2. Ödül, Menekşe Kibrit Fabrikası ve Yakın Çevresi Yeniden Canlandırma Ulusal Öğrenci Mimari Fikir Projesi Yarışması

PROJE AÇIKLAMASI

“KORUMANIN EN ÖNEMLİ AMACI, YENİ KENTSEL İŞLEVLER KAZANDIRMA YOLU İLE TARİHSEL ÇEVREYİ, CANLI OLARAK YAŞATABİLMEK OLMALIDIR.”
(Aydemir, Arabacıoğlu; Tarihi Çevrelerde Yeniden Değerlendirme Kavramı,2007)

“Endüstri mirası hakkında bilinçlenmeyi artırmak ve bu mirasın çağdaş toplumlar için anlamını tüm zenginliğiyle kavratmak için …sanayi veya kent müzeleri kurmak, yorum merkezleri, sergiler düzenlemek, yayın yapmak, rotalar oluşturmak ve sürdürmek gerekir…”

(Endüstri Mirası Sitleri, Yapıları, Alanları ve Peyzajlarının korunması için ICOMOS-TICCIH Ortak İlkeleri, Madde 14)

Küçükçekmece Menekşe Sokak’taki proje alanının Bizans’ı Avrupa’ya bağlayan Via Egnetia Rotası ve Osmanlı Dönemi’nde ise Yedikule Gazhanesi’nden Azatlı Baruthanesi’ne kadar uzanan Endüstri Aksı üzerinde bulunması, tarih boyunca geçmişin göstergelerini taşıyan önemli bir çevrede olduğunu göstermektedir. İlk dönem endüstri yapılarının yer seçiminde etkili olan temel faktörler enerji-güç temini, hammadde ve işgücü iken yeni enerji türlerinin (buhar, elektrik) kullanıma girmesiyle birlikte ana belirleyici unsur “ulaşım” olmuştur. Rumeli Demiryolu’na yakınlığı ve kibritin içerdiği kimyevi maddelerin patlayıcı özelliği sebebiyle konut yerleşmelerine uzaklığı; kurulduğu zamanlar için bir avantaj olarak görülmüştür. Fakat günümüzde; proje alanının karayolu, Rumeli Demiryolu Hattı (B1 Marmaray Hattı), deniz yolu ve Basınköy yerleşkesi ile kopma noktasına gelen bağlantısı projede tekrar değerlendirilmiştir.

Menekşe Kibrit Fabrikası’nın yeniden canlandırılması halinde, eski işlevini devam ettirmesi mümkün görülmemektedir. Bu bağlamda fabrikanın, bir Endüstri Mirası olarak tarihini ve endüstrinin ülkemizdeki gelişim aşamalarını ziyaretçilerine anlatacağı bir Kent Müzesi’ne dönüştürülmesi uygun görülmüştür. Projenin işlevsel açıdan, her yaş grubuna hitap eden, tamamen kamusal bir alan yaratma çabası, bu Endüstri Mirasını yaşatmak ve geleceğini güvence altına almak açısından önemli bulunmuştur. Yapının özgün plan çözümlemelerine saygılı yaklaşılmış ve oluşturulan yeni formların, fabrikanın tarihi sirkülasyonuna katkıda bulunacak şekilde bir tavır alınmıştır. Yeni formlarda oluşturulan açık, yarı açık, kapalı ve esnek kullanıma izin veren kamusal alanlar ile fabrikanın üretim işlevine kültür ve sanat üretimiyle devam etmesi hedeflenmiştir.

YAPININ ÇEVRESİYLE OLAN İLİŞKİSİNİN İRDELENMESİ

1.YAPININ SUYLA İLİŞKİSİ: Kot farkı gibi sebepler, yapı için bir potansiyel olan durgun suyla yapının ilişkisini engellemiştir. Öneri tasarım, kademelenerek bir yandan suya ulaşırken diğer yandan bölgedeki balıkçılık ve tekne turizmini de tasarıma dâhil etmeyi hedefler.

