2. Ödül, Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 7 İklim 7 Bölge – Mahalle Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması

Proje Raporu

GENEL GİRİŞ

Planlama Konusu olan alana, ev sahipliği yapan MUŞ kenti, tarihi dönemde birçok medeniyetin izlerini taşıyan, Anadolu’nun Türkleşmesiyle birlikte konut ve kent özelinde de bu etkinin görüldüğü bir şehirdir. Bölgede Türk ve Ermenilere ait konut ve mahalle izleri hala görülmektedir. Harita Genel Komutanlığından alınan 1955- 1973- 1984- 2001- 2008-2017 yılları arasındaki hava fotoğrafları incelendiğinde, özellikle ‘Kale Bölgesi’nin tarihi dokusunu hala korumakta olduğu görülmektedir. Bölgedeki tarihi camiler, tarihi çarşı izi hala varlığını sürdürmekte ve kent hayatına katkı sunmaya devam etmektedir. Bununla birlikte kentin söz konusu yıllar arasındaki nüfus artışı ile birlikte alanın tarihi kimliğinde bozulmalar meydana gelmiştir.

Kale Bölgesi mimari olarak incelendiğinde yerleşimin iklim verilerine ve geleneksel sosyo-kültürel yaşama uygun olarak oluştuğu görülecektir. Yerleşke güneye bakan vadi yatağına kurulmuş ve böylece hem kuzeyden esen hâkim rüzgârdan korunmuş, hem de gün ışığından maksimum verim sağlanmıştır.

Tarihi mahallede 60m-80m arasında değişen ada ölçeklerinde, yapılar mümkün olduğu kadar kompakt çözülmüş ve birbirlerine yaslanmıştır. Böylece bölgenin sert iklim koşullarına karşı ayrı bir önlem daha alınmış olup, ayrıca alt komşuluk ilişkileri oluşturulmuştur.

Kentin tarihi izinde, sıra evler ve ayrık nizam bahçeli evler ayrı arı gözlemlenmektedir. Sıra evler özellikle çarşının oluşumunda fiziksel olarak belirleyici olmuşlardır. Altı dükkan üstü konut olarak yan yana gelen bu sıra evler, çarşıyı oluşturmuşlardır.

Muş’a dair gözlemlenen bütün bu veriler, tasarımın ilkesel kararlarının oluşmasında referans noktası olarak kullanılmıştır.

YAKIN ÇEVRE ETKİLEŞİMİ
Mahalle tasarımı istenilen alan uzak ölçekte, Muş Merkez’e 4km mesafede, havaalanının güneyinde, Donatım, Kepenek, Tekyol, Derecik, Yarpuzlu, Sungu, Karaağaçlı, Düzkışla, Hasköy gibi yerleşim alanları ile Muş arasında bir alt merkez oluşturma potansiyeli yüksek bir alan olma durumundadır.

Alanın yakın etkileşim alanı irdelendiğinde ise, şehircilik ilkesel kararları; sanayi alanı, konut dışı kentsel çalışma alanı, büyük alan kullanımı gerektiren kamu kuruluşu alanı, sanayi sitesi, tarım arazileri, kırsal yerleşme alanı olarak belirlenmiş, Muş-Bitlis karayolundan ana beslenmesini alan, kepenek köy yolu üzerinde yaklaşık 30 hektarlık bir alandır.

KENTSEL PLANLAMA VE TASARIM
7 iklim 7 bölge yarışma projesine konu alan Muş yerleşiminin Kepenek Mahalle yolunun doğu kesiminde olup, onaylı 1/100000 Ölçekli Çevre Düzeni Planında “Kentsel Gelişme Alanı” olarak planlanan alan içerisinde kalmaktadır. İlgili Planda alan kuzey ve güney yönlerinde “Sanayi Alanı”, doğu ve batı yönlerinden ise “Kentsel Gelişme Alan”ları ile sınırlandırılmış konumdadır.

