2. Ödül, Akhisar Eski Belediye Meydanı ve Yakın Çevresi Ulusal Mimarlık ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması

PROJE RAPORU

KENT ÇEKİRDEĞİNİN ÜÇ AŞAMADA YAYALAŞTIRILMASINA DAİR STRATEJİLER 

Sürdürülebilir Ulaşım politikası olarak çevreye dost türlerin desteklenmesi için, 

– Kentsel ulaşımda “yeşil türler”: toplu taşım, yaya ve bisiklet

• Yeni sistemlerin geliştirilmesi: hafif raylı, tramvay, otobüs yolları
• Trafikte hafif raylı, tramvay ve otobüs sistemlerine öncelik veren çözümler
• Yayalaştırma, yaya yolları, yaya öncelikli kent mekanları tasarımı
• Bisiklet yolları, bisiklet parkları, bisiklet öncelikli trafik çözümleri

Sürdürülebilir Ulaşım politikası olarak kent planları

– Özel araba kullanım gereksinimini en aza indiren tasarımlar

• Yaygın olmayan, yoğun kent dokuları
• Karma arazi kullanımı ile ev, işyeri, rekreasyon kullanımlarını bir arada yürüme mesafesi içinde sunmak
• En çok yolcu çeken temel etkinlik merkezlerini yüksek kapasiteli toplu taşım sistemleri (raylı sistemler gibi) ile birbirine bağlamak

– Toplu taşım, yürüme ve bisiklet türlerini özendiren tasarımlar

• Araba gerektirmeyecek mesafelerin benimsenmesi (az yaygın form)
• Temel kullanımlara toplu taşım duraklarında yer verilmesi
• Kullanımlar arası yaya yollarıyla bağlantılar; yaya ve bisiklet alanları…

Sürdürülebilir Ulaşım politikası olarak araba kullanımı kontrolü ve kısıtlamalar

– Fiziksel müdahaleler ile özel araba kullanımını kısıtlama

• Kent merkezinde yayalaştırma, trafikte toplu taşım önceliği
• Toplu taşım hatlarına özel yol tahsis ederek araba yolu kapasitesini azaltma
• Kaldırımları genişleterek araba yolu kapasitesini azaltma
• Merkezi alanlarda araba parkı kapasitesini sınırlı tutma

Akhisar Kent İçi Ulaşım Planlaması

Türkiye gibi hızlı kentleşmenin yaşandığı gelişmekte olan ülkelerde; kentleşmenin ortaya çıkardığı ulaşım sorunlarına teknik gelişmeler çözüm üretmekte yetersiz kalmıştır. Ulaşım araçlarının ve altyapısının gelişmesi nüfusun kırdan kente hareketini, ulaşılabilirliğini arttırırken, nüfusu hızla artan kentlerin de merkezden çepere doğru gelişmesini teşvik etmiştir. Tüm bu gelişmeler çalışma ve konut alanlarının ayrışmasına dolayısıyla ev ve iş arasındaki ulaşım ihtiyacının artmasına neden olmuştur.

Plansız gelişen kentlerde ulaşım temel sorunların başında yer almaktadır. Kentlerin mekansal gelişiminde insan odaklı değil otomobil odaklı çözümler üretilmiş, kentler yol, kavşak, köprü, viyadük vb. yapılarla şekillenmiştir. Bireysel araç kullanımını teşvik eden bu durum özellikle kent merkezlerinde yoğun bir trafik yükü ortaya çıkarmıştır. İnsanların ulaşım ihtiyacı uzun süreler ve yüksek maliyetlerle karşılanmaktadır.

