş periyotlarda burada yaşayan katılımcıların ortaklığı ile etkileşim ön görülmüştür. Amaç bu etkileşimi güçlü kılacak bir program olmuştur. Kısıtlı zaman için burada bulunacak ziyaretçi ise daha çok bir gözlemci ve sınırlı etkileşim ile gelecek için katılımcı potansiyelleridirler.

• Doğa okulu:
Dikim ve ekim festivallerinin katalizörü olarak görülen doğa okulu bununla beraber doğa yürüyüşleri, flora ve fauna tanıtımları, araştırma, gözlemleme, resmetme, izleme, dinleme vb. etkileşimlerin pratiklerinin yapılacağı fonksiyondur. Bu bağlamda belirlenmiş periyotlarda doğa, yerellikle beraber katılımcıya sunulur. Bu sunuş ile etkileşim ve adaptasyon artar.

• Festival:
Bilinen en pratik etkileşim yollarından birisi olan festival eylemi, açık hava sineması, konser vb. eklentilerle zenginleştirilmiş olarak sunulacaktır. Bu alan önemli bir boşluktur. Boşluk dönüşebilir ve gelişebilir şekilde alana terk edilmiştir. Böylece yüz yıllardır devam eden zeytin festivalleri dâhil, ağaç dikimi, bitki ekimi, tohum paylaşımı, film gösterimi, konserler vb. birçok etkinlik bu alanda gerçekleştirilebilecektir.

• Bisiklet ve yürüyüş rotası:
Daha çok kısıtlı zaman için bulunan ziyaretçileri için kurgulanmış rotalar genellikle gün içerisinde tamamlanan eylemler sunacaktır. Bu tavırda doğa yürüyüşleri, flora yürüyüşü, deneyim yolları vb. eylemler önerilecektir. Daha geniş bir rotanın küçük bir parçası olan bisiklet rotası ise izleklerle zenginleştirilmiş bir sürece sahiptir. Bu rota tamamlandığında mimari olarak üretilmiş yapı ile karşılaşan ziyaretçi bu yapıda deneyimlerini zenginleştirme fırsatı bulabilecektir.

• Ekolojik pazar:
Bu alana gelir sağlaması amacı ile kurgulanmış ekolojik pazar aynı zamanda kentli ile katılımcı/ziyaretçi etkileşimini de pekiştiren bir fonksiyondur. Bu alanda periyodik olarak yapılacak olan satış hem yerel üreticinin ürününü alıcı ile buluşturmasına hem de bu alanda yapılan üretimin alıcılara ulaştırılmasını sağlamaktadır. Bu bağlamda ticaretin getirdiği kamusal zenginliğin de bu alanı besleyeceği planlanmıştır.

• Hayvansal ve bitkisel üretim:
Kümes, kuru tarım, tıbbi bitki, zeytin, zeytinyağı vb. üretim ile katılımcılar üretim deneyimini yaşamakla beraber bu üretimin bir parçasına dönüşecekler. Bu durum üretim aracılığı ile etkileşim doğuracak ve tüm sürecin sanal bir kurgu olmaktan öte gerçek bir yaşantıya dönüşmesi ön görülmüştür.

• Karavan parkı ve kamp alanı:
Karavan kullanımı özellikle son yıllarda yaygınlaşmaya başlamış ve talep gören bir eyleme dönüşmüştür. Bu bağlamda arazinin kuzey ucunda kurgulanmış karavan alanı otopark ile de ilişkilidir. Bu alanda ve alan genelinde kamp ve araçla konaklamaya yönelik hafif konstrüksiyon üretilmiş servis elemanları düşünülmüştür. Kamp alanı yarışma alanının batısında yer almaktadır. Bu alan, bitki üretimi, toplayıcılık ve hasat gibi eylemlerin yürütüleceği agroturizm kamp yeri olarak kullanılacaktır.

• Atölye yapısı:
Zeytin üretimine yönelik atölyeler ile kütüphane ve bisiklet atölyesi barındıran bu yapı alanın kent yaklaşımı ile teması olan kuzey yüzeyinde konumlanmış karşılama yapısına dönüştürülmüştür.

• Bitkisel gelişim:
Alanda zeytinliklerin gelişim senaryoları ve sakız ağacı üretim senaryosu kurulmuştur. Bununla birlikte alan içinde aromatik bitki, tıbbi bitki üretimi vb. tarım uygulamaları önerilmiştir.

• Ekolojik elementler:
Alanda gri su arıtma ve kullanım alanı, su bahçeleri, güneş tarlası, ekolojik bisiklet yolu gibi sistemin kendine yetecek enerji ve suyu üretebilmesi ön görülmüştür.

