PROJE RAPORU
Fragman 1: Ada Olmak: …bir sınır meselesi. “Ada sınırını önce kendisiyle deniz arasında bir ayrım olarak, sonra da diğer kara yaşamlarıyla kendi kara yaşamı arasında bir ayrım olarak koyar.” [1] Ayrım kendisini deniz deneyiminde somutlaştırır. Aşılmak zorunda olan deniz yolculuğu ada deneyimine içkindir, bir ara-yerdir. Ada deneyiminde sınır ihlallerinin başladığı ilk yer de denizdir. İhlaller adadan meydana kadar kendini çeşitli biçimlerde gösterecektir.
Fragman 2: Durak Olmak: İkamet etmek ve yer-leş-mek için durmak gerekir. Durduğumuzda o yerin sakini olmak, kök salmak için ilk adımı atmış oluruz. Yer ile hemhal oluruz. Biz kimleri kapsar? İnsanları ve insan olmayanları-herkesi-ve söz konusu kentsel boşluk için geçmişin başrolünde atları ve şimdi diğer herkes, kediler, köpekler, kuşlar, kurtlar, toprak ve güneş… Bir devir teslim. Bu boşlukta harekete geçmek için bekledi atlar ve sıra diğer sakinlerde. Ancak başka biçimde…
Fragman 3: Ortak Olmak: …ve bir yüzleşme-kutlama. Fayton, atlarla kurduğumuz ortaklığın fenomeni…. Tarih boyunca onları kademe kademe giydirmelerimizin geldiği son nokta. Attığımız düğümler… ve öneri yakın geçmişte ilişkinin taraflarının düştüğü eşit olmayan koşulların ters-yüz edilmesine yönelik bir hamle.
Tasarım yaklaşımı dört temel ölçek üzerinden kurgulanmıştır. Adalar-Anakara ilişkisi, Büyükada, Etkileşim Alanı ve Fayton Meydanı eş zamanlı olarak planlanmasına , yatay bir örgütlenme sayesinde ölçekler arası tasarım kararlarının birbirlerini takip etmesine önem verilmiştir. Bu kapsamda kısa-orta ve uzun vade etaplama önerileri yapılmıştır. Adanın tarihsel gelişimi verilirken geçmiş ve gelecek arasında birbirini besleyen organik bir ilişki kurulmasına dikkat edilmiştir, tarihsel akışta 2060 yılına kadar adayı bekleyen senaryolara yer verilmiştir.
Temel strateji; kendi kendine yetebilen, ana karaya bağımlı olmayan, ulaşım-teknik altyapı sorunlarını çözmüş, risklerinin bilincinde olup onlarla birlikte yaşamaya yönelik kendini geliştiren, dayanıklılığı yüksek bir Büyükada oluşturmaktır.
Ulaşım-Erişim İlişkileri
Çarşı-kıyı bölgesinde Fayton Meydanı’nı da kapsayan bir alan tamamen yayalaştırılacaktır. Mevcut durumda Fayton Meydanı’ndan kalkış yapan elektrikli araçlar artık buradan hareket etmeyecektir. Acil durumlar dışında bu alana herhangi bir araç girişi olmayacaktır.
Fayton Meydanı ve çevresinin yayalaştırılması sonucu mevcut durumda Fayton Meydanı’nda hareket eden elektrikli araçlara yeni bir kalkış ve varış noktası düzenlenmesi gereklidir. Eğim durumu, kıyıya ve çarşıya yakınlık konuları dikkate alınarak elektrikli araçların kalkış noktası Emniyet Önü Meydanı olarak belirlenmiştir. Araçlar ring yaparak tekrar bu meydana geri döneceklerdir. Ancak araçların bakımlarının yapılması, şoförlerin dinlenmesi amacıyla uzun süreli bekleme yapmaları için Lunapark Meydanı’nda park noktaları oluşturulacaktır.
Çarşı-kıyı bölgesi için alınan yayalaştırma kararı ile birlikte artık bölgede bisiklet kullanımı yasak olacaktır. Emniyet Önü Meydanı, Çınar Meydanı ve Lunapark Meydanı’nda ve bazı meydancıklarda akıllı bisiklet kiralama noktaları ve bisiklet park noktaları önerilmiştir. Faytonların güzergahı olan Büyüktur ve Küçüktur Yolları ana bisiklet rotası olarak belirlenmiştir.