Ülkemizde, ulaşım politikaları bütüncül bir yaklaşım ve planlama anlayışından uzak günü kurtarmaya yönelik parçacıl projelere dayalıdır. Bu durum ulaşımda en az maliyet en fazla yarar ilkesinin tam tersine kaynakların bilinçsiz ve bilimsellikten uzak, ulaşım yatırımlarında kullanılması, bütün kentlerimizde doğal çevrede geri dönülmez tahribatlar açılması, çevre kirliliği, enerji ve can kayıpları gibi sorunların önemli oranlarda yaşanmaya devam etmesine neden olmaktadır. Tüm bu yaşananların toplum ve doğada yarattığı çok boyutlu tahribatların maliyeti büyüktür. Dolayısıyla günümüzde, ülke bütününde, bölge ve kentlerimizde ulaşım önemli bir sorun olmaya devam etmektedir. Akhisar kent merkezindeki gelişimlerde bu paralellikte seyretmektedir.

Akhisar eski kent merkezi ve yakın çevresi için açılan kentsel tasarım fikir proje yarışması da bir fırsat olarak değerlendirilerek daha yaşanabilir, sürdürülebilir bir yaklaşımla yeşille bütünleşen, bütüncül çevre dostu ulaşım çözümlemesi üzerinde yoğunlaşılmıştır. Proje de bu arayışların sonucu olarak toplu taşıma (hafif raylı sistem gibi), yaya ve bisiklet kullanımını teşvik etmeye, altyapısını oluşturmaya yönelmiştir.

Projede, Akhisar kent merkezinde yer alan arazi kullanım kararlarına (işlevler) bağlı olarak bu alanlar arasında gerçekleşmesi muhtemel ulaşım taleplerini karşılamaya yönelik olarak ulaşım güzergahının belirlenmesi ve bu talebin, ekonomik, sosyal, çevresel ve finansal açıdan en uygun koşullarda sağlanmasına çalışılmıştır. Çalışmada özellikle kent merkezindeki yoğunluk ve yaya hareketliliği dikkate alınarak, kentsel boşluklarla (meydan, park, açık alanlar gibi.), sosyo-kültürel değerlerle ilişkilendirilmeye çalışılmıştır.

Tasarımın hedefleri arasında;

• Yaya – bisiklet odaklı,
• Kentsel ve tarihi dokuyu koruyan,
• Kentsel peyzajla ilişkili ve bütünleştirici,
• Kentsel boşlukları bütünleştirici,
• Diğer ulaşım türleri ile entegre olan,

İlkeler yer almaktadır.

Akhisar kent merkezinin az eğimli, düzlük bir araziye sahip olması sürdürebilirlik ilkesi doğrultusunda gelişmiş ülkelerde, özelliklede tarihi ve yoğun olan kent merkezlerinde ulaşım aracı olarak kullanılabilen yaya-bisiklet ve rekreasyonla ilişkili hafif raylı sistemi öngörülmüştür. Hiçbir yasal ve teknik düzenlemeye gidilmeden sağlıklı yaşanabilir kentsel mekanlar oluşturması için Akhisar kent merkezinde çevre dostu ulaşım türleri kullanılmaya çalışılmıştır.

Daha çok kısa mesafelerde kullanıma uygun olması ve olumsuz hava şartlarından etkilenme gibi bazı dezavantajlara sahip olmasına rağmen yaya-bisiklet kullanımının yaygınlaşması enerji tasarrufu, ulaşımda altyapı maliyetlerinin düşmesi, gürültü ve görüntü kirliliğinin, trafik yoğunluğunun azalması, yaralanma ve can kayıplarında azalma gibi faydaları beraberinde getirecektir.

Akhisar kent merkezinde sürekliliği olan yaya- bisiklet yollarının önemli bir ulaşım aracı olarak değerlendirilmesi, gerekli yasal ve teknik düzenlemelerin hazırlanarak altyapının oluşturulması Amaçlanmıştır. Bu doğrultuda;

