2. Ödül, Ekolojik Kentsel Tasarım Yarışması

PROJE RAPORU

Kocaeli, cumhuriyetle birlikte sanayileşmede en hızlı gelişen illerden biridir. Kara ve demiryolu ile yapılan taşımacılık uluslararası düzeyde olup, limanlar ile de deniz taşımacılığı önemli bir konumdadır. 1934 yılında ilk kağıt üretim tesisi olan İzmit SEKA Kağıt Fabrikası’nın faaliyete geçmesiyle günümüzde de devam eden hızlı bir sanayileşme ile Kocaeli, Türkiye’nin ileri düzey sanayi bölgesi durumundadır. Sanayi kenti olarak bilinmesinin yanında İzmit aynı zamanda doğal güzellikleri ve tarihiyle önemli bir kıyı kentidir. Ancak kıyı ve körfez kenti olmasının getirdiği ayrıcalıklara sırtını dönmüştür. İstanbul’u Anadolu’ya bağlayan D-100 karayolu ve demiryolu ile kıyı kentten koparılmış; çeşitli noktalardan bağlantılar sağlansa da kent ile kıyı ilişkileri zayıf kalmıştır.

İzmit Körfezi bitimindeki Fuar Alanı, 1966 yılında Kocaeli sanayisinin tanıtılması amacıyla Kocaeli sanayi sergisi olarak açılmıştır. 1969 yılında bataklık alan olarak tabir edilen alan doldurulmuş ve 1970 yılından itibaren dolgu alanın her yıl genişletilmesiyle Fuar alanı bugünkü halini almıştır.

İzmit Körfezi Doğu Kıyıları ve Sulak Alan

Günümüzde 7 km’lik uzunluğa sahip olan İzmit Körfezi kıyılarından Akarca Dere, Çuhane Dere (Kumla) ve Kiraz Dere denize dökülmektedir. Bu akarsuların oluşturduğu havza, İzmit Körfezi doğu kıyılarını meydana getirmektedir. Körfezin doğu kıyılarını ve yakın çevresini Kocaeli platosu, Samanlı dağları ve İzmit Körfezi-Sapanca gölü oluğu oluşturmaktadır. Alanın hidrografik unsurları; Akarca Dere, Çuhane (Kumla) Dere ve kollarının taşıdığı mineraller ile alanın toprakları verimli hale gelmektedir.

20 adet mevsimsel akarsu Kocaeli-Sapanca su toplama havzasını beslemektedir. İzmit sulak alan, büyük bir ekosistemin orta noktasında bulunmakta ve önemli bir doğal süzgeç görevi görmektedir. Alan zengin hidrolojik bir yapıya sahip olmasına rağmen Çuhane ve Kiraz derenin ıslahıyla yüzey suyunun sulak alanın dışına akıtılmasından dolayı alan, sulak alan niteliğini kaybetmektedir.

İzmit Körfezi doğu kıyıları, tarihte olduğu gibi bugün de önemli bir geçiş yolu üzerinde bulunmaktadır. İzmit; tarihsel gelişimi, nüfus ve ekonomi bakımlarından büyüme ile kentin kıyılar yoğun bir beşeri baskı ile karşı karşıya kalmıştır. Alanın kuzeyindeki İzmit kent merkezinde, konut, sanayi, ticaret gibi yoğun bir karma kullanım söz konusudur. İzmit Körfezi ve Marmara Denizi’nin yoğun sanayi faaliyetleri sebebiyle kirlenmesi, bölge ekosistemini tehdit altına almaktadır. Ekosistemin sürdürülebilirliği için bölgede; atık ve çevre yönetimi konusu ön plana alınmalı bununla birlikte; sanayi tesislerinin oluşturduğu kirliliğin önlenmesi için arıtma denetimi, kentsel ve evsel atıkların geri dönüşümünü sağlayan atık yönetimi uygulanmalı, denize ve körfeze kentsel kirliliği taşıyan yağmur suyunun filtrelenerek drenaj yapılmalıdır. Kıyıların doğal ve beşeri faktörlerle iç içe olması, bu alanlarda farklı değişimlerin yaşanmasına sebep olmuş; kıyı çizgisinin ve alanlarının değişimleri doğal ve beşeri faktörler sonucunda meydana gelmiştir.

Kıyı çizgisi uzunluğu, 1965 yılından günümüze kadarki süreçte yaklaşık 7 km gerilemiştir. Bu durumun yaşanmasına önceki yıllarda meydana gelen kıyı erozyonu ve çökelme gibi doğal faktörlerin yanında dolgu çalışmaları gibi beşeri faktörler de etkili olmuştur. 1985 yılında, Çuhane ve Akarca Dere deltalarında meydana gelen kıyı erozyonu sonucu en uzun kıyı çizgisine ulaşılmıştır. Sonrasında dolgu çalışmaları gibi düzenlemeler ile akarsuların kanala alınması drenaj ağında değişikliklere sebep olmuş bu da kıyı alanındaki değişimlere yansımıştır. 1985-1995 yılları arasında Akarca ve Çuhane Dere deltalarının, kıyının gerilemesine maruz kalmış olması, kanala alınan Kiraz Dere’nin deltası kıyıda çıkıntı şeklinde oluşturması, kıyı çizgisi değişiminin devam etmesinde etkili olmuştur.