Mevcut durumda Büyükada ölçeğinde araç ve yaya ulaşımı kademelenmesi bulunmamaktadır. Bu durum farklı ulaşım modlarının birbiriyle uyumlu olarak mekanda kendine yer bulması açısından engel teşkil etmektedir. Araç ve yaya sirkülasyonunu düzenlemek için proje kapsamında yollar kademelendirilerek ulaşım ağı sistematik hale getirilmiştir.
Elektrikli araçların gittiği güzergah 1. kademe yol olarak belirlenmiştir. 1. kademe yollarda elektrikli ve akülü araçlara, bisiklete ve yayaya ayrılmış olan üç ayrı iz oluşturulacaktır. Bu sayede araçların kendi izleri üzerinden gitmesiyle kazalara engel olunacak ve konforlu ulaşım imkanı sağlanacaktır. 2. kademe yollar genellikle adanın konut sokaklarını içine alan yollardır. Bu yollar bisikletiyle ya da yaya olarak ada sokaklarını deneyimlemek için uygundur. Ancak bu yollar genellikle konutlara erişim için kullanılan servis yolları olduğu için akülü araçlar da girebilecektir. Sokak dokusunda yol enkesitlerinde iz tanımı yapılmayacaktır. 2. kademe yollardan yalnızca trekking ve bisiklet rotası üzerindeki yollarda yaya ve bisiklet izi ayrılacaktır. Ulaşımın son kademesi olan yaya yolları, kıyı aksı ve yayalaştırılmış bölgeyi içeren yollardır. Bu yollara, acil durumlar ya da ticaret birimleri için servis amacı dışında araç girişi yasak olacaktır. Fayton Meydanı yayalaştırılmış bölgede bulunmakta olduğu için meydana açılan tüm sokaklar yaya yolları olacaktır.
Fayton Meydanı kıyı bölgesinde, adanın diğer alanlarına göre eğimi az olan bir yerde bulunmaktadır. Ada’ya gelenleri adeta karşılayan bir konumdadır. Meydandan bazı odaklar ve donatılara olan uzaklıklara bakıldığında elektrikli araçların ilk durağı olan Emniyet Önü Meydanı’na yürüme mesafesindedir. Meydana yakın konumda birçok bisiklet kiralama noktası bulunmaktadır. Donatılara erişim; yürüme, bisiklet ya da elektrikli araçla sağlanabilmektedir.
Hem Büyükada’ya gelen ziyaretçilere hem de Adalı’ya hitap edebilecek bazı gezi rotaları planlanmıştır.
Manastırlara ulaşımı sağlayan Büyük Tur ve Küçük Tur Yolları, Büyükada’nın doğal ve kültürel peyzaj ögelerinin yer aldığı eski fayton rotalarıdır. Kentsel hafızada önemli bir yer tutan bu rotalar, hem elektrikli araçların hem bisikletlilerin hem de yayaların kullanabileceği ortak rotalardır. Büyük Tur Yolu üzerinde bulunan, fayton atlarının ahırlarının bulunduğu alan artık atların olmaması dolayısıyla hafıza mekanı olarak bellekte yer edecektir. Bu sebeple bu alanın insanların ziyaret edebileceği şekilde düzenlenmesi önerilmiştir. Büyüktur Yolu vasıtasıyla Büyükada’da yer alan birçok koy ve plaja erişmek mümkündür. Tur rotalarından çıkarak plaja ulaştıran yollar mevcuttur.
Ada’nın riskleri araştırılırken öncelikle risk kavramının ne olduğu üzerinde durulmuştur. Doğadaki doğal döngüler ve bunların sonuçları birer doğa olayıdır .İnsanların bu döngüleri olumsuz etkilemesi sonucu ise doğa olayları riske dönüşmektedir. Temel yaklaşım doğadaki olayların afete dönüşmesinin önüne geçmektir. Farkındalık ve mekanların her canlıya saygı duyacak şekilde tasarlanması ile bu risklerin önüne geçilecektir.
Büyükada’nın kendi kendine yetebilmesi için orman, deniz ve kültür ekosistemlerinin sürdürülebilirliğinin sağlanması, turizm baskısının önüne geçilmesi ile birlikte ekolojik döngünün devamlılığı sağlanmalıdır. Planlama temalarından biri olan afet ve krizlere dayanıklılık teması ile ilgili proje kapsamında stratejiler üretilmiştir.