1. Ulaşım-arazi kullanımı ilişkisi dikkate alınarak kent ölçeğinde mekansal karaktere bağlı politikalar belirlenerek, uygulamaya yönelik strateji ve kararların belirli bir program ve etaplama çerçevesinde değerlendirilmesi amaçlanmıştır.
2. Genellikle kentlerde ulaşım planları yerel yönetimlerin insiyatifine bırakılmış, hiçbir yasa ve yönetmelikle tanımlanmamıştır. Mevcut yapıda bu planların yapılmasına, uygulanmasına ve denetlenmesine yönelik hiçbir bağlayıcılık bulunmaması mevcut ulaşım planlarını işlevsizleştirmiş ve uygulanabilirliğini de ortadan kaldırmıştır. Bu nedenle hazırlanan ulaşım altyapısının üst ölçek planlar ve imar planları ile uyum içerisinde hazırlanması amaçlanmıştır. Bunun için gerekli yasal ve yönetsel çerçevenin ve uygulama araçlarının tüm ölçeklerde tanımlanması hedeflenmiştir.
3. Gelişmiş ülkelerde ulaşım politikalarının giderek düşük altyapı maliyetli, çevreye az zarar veren, trafik yoğunluğunu düşürücü çözüm arayışları içerisinde, toplu taşıma ve bisiklet kullanımının teşvik edildiği görülmektedir. Akhisar kent merkezi ve yakın çevresi için hazırlanan yaya-bisiklet ve hafif raylı sistem diğer ulaşım ağları ile (toplu taşıma araçlarıyla) entegre olabilen, bütüncül bir ulaşım sistemi içerisinde tamamlayıcı parçalardan biri olarak değerlendirilmiştir.
4. Yaya ve Bisiklet yolları için farklı ölçeklerde standartlar belirlenerek kademeli bir yaya-bisiklet yolu ağı oluşturulması amaçlanmalıdır. Bisiklet kullanımına yönelik trafik kuralları ve işaretler belirlenmesi, kurallar eğitim sistemi içerisinde yerini almalıdır.
5. Hafif raylı sistem ve bisikletlerin güvenli kullanımını sağlayacak belirli mesafe ve noktalarda park ve kiralama alanları veya durak yerleri oluşturulmuştur.

YEŞİL ALTYAPI ALANLARINA YÖNELİK STRATEJİLER

Yeşil altyapı terimi gelecek kuşaklara daha sağlıklı ve kaliteli sürdürülebilir alanlar bırakmak için kullanılır. Bu yaklaşımda yeşil altyapı yenilenen ve doğal olan birçok özelliği poyralar (göbek) ve bağlantı koridorları olarak ele alır.

Yeşil altyapı kavramı kentsel açık ve yeşil alanların daha kaliteli çevresi ile uyumlu bir planlama yaklaşımıdır. Tüm mekânsal ölçeklerde yeşil altyapı; insanın sağlık ve yaşam kalitesine katkı sağlayarak toprak, hava ve su kaynaklarının sürdürebilirliğini esas alacak biçimde, ekolojik süreç desteğine sahip alanlardan (parklar, yeşil yollar, koruma bantları, bölgeleri, tampon bölgeler vb.) oluşan ve bu şekilde stratejik yönden planlanan ve yönetilen bir ağdır.

Yeşil altyapı, gelecekte mevcut ve yeni sürdürülebilir topluluklar için gerekli yüksek kalitede doğal ve yapısal çevreye katkı sağlayacak çok fonksiyonlu yeşil alan oluşturma yaklaşımıdır. Bu yaklaşımda, yeşil alan organizasyonlarının tasarlanması ile planlanması geniş ölçekte bir kentin ana altyapısını oluşturacak en önemli stratejik yaklaşım biçimini oluşturmaktadır. Bir kentin altyapısında su, havagazı, elektrik ve yollar kentin fiziksel işleyişinde ne kadar önemliyse, yeşil alanlar da yeşil alan sistemini oluşturacak ve yaşam kalitesinin göstergesi durumundaki mekânlar, habitatlar veya ekosistemlerden oluşan yeşil altyapılar durumunda önemlidir

Yeşil Altyapı İşlevleri

Yeşil poyralar:

Doğal süreçlerin çeşitliliği için bir bağlantı noktası gibi hareket eder ve fauna için bir orijin veya yön oluşturur.

• Rezervler
• Kontrol altındaki doğal peyzajlar
• Çalışma alanları
• Parklar ve açık yeşil
• Yeniden dönüştürülen alanlar

Bağlantı koridorları:

Poyraları birbirine bağlar, ekolojik süreçlerin akışını kolaylaştırır.