2.YAPININ GÜNEYİNDEKİ PARKLA İLİŞKİSİ: Bahçe duvarı ve teller yapının parkla ilişkisini kopma noktasına Getirmiştir. Ayrıca kontrolsüz bitkiler park ile yapı arasında erişimi kısıtlamıştır. Öneri tasarım bu engelleri kaldırarak güneydeki parkı da tasarıma katmayı hedefler.

3.YAPININ DEMİRYOLU VE DOĞUDAKİ YERLEŞKELERLE İLİŞKİSİ: Basınköy yerleşkeleri ile yapı arasında yer alan Rumeli Demiryolu Hattı, yapının yerleşkelerle ilişkisini koparmıştır. Bu ilişkiyi tekrar sağlamak adına, demiryolu altından sağlanacak bir yaya geçidi önerilmiştir. Ayrıca 2019’da tekrar faaliyete geçecek olan B1 Marmaray Hattı da bu geçide eklemlenerek, yapının demiryoluyla birebir ilişki kurması hedeflenmiştir.

4.YAPININ KUZEYİNDEKİ PARKLA İLİŞKİSİ: Kuzeydeki park ile yapı arasındaki bahçe duvarı ve teller, yapıya olan erişimi kısıtlamıştır. Öneri tasarımda yeni yapının kuzeydeki parkla geçirgen bir üslup takınarak davetkâr bir tavır hedeflenmiştir.

ÖN TASARIM KARARLARI

Ön tasarım kararları alınırken, yapının tamamıyla kamusallaşma düşüncesine özen gösterilmiştir.

1.AŞAMA: Bahçe duvarı ve tellerin kaldırılıp yapının tamamen kamuya ait bir yer haline gelmesi.

2.AŞAMA: Yapının tarihi sirkülasyonuna destek olacak şekilde tasarlanan ve çepere yaslanan bir tasarım düşüncesidir. Yeni mekân, fabrikanın noktasal biçimine karşı fabrikaya egemen olmaya çalışmayan hafif, çizgisel bir tavır almıştır.

3.AŞAMA: Tasarımın, etraftan gelen çeşitli sızmalarla fabrikaya davet eden hafif, geçirgen bir yapıya bürünmesi.

RİTİM ETKİSİ: Yapıda sık tekrar eden a ve b formlarının, yapıya geçiş elemanı(açık), taşıyıcı strüktür (yarı açık) ve kapalı birim şeklinde üç türle eklemlenecek yeni sistemde bir referans olarak yorumlanması.

ÖLÇEK ETKİSİ: Oluşturulan yeni kompozisyonda, tarihi yapının yüksekliği referans alınmıştır. SAYGILI YAKLAŞIM: Kompozisyonun tarihi yapıya bakan kısımlarında cam ögesi kullanılarak tarihi yapıyı yansıtan bir etki hedeflenmiştir.

ÇAĞDAŞ MALZEME KULLANIMI: Yeni kompozisyonun cephesinde yalın-beyaz bir renk kullanılarak tarihi yapıyı ön plana çıkarması ve kimliğini zedelememesi hedeflenmiştir.

MÜŞTEMİLATIN KULLANIMI: Kibrit fabrikasının dönemini yansıtan müştemilat binası korunmuştur. Zemin ve birinci katları mevcut rölövelerine göre işlevlendirilmiştir. Birinci katın üzerine Kütle-B eklemlenmiştir. Eklemlenen yapının tasarımında Venedik Tüzüğü 12. ve 13. Maddeler dikkate alınmıştır

VENEDİK TÜZÜĞÜ

Madde 12- eksik kısımlar tamamlanırken, bütünle uyumlu bir şekilde bağdaştırılmalıdır; fakat bu onarımın, aynı zamanda sanatsal ve tarihi tanıklığı yanlış bir biçimde yansıtmaması için, özgünden ayırt edilebilecek bir şekilde yapılması gereklidir. Madde 13- eklemelere, ancak yapının ilgi çekici bölümlerine, geleneksel konumuna, kompozisyonuna, Dengesine ve çevresiyle olan bağıntısına zarar gelmediği durumlarda izin verilebilir.