Bu kapsamda risklere karşı dayanıklılığın arttırılması için;
● Adada afet öncesi ve sonrası uygulanacak afet önleme ve müdahale planlarının yapılması ve planların yaz ve kış nüfusu dikkate alınarak iki senaryo üzerinden hazırlanması önerilmektedir.
● Finans kaynağı yaratılması gerekmektedir. Özellikle adaya özgü sivil mimari yapıları ve kentsel kültür miras ögeleri için bakım-onarım amaçlı mikro kredi vb. finansal araçların üretilmesi önerilmiştir.
● Bütünleşik yönetişim yaklaşımı benimsenerek, ilgili paydaşları bir araya getirerek, kaynakların doğru kullanımı teşvik edilecektir.
● Meydanlar toplanma alanı olarak belirlenmiş ve bu alanlara erişimi kısıtlayan engellerin/çitlerin kaldırılması, yolların düzenlenmesi önerilmiştir.
● Tsunami ve su baskını risklerinin azaltılması için kıyı şeridi düzenlemeleri,ağaçlandırma çalışmaları,yönlendirici tabelalar,tahliye alanları ve tahliye çıkış noktaları önerilmiştir.
● Özellikle yangın oluşma ve yayılma riski yüksek olan orman alanlarında mevcutta bulunan Yangın Gözetleme Kulesi’nin yeniden işlevlendirilmesi ve termal sisteminin geliştirilmesi önerilmiştir.
Beşeri çevre kaynakları risklerin başında etki açısından en büyük sorunları teşkil eden turizm sorunu gelmektedir. Günübirlik turizm olarak nitelendirilen ve yoğun şekilde adanın geçim turizmin ortaya çıkardığı en önemli problem,mekânın taşıma kapasitesinin üzerine çıkılmasıdır.Aniden artan nüfus nedeniyle bazı alanlarda hizmet eksikliğinin ortaya çıkması, bilinçsiz turist davranışları ve çevreye etkisinin meydana gelmesi, beşeri baskınınmekân üzerinde fazlaca hissedilmesine yol açmaktadır.
Bu nedenle koruma-kullanma ve sürdürülebilirlik üçgeninde yoğunlaşan sürdürülebilir mekân yönetimi, turizm ve kullanım alanları planlarıyla beraber uygulamaya geçirilmelidir. Bu kapsamda oluşturulan stratejiler;
● İstanbul Adalarının tamamında sürdürülebilir turizm planı oluşturulmalıdır. Plan yapılırken karar verici organların yanında, bilimsel kuruluşların, yerel halkın ve diğer paydaşların fikirleri alınmalı,turizm uygunluk analizleri, anketleri yapılmalıdır.
● Ulaşım stratejilerinde belirtildiği üzere çeşitli rotalar oluşturarak turistlerin belli alanlarda yoğunlaşması engellenerek akışın adalar geneline yayılması sağlanmıştır.
● Günübirlik turizm aktivitelerinin yanısıra konaklamalı turizm faaliyetleri yaygınlaştırılmış ancak konaklama türünün ancak adanın doğal yapısını bozmayacak şekilde planlanmasına, konaklama birimlerinin ticari mekanların üst katlarında hostel şeklinde yer seçmesine dikkat edilmelidir.
● Adalar içerisinde farklı, alternatif turizm alanları oluşturulup çeşitli atölyelerle desteklenecektir.
Bir diğer beşeri risk unsuru nüfus ve yerleşmeden kaynaklanan sorunlardır. İkincil konutların sorunları, çevresel etkiler, yerleşim alanlarının zemin direnç sorunları, nüfus ve yerleşmelerin yoğunluk dağılışı gibi sorunlarda ardından gelmektedir.
Bu kapsamda öneriler;
● İkincil konutların kullanılmadığı dönemlerde korunması ve çevresel etkileri kontrol altına alınmalıdır.
● Nüfusu yoğunluğunun arttığı dönemlerde hizmet alanlarının ve işlevlerinin artması sağlanmalı. (sağlık hizmetlerine erişim, çöp ve atıkların toplanması, altyapı hizmetleri)
● Nüfus yoğunluğuyla birlikte artan yapılaşma sonucu oluşturulmuş dolgu alanlarının yaratmış olduğu kirliliğin tahliye sistemleriyle giderilmesi, dalga ve akıntı sisteminin detaylı saptanması ve planlanması gerekmektedir.