• Koruma koridorları
• Yeşil kuşaklar ve yeşil yollar
• Peyzaj bağlantılar

Akhisar kent ölçeğinde geçmişten günümüze gelen ve daha çok imar planlarının ekolojik ve yeşile yönelik endişelerine cevap vermeden parça parça ortaya çıkan yeşil alanların, kentsel tasarım yaklaşımı ile kent bütünündeki parçalı yeşil alanlar ve kentsel boşlukların bütünleşik bir plan dahilinde kentin yeni yeşil altyapısı şeklinde tasarlanması sürecini ele almaktadır.

Bu amaçla, Akhisar kentine ait yeşil vizyon planlaması çerçevesinde kentin çekirdeği ve hemen yakın çevresi için yeşil altyapı planlaması için kentin mevcut yeşil alanlarının potansiyeli araştırılmıştır. Kentin sahip olduğu olanakların ve fırsatların çok olduğu, yeşil altyapı planlamasında yeşilin sadece pasif bir öge olarak değil kentin diğer işlevsel alanları ile de (sosyo-kültürel, kurunlar vb.) kolaylıkla ilişkilendirilebilen bir araç olduğu ortaya çıkmıştır. Bu yeşil altyapının çevre dostu ulaşım türleri ile (yaya, bisiklet, HRS gibi) ilişkilendirilmesi de kulanım kolaylığı, güvenirliliği, sürekliliği ve mekan kalitesini sağlamak amaçlı projenin ana ilkeleri arasında yer almıştır.

Projedeki temel amaç; son yıllarda gelişmiş ülkelerde uygulanan kent planlarında yeşil altyapı gelişimine yönelik çalışmaların Türkiye’de özellikle imar planlarına uygulanabilirliğini Akhisar Kentinde araştırmak ve bir uygulama modeli geliştirmektir.

Kaliteli Kentsel Mekanlar Yaratmak için;

• Kentin doğal, tarihsel, kültürel, sosyal ve ekonomik değerleri korumak ve geliştirmek,
• Alan kullanım açısından gelişim potansiyeli olan alanlar ve işlevleri hiyerarşik ve kademeli olarak organize etmek,
• Kirliliği önlemek (Kyoto Protokolü),
• Kente aktivite ve kullanım çeşitliliği ve esnekliği getirmek,
• Kent ve kent yakın çevresinde doğal ve ekolojik dengesini korunmak,
• Kent ve kent yakın çevresinde özgün ve geleneksel yapının içerdiği biyo çeşitliliği korumak ve geliştirmek ile hassas biyotopları korumak,
• Kentin havalanma ve nefes almasına yönelik kentsel boşlukların yaratılması,
• Kentsel dönüşümde nitelikli alanlar elde etmek,
• Yaşanabilir sağlıklı mekânlar elde etmek,
• Kent ve yakın çevresinde sürdürülebilir gelişimin araçlarını devreye sokarak hem kent insanına hem de turizmle beslenecek işlevsel alanlar tanımlamak,

AÇIK ALAN DÜZENLEMESİ ve PEYZAJ KARARLARI

Akhisar’ da yapımı söz konusu olan eksi kent meydanı kullanımının yanı sıra fonksiyonel çevre ilişkileri, mevcut ve öneri kentsel doku ile yapıları bağlayıcı / tanımlayıcı niteliği ile önemli bir merkez noktası olarak düşünülmüştür. Proje alanındaki ölçekli durum ve bu alanları ulaşımında / kullanımındaki farklı kot algısı ve buna bağlı çevre ilişkilerindeki tutarlılık, peyzajdaki kararlarla birlikte öngörülen tasarımı özgünleştirmiş, kullanımdaki zenginlikler / çeşitliliklerle gece – gündüz kullanımları desteklenmiştir.