Yarışma alanı mevcutta yapılaşma bulunmamaktadır. Alanın bir kısmında tarımsal üretim yapılmakta olup bir kısmında da kulanım söz konusu değildir. Alandaki eğim 0-2% aralığındadır ve topografik açıdan düz bir özelliğe sahiptir.

Projemizin kurgusu; alanın kentin gelişme bölgesinde kalması, mahalle kültürünü ve yaşamını taşıyacak özelliklere sahip olması gibi kriterler dikkate alınarak hazırlanmıştır. Bu doğrultuda alanın kendi içerisinde sosyal ve toplumsal etkileşimi yüksek, gelişme alanı içerisinde kalmasına bağlı olarak ise yakın çevresi ve kent bütünü ile sosyal ve ekonomik etkileşim içerisinde olması gerekliliği göz önünde bulundurulmuştur.

Planlama alanı içerisinde yaşayacak nüfusun sosyal ve toplumsal etkileşimi yüksek, kent bütünüyle sosyal ve ekonomik etkileşimi olan, aynı zamanda sınırları belirli bir kentsel çevre yaratma kurgusu ve ele alınan Şehircilik akımlarına bağlı olarak geliştirilen arazi kullanım kararlarında;

• Taşıt yolları ve yeşil alan kararları ile eşik&bariyer oluşturulması
• Düşük yoğunluk (51-120) kişi/ha konut alanı oluşturulması
• Az katlı ve alana yayılmış yapı ünitelerinin oluşturulması
• Yürünebilir alanların geniş yer kaplaması ve sürekliliğinin sağlanması
• Yapı adalarının oluşturulmasında mevcut kentsel dokuya ve modern şehircilik ilkelerine uygunluk sağlanması
• Yapı adalarının iklimsel özelliklere göre konumlandırılacak olan konut üniteleri ile geometrik uyum içerisinde olması
• Konut alanlarında İl geneli demografik özelliklere bağlı olarak yaşayacak nüfusun heterojen özellik taşıması,
• Taşıt yollarının geniş alan kaplamadığı ve geniş alanlar ayrılmadığı
• Alanın yakın çevresinin kentsel gelişme senaryosuna bağlı olarak, planlama alanı ile bu alanlar arasında taşıt yolu ve yeşil alanlar ile eşikler oluşturulması
• Alanın yakın çevresi ve kent bütünü ile sosyal ve ekonomik etkileşim içerisinde olmasını sağlayacak kamusal alanların yaratılması kriterleri esas alınmıştır.

Geliştirilen arazi kullanım kararlarına doğrultusunda planlama alanında;

• Alanın kuzey, güney, doğu ve batı yönlerinde 20 ve 12 metre genişliğinde taşıt yolları planlanarak, proje alanı ile yakın çevresi arasında eşik&bariyer oluşturulmuştur,
• Kent bütününe hitap edecek, rekreasyon, sosyal altyapı ve meydan alanları yaratılmış ve konut alanları ile 12 metrelik taşıt yolu ile ayrılmıştır,
• Rekreasyon alanının 20 metrelik yol boyunca sürekliliği sağlanmıştır,
• Konut adaları büyüklükleri kentten alınan referanslar doğrultusunda 70m-75m aralığında yakın tutulmuştur,
• Ticaret alanları 12 metrelik ana aks ve rekreasyon alanında planlanmıştır,
• Konut adaları arasında kalan taşıt yollar 10 metre genişliğinde planlanmıştır,
• Mevcut imar planı çalışmasından gelen taşıt yolları alanın genel kurgu ve tasarımını etkilememesi için alanı çevreleyen ve eşik oluşturulan 12 metrelik yol ile ilişki kurması sağlanmıştır,
• Nüfusun eğitim, sosyal tesis gibi ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik alanlar konut alanlarının batısındaki kent bütününe hitap eden alan içerisinde ve yürünebilecek maksimum mesafeler içerisinde planlanmıştır ve bu alanlar ticari birimlerle de desteklenerek kent ölçeğinde bir sosyo-kültürel omurga oluşturulmuştur.
• Konut üniteleri yöresel mimari referanslara ve iklim özelliklerine göre konumlandırılmıştır. Yapı blokları doğu batı aksında uzanmış ve geniş yüzeylerin güney ışığı alması sağlanmıştır. Cephede ise güneyde büyük boşluklar açılarak gün ışığı kullanımı artırılmıştır. Kuzeyde ise dar ve daha az cephe boşlukları açılarak hakim rüzgar ve soğuk etkisi azaltılmaya çalışılmıştır.
• Yeşil alan ihtiyacı konut alanları içerisinde karşılanmış ve alan bütününde yaya dolaşım ağı yaratılmıştır. Her ada kendi içinde alt komşuluk ilişkisi oluştururken, bu avlular fiziksel boşluklarla birbirleri ile ilişkilendirilmiş ve mahalle ölçeğindeki komşuluk ilişkilerinin fiziksel alt yapısı kurulmuştur.