Yapısal Kararlar:

Alanın kuzey ucunda kentle ilk iletişimin olacağı yüzeyde kurgulanan yapı arsa içinde yer alan mevcut ağaçlara dokunmayacak şekilde üretilmiştir. Temel olarak iki kotta üretilen yapının teras ise 49.00 kotunda ziyaretçiler için alandan çıkış ya da girişte görsel kavramaları adına seyir terası olarak kurgulanmıştır.

Arazi genel olarak eşsiz bir floraya sahiptir. Bu bağlamda verilmiş olan ağaç verileri kullanılarak tüm mevcut ağaçların korunması amaçlanmıştır. Dairesel şemadaki iskele hiçbir ağaca dokunmadan yüzeyden uzakta kurgulanmış yapının güneyindeki ağaçları kucaklar formda üretilmiştir. Bu dairesel kurgunun terası bir izlek olarak tasarlanmış ve tüm alanla birlikte bir başlangıç ve bitiş noktasına dönüştürülmüştür. Bunun en önemli nedeni kent ile tek temasın olacağı dağ yolunun bu yüzeyde olmasıdır. Dairesel form ağaçların arasında naif duruşu ile ölçeğini yere uygun tutabilmiş aynı zamanda hissedilebilir bir form olarak var edilmiştir.

Arsanın otopark kotu ile ilişkili olan zemin katı, giriş ve karşılama yapısı, bisiklet atölyesi, kütüphane, atölyeler ve üretim hane ile ilişkili bir iskele olarak tasarlanmıştır. Bu iskele hafif strüktür ile üretilmiş düşey taşıyıcıların toprağa saplandığı minimum müdahale içeren bir yöntem ile üretilecektir. Düşey taşıyıcılar ile topraktan koparılan yüzey yine atölyede üretilmiş elemanların montajı ile üretilecektir. Temel olarak kapalı mekanları üretimi de aynı prensip ile sürdürülecek ve tüm yapı üretimi topraktan kopuk yapılacaktır. Alt kot yani -3.00 kotu ise kütüphanenin devamı, kafe ve restoran eylemlerini barındırmaktadır. Yapının yerleştiği yer itibari ile kotun izin verdiği bu örgütleme ile yapı hala topraktan uzak üretilebilmiştir.

Atölyeyi deneyimleyen katılımcı bir yandan zeytin üretimi ve zeytinyağı üretiminin süreçlerini öğrenecek ve hatta kendileri bu üretime dahil olabilecektir. Bu deneyimle süreci daha önce bahsedilen etkileşimin en önemli parçasıdır. Bunun nedeni yapısal olarak etkileşimin daha çok sosyal bir söylem olmasına rağmen kalıcılık pratikler üzerinden sorgulanmasıdır. Kurgulanmış onlarca deneyimin neden olacağı sayısız pratik unsur yaşantıya ait olan kalıcılığı anılar halinde kodlayarak beyine iletecektir. Böylece hedeflenmiş olan etkileşim maksimize edilecektir.

Zeytin Ağacı Gelişim Zonu

Hali hazırda bulunan zeytin ağaçlarının bulunduğu bölgeler zonlaranarak yaklaşık 150.000 m² lik bir gelişim senaryosu oluşturulmuştur. Hasat, budama, yeni ağaçlar dikme gibi süreçlerde bölgede festivaller düzenlenerek konuyla alakalı eğitimden geçirilen ziyaretçiler bu zonları deneyimleme zeytin toplama gibi bir ekolojik işbirliği içinde olarak kolektif bir çalışma ortamı oluşurken hem zeytin yetiştiriciliği ve bakımı konusunda bilgi aktarımı sağlanacak hem de finansal birikim kollarından biri olacaktır. Gelen ziyaretçiler karavan alanı veya biyokamp alanlarında kalarak belli periyotta bölgeye katkı koyması beklenmektedir. Ağaçlardan elde edilen zeytinler hem festival kapsamında gelen ziyaretçilere hem de günübirlik ziyaretçilere satılmak üzere ekolojik pazar ve satış birimlerine gönderilecektir. Ayrıca finansman kaynağı olarak ağaçların kiralanabilmesi, kiralanan ağacın hasatının kiralayan kişilere gönderilmesi şeklinde bir senaryo üretilmiştir.