Büyükada’da Karacabey koyu ve adanın kuzey batısında yer alan orman içindeki alana uzun yıllar moloz dökümü yapılmıştır. Aynı zamanda atık suların arıtılma işlemi yeterli düzeyde yapılmadığından atık sular denize deşarj edilmektedir.İnşaat faaliyetlerinden kaynaklanan moloz dökümünün, adaların sit alanı olması nedeniyle yasaklanmış olmasına rağmen kıyılarda ve orman içlerinde yapılmaya devam edilmesi de doğal yapıyı tahrip etmektedir.
● Atık yönetimi için özellikle yoğun nüfus ve akış içeren bölgelere mobil atık getirme merkezlerini yerleştirilmesi önerilmiştir.
● Restoran-cafe vb işletmeler, evsel biyoatıklar ve bahçe atıklarının kompost haline getirileceği küçük ölçekli kompost tesisi önerilmiştir.Bu tesisin amacı Tarımsal Kalkınma Kooperatifi ile eş güdümlü çalışarak tarımsal faaliyetlerin potansiyelini kullanıp canlandırmak,üretime katkı sağlamaktır.
● İnşaat faaliyetlerinden kaynaklanan molozların ve çöplerin yasak olmasına rağmen kıyılara ve orman alanlarına dökülmesi bu alanların doğal yapısına zarar vermekte ve orman yangınlarına neden olmaktadır. Bu alanın kapatılması önerilmektedir.
1.Senaryo – Bireysel Kompost Üretme Stratejisi
Her haneye kompost kutuları temin edilerek Adalılar üretime teşvik edilecek, sergileme ünitesi haneleri ziyaret ederek bilgilendirme yapacaktır.
2.Senaryo – Ortak Kompost Üretme Stratejisi
Belirli sayıda hane toplanıp bir mahalle kompostu kullanabilmektedir. Bahçesiz evler için ortak kompost (ahşap kompost üniteleri yol kenarlarına yerleştirilecektir.)Bahçeli evler için bireysel kompost kutuları temin edilebilecektir.
1.Senaryo Küçük Ölçekli Yerinde Kompost Tesisi
Restorantlar ve cafelerde biriken mutfak atıklarının belediye desteği sağlanarak verilecek elektromekanik makine yardımı ile kompost haline getirilmesi önerilmektedir.
2.Senaryo Küçük Ölçekli Saha Dışı Kompost Tesisi
Evler,restoranlar, cafeler ve oteller için işletme büyüklüğüne bağlı farklı hacimlerdeki litrelik çöp kutuları temin edilmektedir. Toplanan atıklar saha dışı tesiste dönüştürülmektedir.
(AB’deki En İyi Kompost Uygulamaları Örnekleri Baz Alınarak Üretilmiştir.)
1.Senaryo Bahçe Atıkları Dönemsel Toplama Stratejisi
Küçük miktarlardaki bahçe atıkları mevcut döneme bağlı olarak (kış/yaz)haftalık ya da aylık olarak toplanmaktadır.Daha büyük bahçe atıkları talep üzerine kapıdan toplanmakta ve küçük ölçekli kompost tesislerine götürülmektedir.
● Adalar çevresinde yaşayan deniz canlıları ile ilgili bilimsel araştırmaların envanterlerinin, her beş yılda bir yenilenerek, tehlike altındaki türler için koruma eylem planları hazırlanması
● 30 metreden sığ kıyı alanları, deniz canlıları için sürdürülebilir üreme alanı olduğundan, bu alanların korunması için projelerin yapılması
● Erozyona maruz kalan asidik karakterdeki sığ toprak örtüsünün korunmasına yönelik önlemler alınması, bitkilendirme ve ağaçlandırma yapılması
● Orman alanlarının sürdürülebilirliğinin sağlanması amacıyla, zarar görmüş orman altı bitki dokusunun yenilenmesi,onarılması ve sağlıklaştırılması
● Moloz veya çöp dökülmesi nedeniyle tahrip olmuş alanların rehabilite edilmesi ve ağaçlandırılarak orman vasfının kazandırılması
● Tarım kooperatifi ile işbirliği içinde çalışılması ve yerel ekonomiye katkı sağlanması önerilmiştir.