Meydan projesinin tarif ettiği kütle – boşluk ilişkisi dikkate alınarak yeşil alanlar tariflenmiş, yapılar ile kamusal alan geçiş eşikleri kentsel yeşil alan sistemine dahil edilmiştir. Kot ilişkisini de sağlayan yeşil alanlar yapı / park kesitindeki zengin ara zonlardır. Keskin geometrik hatlar ile tanımlanan yeşil zonlar, yer örtücüler ve çalı grupları önerisi yeşil kullanım alanlarına dahil edilmiştir. Proje alanının merkez aksını oluşturan kurgu kent içi yeşil sistemin bir parçası olduğu gibi proje alanının sosyol, kültürel buluşma alanları olarak düşünülmüştür. Çim / çayır alanlarla üzerinde potensiyel boşluklar / kullanım alanları oluşturan meydan yılın 12 ayı farklı aktivitelerin konumlandırılacağı alan olarak tariflenmiştir. Bölgede kullanılacak plantasyon karakteri yönlendirici, mekan tarifine ve ölçeğine katkıda bulunan elemanlar olarak düşünülmüştür. Bölgedeki ağaçlar altında mekan / gölge oluşturan, hareket imkanı sağlayan ve mevsimsel farklılıklardaki geçişi yansıtan bitkisel elemanlar olarak tespit edilmiştir. Meydanın genel yer örtücü karakteri çim / çayır alanlar olacağı gibi, şev veya kot farklarındaki eğimli yüzeyler Pyracantha coccinea, Cotoneaster dammeri, Juniperus horizontalis, Cerastium tomentosum gibi kök yapısı kuvvetli plantasyon karakteri entegrasyonuyla yeşilin farklı tonlarında bahçeler kazandırılması hedeflenmiştir.

Diğer bir taraftan öneri seyir terasındaki kullanım fonksiyonlarına göre konumlanan açık ve yarı açık mekan tipolojisindeki tarifler kamusal kullanımı zenginleştirmektedir. Zeminde hareketi engellemeyecek bitki dokuları öngörülmüştür. Aynı zamanda bitkilerin düşeydeki formundan dolayı bulundukları eğimli mekanlarda bitki formunu kaybetmeden yaşamına devam edebilmektedir. Kentsel açık ve yarı açık mekanlardaki görsel zenginliğinin yanı sıra, bu alanlar öneri kent dokusunun nefes alma zonlarına dönüşerek otopark alanının hava / ışık ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Seyir ve etkinlik terası, meydan kotunda sunduğu farklı mekânsal algılar ile meydan içi kullanımına zenginleştirmektedir. Sert yapı bölgelerindeki tüm malzemeler kumlanmış / yakılmış bitişlerle önerilerek kaymaz yüzeyler elde edilmiştir. Kentsel tefrişteki dil birliği kent peyzajına katkı sağlamaktadır. Oturma elemanları, aydınlatma gibi tefrişler ve bu elemanların sağladığı tarifler kentsel kullanımlardaki kaliteyi artırmaktadır.

Akhisar Meydanı için önerilen yayalaştırma ve kamusal alan kurgusunda, kentin tarihsel süreci önemli bir girdi olarak görülmüştür. Yeni belediye binasında da referansı görülebilen tarihi aks 1934 ve 1954 imar planlarında net bir biçimde okunmaktadır. Proje önerisinde oluşturulan yayalaştırma kurgusunda tarihi aks önemli bir rol oynamıştır. Mevcut park bu aks bağlamında yeniden yorumlanmıştır. Proje önerisinde oluşturulan üst örtü park içerisinden geçen bu yaya aksını karşılamaktadır. Üst örtünün biçimlenişi, alt meydan ve üst meydan kullanımlarının işlevsel gereklilikleriyle birlikte tarihi aksı karşılayan simgesel bir öneme de sahiptir.