İzmit Körfezi Sulak Alanı, Dünya üzerindeki ikinci önemli göç yolu üzerinde olması nedeniyle göçmen türlerin beslenme ve barınma ihtiyaçlarını karşılayarak yaşamını devam ettirmesi açısından önem taşımaktadır. Alanda Kuşbank’ta kayıt altına alınan kuş türü sayısı 164’dür. Bunlar arasında nesli tükenme riski çok yüksek olan ve koruma altında olan kuş türleri de mevcuttur. 102’si sulak alan kuşu ve yarısından fazlası göçmen kuş türleridir. İzmit Körfezi Sulak Alanı’nda tatlı su ve tuzlu suyun karıştığı kıyı kesimi ve adacıklarda yüzlerce türden ördek beslenir ve barınır.

GENEL YAKLAŞIM

İzmit Körfezi sulak alanının; canlandırılması, korunması ve kente dahil edilmesi, insanların ekolojisiyle beraber kenti sahiplenmesi ve ekolojik açıdan bilgilendirilmesi tasarımın önceliğidir. Bu amaçla; ekolojik restorasyon, enerjinin etkin kullanımı, sürdürülebilirlik, doğal peyzajın korunması tasarım ilkeleri olarak belirlenmiştir. Fuar alanı ve güneyindeki sulak alanla birlikte 57 hektarlık alan, proje alanı olarak belirlenmiştir. Kenti alana bağlayan iki yaya aksının sulak alana sürekliliği ile ana omurga oluşturulmuştur. Bunun için Süleymanpaşa Sokak ile Hafız Binbaşı Caddesi yayalaştırılmıştır. Var olan Turgut Özal köprüsü, yeşil yaya köprüsü olarak yeniden düzenlenmiştir. Hafız Binbaşı Caddesi’ne uzanan yeşil bir yaya köprüsü daha önerilmiştir. Kenti kıyıya ve sulak alana bağlayan ana omurga, kıyı içerisinden gelen doğu-bati akslarıyla bütünleştirilmiş, alanın erişilebilirliği kuvvetlendirilmiştir.

Kıyının doldurulmasıyla elde edilen fuar alanı sanayinin tanıtılması amacıyla açılmış sonrasında çeşitli fuar faaliyetlerine ev sahipliği yapmış çeşitli rekreatif faaliyetler için de mekanlar ayrılmıştır. Fakat günümüzde fuar faaliyetleri alanın dışında ve güneyinde gerçekleştirilmektedir ve fuar alanında sezonluk etkinliklerin çokça yer almasıyla ve kurumsal yapılaşmaların artmasıyla alan, yeşil alan olarak aktif kullanım gösterememektedir. Ayrıca sulak alanla kurduğu iletişim zayıf olup sulak alanı kentten bir kez daha koparmıştır.
Biyolojik süzgeç görevi gören sulak alan yoğun bir yerleşim, is ve sanayi alanı içerisinde sıkışıp kalmıştır. Geçmişte yapılan müdahalelerle sürekli sınırları değişmiş her koşulda kendini toparlamaya çalışmıştır. Beslendiği su kaynaklan; Çuhane ve Kiraz dereyi ıslah etme çabalarıyla yapılan beton kalıplar, bu zengin toprak dokusuna zarar vermiştir. Bu yüzden fuar alanının, sulak alan ile birlikte yeniden kurgulanması insanların dinlenebileceği, rekreaktif faaliyetlerin gerçekleştiği, ekolojinin deneyimlenebildiği bir yeşil odak olarak tasarlanması öngörülmüştür. Bunun için öncelikle proje alanı içerisindeki Çuhane Dere’nin Eski İzmit yolundan denize uzanan beton kanal kısmı kaldırılmıştır. Alanın kuzeyindeki gölet denize açılarak doğal ekosistemin oluşması sağlanmıştır. Böylelikle doğanın kendini yenilemesi ve değiştirmesi için fırsat verilmiştir.