Hayvan beslemede alternatif yem kaynaklarının giderek önem kazandığı günümüzde ülkemizde zeytinyağı sanayinin yan ürünü olarak yüksek miktarlarda zeytin posası üretimi gerçekleşmektedir. Yapılan çalışmalar göstermiştir ki, zeytin posasının silaj katkı maddeleriyle veya çoğaltıcı materyal olarak silolanma olanakları ve buradan elde edilecek silaj kalitesine göre de özellikle ruminant hayvanların beslenmesinde kullanılma olanaklarının araştırılması, olası ekonomik ve sosyal etkileri nedeniyle hayvan besleme alanında ülkemizin öncelikli araştırma konularından birisi olarak düşünülmektedir. Özellikle ruminant hayvanların beslenmelerinde rahatlıkla kullanılabilecek böyle bir alternatif yem kaynağının kurutularak yakacak olarak kullanımı yerine (prina), yem sanayiine kazandırılması ile hem çevre (hava, su, toprak) kirliliği önlenmiş, hem de ucuz bir alternatif yem kaynağı elde edilmiş olacaktır.

Yapılan çalışmalar sonucunda bu kaynakların yem girdi maliyetlerini düşürerek karlılığı arttırdığı yönündeki bildirişler çiftlik hayvanlarının beslenmesinde alternatif yem kaynaklarının önemini bir kez daha ortaya koymaktadır. Bu bağlamda, zeytinyağı üretimi sonrasında elde edilen bir yan ürün olan zeytin posası, ruminant beslemede kullanılabilecek önemli bir alternatif yem kaynağıdır.

Yapılan çalışmalar sonucu edinilen önemli bilgilerden biri de zeytin kara suyunun özellikle yonca ve zeytin bahçelerinde gübre olarak kullanılması olduğunu görüldü. Pirinanın ise mikro organizmalar ile yakılması sonucu kompost (organik gübre) elde ettikleri gözlemlendi.

Zeytin karasuyundan yan ürün eldesi literatür taramaları sonucunda yapılan çalışmalar göz önünde bulundurulduğunda, karasuyun tek bir proses ile arıtımının mümkün olmadığı görülmektedir. Kombine prosesler ile deşarj standartlarında arıtım gerçekleştirmek ise hem arıtım sırasında oluşan atık çamurun yönetimi hem de maliyet açısından uygun olmadığı tespit edilmektedir. Bu nedenle, son yıllarda zeytin karasuyundan yan ürün eldesi çalışmalarına ağırlık verilmiştir. Zeytin işleme sırasında oluşan bir diğer atık olan pirinanın yakıt olarak kullanılması gibi zeytin karasuyu da yüksek organik madde ve yüksek antioksidan kaynağı olan fenol içeriği nedeni ile yan ürün eldesinde kullanılmaya başlanmıştır.

Hem zeytin karasuyunu hem de prinayı her yıl dekar başına 500 metreküp ile 800 metreküp arasında atılabilmektedir. Hem AB hem de İtalya kanunları buna izin vermektedir. Karasu veya prinanın toprağa atılması yüksek gübreleme maliyetlerin düşmesine katkıda bulunduğu gibi, topraktaki organik madde miktarını da hızla arttırmaktadır. Yine atıkların mümkünse bekletilmeden tarla ve zeytinliklere atılması daha çok yarar sağlamaktadır. Bir de istatistiğe göre dönüm başı 800 metreküp karasu ya da prina atarak İtalya’daki zeytinlik arazilerin bir yılda sadece %3 ünü evet yüzde üçünü gübrelenebilmektedir.

Karasuyun toprağa uygulanması kolay, ucuz ve toprak beslenmesi ile çevre korunması açısından olumludur.

Sakız Ağacı Ormanı

Aynen zeytin ağacı gelişim zonunda olduğu gibi, yaklaşık 30.000 m² lik bu alanlarda da ağaçların bakımı, ürün hasatı, yeni ağaç dikimi gibi konular eğitimden geçirilen ziyaretçiler tarafından kolektif bir biçimde yapılacaktır. Toplanan ürünler ekolojik pazarda satılmak üzere gönderilecektir.

Damla sakızı kimyasal ve fiziksel özelliklerine bakıldığında bitkisel bir reçinedir. Ağacın dallarının ya da gövdesinin yaralanmasıyla elde edilir. Yaralanan bölgelerde sakız reçinesi oluşur. Floem dokusu içinde salgı kanalları bulunur ve bu kanallardaki salgı hücreleri sayesinde reçine üretilir. Reçinenin doğal görüntüsüne kavuşması ise havayla karşılaşmasıyla olur. 15-50 yaşları arasındaki ağaçlar verimlidir ve bir ağaçtan ortalama 300-350 gram sakız toplanır. Dişi ve erkek ağaçları vardır ancak üretim sadece erkek ağaçlardan sağlanır.Sakız ağaçlarından damla sakızı elde etmenin yanı sıra reçel, dondurma gibi gıdaların yapımında, antiseptik özelliği nedeniyle ilaç yapımında, kozmetikte kullanılması nedeniyle alan için önemli bir finansal gelir oluşturacaktır.

Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Alanı, Kuru Tarım Alanı Flora Yürüyüşü Rotası

Ekolojik pazarda satılacak olan tıbbi ve aromatik bitkilerin ve Ege’ye özgü otların ekilmiş olduğu kuru tarım alalarının bulunduğu bölgeleri birbirine bağlayan bir rota belirlenerek bu rota üzerinde flora yürüyüşü kurgusu oluşturulmuştur. Bu turlar sayesinde bir yandan bitkilerle alakalı bilgi ve teknik aktarımı olurken bir yandan da görsel niteliği yüksek bir yürüyüş olacaktır.

Turlar sonunda görülen bitkilerle yapılabilecek ürünlerin yapımı ile alakalı atölyeler (süpürge yapımı, şifalı ürün yapımı, Ege otlarının işlenmesi) düzenlenmesi de kurgunun bir parçası olacaktır. Tüm bu aktiviteler ücretli olup finansal döngüye katkı sağlayacaktır.

Diyagramda pembe ile gösterilen 20.000 m² alanda tıbbi ve aromatik bitkilerin yetiştirileceği, yeşil ile gösterilen alanda ise yine 20.000 m² lik kuru tarım alanı kurgusu oluşturulmuştur.
Arazinin tamamında oluşturulan kurguya hizmet eden her bir bileşen mevcut durumun yeniden üretimidir. Kurgulanmış olan yollar eski yolların geliştirilmiş halidir. Bu yolların ıslahı ve gerekli eklentiler ile yapılan tasarım aslında yere ait hafızayı korumaya yönelik önemli bir karar iken bir yandan da koruma amacı ile önemli bir karardır. Genel olarak alınan karar olan hiçbir şekilde floraya ve mevcut dokuya zarar vermeme kararı bu kararların alınmasındaki en belirgin etkidir. Bu bağlamda hali hazırda zamanla oluşmuş hemen her bir öğe incelenmiş ve tasarım sürecinde dikkate alınmıştır.

Flora ve Fauna

Kent Çeperi Parkı için Peyzaj vizyonu, ekolojik, sürdürülebilir, kaliteli, yeşil bir açık alan ve kent ormanı oluşturmaktır. Parkın kentsel bağlamda entegrasyonu kritik öneme sahiptir. Parkın bitişik yerleşimlere karşı geçirgenliği, şehir-ekolojik koridor-park arasındaki ilişkinin güçlü olduğunu vurgular. Peyzaj deneyimsel bir öğrenme stratejisi olarak benimsenmiştir.

Parktaki peyzajı şekillendiren en büyük elementler topografya, iklim, fauna ve floradır. Park peyzaj tasarımında Güzelbahçe ve çevresinde bulunan doğal peyzaj oluşumuna referans veren çeşitli biyotoplar oluşturulmuş; açık çayırlardan yoğun ormanlara, otsu bitkilerden, sulak alanlara kadar her mevsimde sürekli değişen zengin bir peyzaj deneyimi yaratmak amaçlanmıştır.

Bölge, göç eden kuşları izlemek ve gözlemlemek için stratejik bir konuma sahiptir. Alanda bulunan bitki varlığı ve yağmur bahçeleri oluşturacağı ekosistem ile Gediz Deltası’na ulaşmadan önce kuş türleri için dinlenme durağı olarak düşünülmüştür. Proje, yağmur bahçeleri ve dikim stratejileri ile kuş türlerinin ve yerli faunanın beslenme ve yuvalama gereksinimlerini karşılayacak şekilde düşünülmüştür. Önerilen ekolojik köprü ile hayvanların, çevre yolu ile kesintiye uğramış ekosistemde kesintisiz bir şekilde ulaşım sağlaması amaçlanmıştır. Bu ekosistem köprüsü planlanan yağmur bahçesi ve habitatların çevre yolunun diğer tarafında bulunan doğal ekosistem ile bağlantısının sağlanması açısından önemlidir. Buna göre ekolojik köprüyü alandaki fauna türlerinden, sürüngenler (reptilia), memeli (mammalia) türleri tarafından kullanılacaktır. Bu ekolojik köprünün yaban hayatı türleri tarafından kullanılabilirliğini arttırman adına vejetasyon (bitki çeşitliliği) alandaki doğal flora türleri kullanılarak sağlanacaktır. Ekolojik köprüyü kullanması muhtemel hayvan türleri şöyledir; büyük yeşil kertenkele (lacerta viritis), kara kaplumbağası (testudo graeca), porsuk (meles meles), kaya sansarı (martes foina), oklu kirpi (hystrix indica), kızıl tilki (vulpes vulpes).