ALANA ULAŞIM
Alan ve yakın çevresine yönelik onaylı imar planı bulunmamakla birlikte imar planı hazırlama çalışması yürütülmektedir. Bu çalışmalarda yarışma alanın içerisinde de kalan taşıt yollarının planlandığı görülmektedir. Yarışma projesinin hazırlanması aşamasında projemizin tasarım ilkeleri doğrultusunda bu yollar planlandığı gibi kullanılmış, geometrisi ve genişliği değiştirilerek projemiz bütününde ele alınmıştır.
Alana yönelik planlama çalışmasında Kepenek Mahalle yolu, çevre düzeni planı kararlarından gelen sanayi alanları sınırları alanın Eşikleri olarak kabul edilmiştir. Arazi kullanım çalışması yapılırken onaylı çevre düzeni planı ve halihazırdaki imar planı çalışması kararları dikkate alınmıştır. Onaylı plan ve imar planı çalışması kararları alanın yakın çevresinin muhtemel gelişme senaryosu olarak değerlendirilmiş olup yarışmaya konu proje alanımız ile ilişkileri bu senaryo doğrultusunda geliştirilmiştir.

Ulaşım kararları oluşturulurken, alan içi yaya ve bisikletli ulaşım, alanın kent ve yakın çevresi ile ilişkisinde ise ağırlıklı olarak toplu taşıma odaklı bir gelişim planlanmıştır. Alanın doğusundaki kentsel gelişme alanı trafik taleplerini alan çeperlerini kullanarak dağıtması hedeflenmiştir.
Bu doğrultuda,

• Kepenek Mahalle kentsel gelişme alanına hizmet edecek olması sebebiyle 20 metre olarak planlanmıştır. Bu yolu ile proje alanı 4 adet kavşak ile bağlantısı sağlanmıştır. Bu kavşaklardan ikisi direkt proje alanı ile ilişki iken, diğer 2 kavşak bağlantısı ise kentsel gelişme alanına hizmet edecek şekilde planlanmıştır. Bu sayede proje alanındaki trafik yoğunluğunun önüne geçilmesi sağlanabilecektir.
• Alanı doğu sınırlarından çevreleyen ve 12 metre olarak planlanan toplu taşıma aksı bırakılmıştır. Bu aks sadece proje alanına değil aynı zamanda alanın doğusundaki kentsel gelişme alanına da hizmet edecektir. Yolun her iki yönden toplu taşıma durağı maksimum yürüme mesafesi içerisinde olmasına dikkat edilmiştir. Bu yolun aynı zamanda toplayıcı ve dağıtıcı özellikte olması hedeflenmiştir.
• Proje alanına hizmet edecek yollar üzerinde cep otoparklar planlanarak, ticaret vb. kullanımlara olan talebin arttırılması sağlanmıştır. Bu yollar aynı zamanda konut alanlarına yönelik otopark taleplerini karşılayacaktır.
• Arazi kullanım ve ulaşım kararları verilirken,
• İçerisinde yaşayacak bireyler arasındaki etkileşimi arttıran kamusal ve özel mekanların yaratılması,
• Yaya dostu bir çevre tasarlanarak, bireysel taşıt kullanımından kaynaklı çevresel ve ekonomik sorunların bertaraf edilmesi,
• Alana yayılmış kompakt, geniş olmayan taşıt yolları, avlulu konutlar, ortak yaşam alanları içeren bir yerleşim tasarlanarak, bireylerin aidiyet ve sahiplenme duygusunun arttırılması,
• Kent bütününe hitap eden sosyal ve ekonomik etkileşim alanı ile kentin imgelerinden biri olması hedeflenmiştir.