Meydan morfolojisinin oluşturulmasındaki önemli girdiler, Kent imgelerinin ilişkilendirilmesi, tarihi aksın canlandırılması ve alt meydan – üst meydan ilişkilerinin yaratılması olarak okunabilir. Tarihi aksı karşılayan üst örtü; önemli tarihi yapıları ilişkilendiren bağlaç ve mevcut park arasında farklı potansiyel kullanım olanakları yaratan bir mekân olarak ele alınmıştır. Yayalaştırma etaplarının başlangıcı meydan oluşumunun anlatıldığı diyagramda da görülmektedir. Akhisar sokakları, tarihi kent çekirdeğini kapsayacak bir biçimde yıllar içerisinde yayalaştırılacaktır. Bu yayalaştırma senaryosu oluşturulurken önerilen meydan kurgusu bir başlangıç noktası olarak kabul edilmiştir.

MİMARİ TASARIM KARARLARI

Akhisar Tarihi Kent Çekirdeğinde yer alan tescilli yapıların niteliksiz eklerinden arındırılarak kente birer kültür ve sosyal etkinlik yapısı olarak kazandırılmaları hedeflenmiştir. Herhangi bir tescil ve koruma kararı bulunmasa da kent belleğinde önemli bir yer tutan eski belediye binası yapısı için tasarımın genel mimari diline uygun olarak yeniden işlevlendirme çalışması önerilmiştir. Önerilen ek yapı ile birlikte bir halkevi ve gençlik merkezine dönüştürülmesi hedeflenmiştir. Kent belleğinde önemli bir yer tutan ve kente dair kararların alındığı bir yapının halkın kültürel ve sosyal gelişimine katkıda bulunması önemlidir.

Eski Belediye Binası arkasında tasarlanan ek bina, Akhisar Halk Evi ve Gençlik Merkezi yapısı eski belediye binası ile entegre ve çağdaş bir mimari karakterde ele alınmış ve meydan içerisinde bulunan tescilli yapılarla birlikte yeni meydanın karakterine katkı sağlaması hedeflenmiştir. Eski belediye binasının arkasında kalan mevcut ticari alanlar, tasarlanan ek bina kurgusuna dahil edilmiştir. Eski belediye binası için yapılan yeniden işlevlendirme ve iç mekan kurgusu ile yapının yeni önerilen kamusal alanlar ile ilişkisini güçlendirmek hedeflenmiştir. Meydan, Eski Belediye Binası ve yeni tasarlanan ek bina arasında kamusal geçirgenlik yaratılmaya ve kullanışlı mekanlar oluşturulmaya çalışılmıştır.

Kız meslek lisesi, Yeni Gülruh Camii, Eski Belediye Binası ve Park Sineması, kent hafızasına dair önemli ögeler olarak görülmektedir. Bu yapıların geçmişe dair imgesel ve mekânsal önemlerinin günümüzde de sürdürülme hedefi; kamusal alan kurgusunda olduğu gibi mimari tasarım kararlarında da önemli bir rol oynamıştır. Eski kız meslek lisesi binası için önerilen kent müzesi işlevi bu sorgulamalar bağlamında alınmış bir karar olarak görülebilir. Kent müzesi, yeni meydan kurgusu ile birlikte Akhisar sakinlerinin yaşadıkları kentle kurdukları bağı ve kent hafızasına dair duyarlılıklarını güçlendirecektir.

Kent hafızasına dair önemli yapılar arasında olan Park Sineması’nın günümüzdeki durumu sorgulanmıştır. Yapının geçmişteki durumu Akhisar hafızası için önemli bir imgedir. Ancak çeşitli sebeplerden ötürü bu yapı günümüzdeki durumuna ulaşmıştır. Yapının varlığını sürdürmesi olumlu bulunmakla birlikte, kent siluetinin önemli bir parçası olan cephe özelliklerinin korunamamış olması olumsuz bir durumdur. Proje bağlamında alınan öncelikli karar, yapının giriş cephesindeki niteliksiz ekin kaldırılmasıdır. Yapının giriş kısmı için önerilebilecek bir cephe rekonstrüksiyonu tartışmalı bir karar olarak görülebilir. Ancak Akhisar’a dair eski görüntü ve fotoğraflar incelendiğinde yapının cephe oranlarının yeniden yorumlanması kent hafızasının canlandırılması açısından bir öneri olarak ortaya atılmıştır.