ULAŞIM SİSTEMİ

Motorlu Araç Ulaşımı ve Demiryolu
Yaya ve bisiklet ulaşımının kuvvetlendirilmesi sürdürülebilir tasarım kapsamında projenin öncelikli hedefidir. Kıyıya paralel devam eden D-100 otoyolu ve tren yolu yoğu bir taşıt trafiği oluşturmakta ve kıyı ile kent iletişimini zayıflatmaktadır. Bu kapsamda D-100 otoyolu ve demiryolu İzmit Tren Garından Kırkikievler Tren İstasyonu’na kadar yerin altına alınmıştır. D-100 otoyolunun güneyinde devam eden kent içi servis yolu Gölcük yolu paralelinde devam ettirilmiş bu yollardan alan için gerekli olan taşıt girişi ve otopark düzenlemeleri yapılmıştır. Projede, alan bütününde araç dolaşımına izin verilmemiş, alan çeperinde toplamda 60 araçlık paralel park alanlarına yer ayrılmıştır. Alanın yakınında ve batısında yer alan 3 bin 340 kapasiteli otoparkın ve alanın doğusunda bulunan otoparkların da alana gelen taşıtlar için kullanılması öngörülmüştür.

Hafif Raylı Ulaşımı
Alana ulaşımda motorlu taşıt kullanımının azaltılmasına destek vermesi amacıyla yolcu platformu gerektirmeyen hemzemin olarak işleyen hafif raylı sistem önerilmiştir.

TASARIM KARARLARI

Yaşam Zonu: Kitap satış ve Yönetim Birimi, Bölünebilir Yeme-içme Birimleri, Seyir Kulesi, Uçurtma Tepesi, Çocuk Macera ve Oyun Alanları, Etkinlik Çayırı.

Konser, şenlik, festival, kermes ve dinlenme gibi açık alan rekreasyon faaliyetleri gerçekleşmektedir.

Kültür ve Sanat Zonu: Etkinlik Çadırı, Sanat Atölyeleri.

Etkinlik çadırında, alan ve İzmit hakkında bilgilendirme yapılan stantlar bulunmaktadır. Atölyelerde, alan içinde üretilen ürünlerin tanıtımının ve satışının yapıldığı birimlerdir. Sanat atölyelerinde fotoğraf, resim, yazı, seramik, heykel atölyeleri bulunmaktadır. Atölye çalışmaları alan içinde serbest halde de yapılabilmekte ve sergilenebilmektedir.

Peyzaj Zonu: Seralar, Hobi Bahçeleri, Eğitim ve Yönetim Birimi, Süs Bitkileri Yetiştirme Bahçeleri, Meyve Bahçeleri.

Peyzajın deneyimlenebildiği, endemik bitkilerin yetiştirildiği bölgedir.

Spor Zonu: Gençlik ve Spor Merkezi, Spor Hazırlık Birimi ve Depolar, Çocuk Kamp Merkezi, Su Sporları Merkezi, Açık Spor Sahaları.

Çocuk ve gençlere yönelik eğitim ve spor faaliyetlerinin bulunduğu bölgedir.

Ekoloji Zonu: Doğal Yaşam Bilim ve Eğitim Merkezi, Yeşil Enerji Tanıtım Merkezi, Botanik Park Kuş Gözlem Kulesi.

Ekoloji ve bölgenin ekolojisi hakkında eğitimler verilip seminerler düzenlenmektedir. Alanın ekolojisine tanıklık edebilmesinin yanında temel bilimlere ait basit deneylerde ekoloji parkı içerisinde gerçekleştirilebilmektedir. Bununla birlikte faunanın korunması ve geliştirilmesi amaçlanmıştır. Su kuşlarının korunması amacıyla koruma bölgesi oluşturulmuş; kuş gözlem kulesi ve platformları tasarlanmıştır. Botanik parkta ise İzmit bölgesine özgü bitkiler yetiştirilmektedir.

Yapısal Kararlar: Proje alanında tasarlanan hafif strüktürel, ahşap tek katlı yapılarda İzmit bölgesinin iklim koşulları göz önüne alınarak çoğunlukla kurma çatı tercih edilmiştir. Bölünebilir yeme-içme birimleri ve atölyelerde, kullanıma göre genişleyebilen bir strüktürle tasarlanmıştır. Yapılarda, doğal ve geri dönüşebilir malzeme olan ahşap ile açık alan kullanımı da sağlayan meydanlarla saçak altı mekanlar birlikte örgütlenmiştir. Yeşil çatı ile karbonmonoksit ve diğer çözünümü zor olan gazlar temizlenmesine katkı sağlanmıştır. Alanda ortaya çukan atiğin doğal arıtma yoluyla tekrar kullanılabilir duruma getirilmesi hedeflenmiştir. Yollarda gerekli durumlarda taşıtlarında kullanımına izin veren ahşap malzeme kullanılmıştır. Doğal havalandırma klima ihtiyacını ortadan kaldırmakta ve iç mekanda sağlıklı bir ortam oluşturmaktadır.

Sulak Alan Kararları: Ekosistemin iyileştirilmesi amacıyla ekolojik restorasyon önerilmiş; sulak alan sürdürülebilirliğinin sağlanabilmesi için tampon, onarım ve koruma zonları oluşturulmuştur. Alanda su toplama ve filtreleme görevi üstlenen su kanalları açılmıştır.