Planlama kararları yaygın ve kavranabilir bir yerleşim alanı (Mahalle) üzerine geliştirilmiştir. Planlanan kamusal ve özel mekanların konum, büyüklük ve ilişkileri bakımından planlanan yerleşim alanı salt fiziki bir alandan öte, bireyleri sürekli etkileşim içinde tutan psikolojik ihtiyaçlarına da yanıt veren alanlar olarak değerlendirilmiştir. Bireylerin yaşadıkları çevreyi belleklerine almaları ve aidiyet duygularını yüksek tutmaları sosyo-ekonomik ve toplumsal gelişimin en önemli ayaklarından biri olarak projede ele alınmıştır. Bu yönüyle proje alanı, kentin mevcut ve gelişme alanlarındaki planlama anlayışlarını değiştirici ve iyileştirici bir özelliğe sahip olmasını sağlayabilecektir.

BİTKİLENDİRME
Muş kenti iklimi ve doğasıyla soğuğa dayanıklılık olarak 5a bitkilendirme kuşağında, sıcağa dayanıklılık olarak 7 nolu kuşakta yer almaktadır. Bu kuşaklara uygun ağaç ve çalı türlerini seçerek bitkilerin adaptasyon ve sürdürülebilirliğini sağlamayı amaçladık.

Projemizin omurgasını oluşturan çarşı içerisinden geçen yol üzerinde erguvan ağaçları ve kırmızı yapraklı taflan çalıları kullanarak çarşı yolunu ilgi çekici bir cazibe merkezi haline getirmeyi amaçladık.

Yarı kamusal iç avlulara daha çok dinlendirici özelliği olan türleri tercih ettik. Ağaç altı oturma özelliği olan ağaç türleri ve kış aylarına özel dikkat çekici çalı türleriyle 4 mevsim kullanılabilirliği sağladık.

Kamusal alanlar için bitkisel projemizle her kullanıcıyı alana çekmeyi hedef aldık. Hem spor yapanlara gölge oluşturacak türler, hem altında oturup sohbet edip dinlenilebilecek alanlar sağlayan türler ve kullandığımız renkli çiçekli çalılar ile alanı canlı tutmayı hedefledik.

Mahalle Meydanı için heybetli bir anıt ağaç olan Ginkgo biloba tercihimizi bitkisel bir merkez olarak kullanıp çevresinde Huş ağaçlarını kullanarak tam bir meydan havası kazandırdık. Böylelikle alana fark edilebilirliği artırmayı hedefledik.

Tampon Yeşil Alan bitkisel olarak da birçok fonksiyonu barındıran bir alan. Çevre ile alanımız arasında Yeşil bant olma özelliğinin dışında, farklı türlerde ağaçların arasında koşu, yürüyüş, ağaçların gölgesinde dinlenme ve ağaçlardan meyveleri koparıp alabileceğiniz bir alan. Çalı türleri ve ilgi çekici orman gülleri tüm kullanıcılar için alanın cazibesini arttırıyor. Tampon Yeşil Alan’ın bitlendirmesiyle mahalleliye yakın çevresine ve kentliye hizmet verebilen genişlikte bir yeşil alan olmasını hedefledik.

Koruluk alanlar için gelecek planlaması ile büyük heybetli ve dayanıklı olan türleri tercih ettik. Koruluk alanlarda iğne yapraklı türleri kullanarak gelecekte alanın kullanılabilirliğini ve canlılığını devam ettirmesi ve kullanıcıların 4 mevsim yeşil bir çevreye sahip olmasını amaçladık.