“Ağaç, hep ortasında
Kendini çevreleyen her şeyin
Ağaç, tadını yavaş yavaş çıkaran
Tüm gök kubbenin.”
Fayton Meydanı ya da Arabacılar Meydanı olarak bilinen bu önemli boşluk atıl duruma düşmüş ve bakımsızlık problemleriyle karşı karşıya kalmıştır. Önceleri eşeklerin, ardından atların ve şimdilerdeyse ada içi ulaşım araçlarının durak noktası olan bu alan, uzun zamandır adanın durak noktası olma özelliğini belleğinde korumaktadır. Günümüzde tanımsız bir boşluk halini alan bu meydana, Fayton Meydanı Kentsel Tasarım Yarışması çerçevesinde yeniden bir durak olma hali önerilmektedir. Bir zamanlar eşeklerin ve atların sürekli durak noktası olan bu meydan öneri kapsamında ada sakinlerinin durak noktası olacaktır. Meydanın odağına yerleştirilen Çınar Ağacı zamanla köklerini meydanın derinliklerine indirirken çınar ağacına duraklayan kuş, Çınar Ağacı ile birlikte meydanın ana durağan gözlemcisi olacaktır. Artık atlar daha iyi koşullarda yaşarken adanın yeni sahibi olan ada sakinleri meydanın durak işlevini sürdürmeye devam edecektir.
Öneri çerçevesinde Mekansal Hafıza Durağı olarak tanımlanan Fayton Meydanında, etrafını saran yapıların mevcut işlevleri doğrultusunda, batıdan doğuya üç farklı mekansal bölümlenme yapılmıştır. Bunlardan birincisi, meydanın batısındaki yapıların mevcutta depo, nalbur, ahşap atölyesi, marangoz gibi işlevlere sahip olmasından ötürü, “Etkinlik Alanı” olarak adlandırılmıştır. Bu alanda yaratıcı kültür endüstrilerinin etkinlikleri, açık hava sineması, canlı müzik ve dans gösterileri gibi etkinlikler düşünülmüştür. Odaktaki Çınar Ağacı ve doğusu ise adanın sahip olduğu bitki türlerine ev sahipliği yapabileceği ve canlıların duraklayıp dinlenebileceği bir “Yeşil Alan” olarak tanımlanmıştır. Bu alan Çınar Ağacı ile birlikte bir bütün olarak el alınıp adadaki canlıların durak noktası olması hedeflenmiştir. Alanın en doğusundaki alan ise mevcut işlevlerin doğrultusunda “Dinlenme Alanı” olarak tanımlanmıştır. Kafelerin ve kitap dükkanı önerilerinin bu alanla bütüncül çalışması ve dinlenme alanı olabilmesi için insan ölçeğine yakın ağaçlandırma eklenmesi ve bir su ögesi ile desteklenmiştir.
Zemin kararları döşeme tasarımıyla öne çıkmaktadır. Alanda yaratılan odak noktası ve odağı çevreleyen kotlanma alanında etkinlik ve seyir işlevine, sirkülasyona yön verecek dairesel bir döşeme deseni kullanılırken diğer zemin döşemelerinde akışa müsaade eden, kullanıcıyı yönlendiren dizilimler tercih edilmiştir.
Tasarımın karakterini destekleyen bir başka detay da meydan sınırlarında başlayan 45 ve 90 derecelik açılarla yaratılan kırılmalarla verilen döşeme geçişleridir. Kesime, dizilime dikkat edilerek seçilen malzeme paleti; andezit ve kumlu granit ve granit küp taştan oluşmaktadır. Malzeme tipi korunarak, renk değişimleriyle yönlendirmeler sağlanmıştır.
Özelliklere meydanı çevreleyen binaların meydan ile ilişkisini kuvvetlendirmek adına bir “dışa açılım” önerisi yapılarak bu dışa açılım zemin döşemesi ile desteklenmiştir. Bu öneride adalı esnaf, gelen müşterisini isterse dışarı bir tabure atıp dışarıda ağırlayabilecek; yan dükkandaki ahbabıyla kapı önüne çıkardığı bir masada oturup çay içebilecek ve zanaatkar dükkan sahipleri işlerinin bir kısmını bu açılım zemini üzerinde sergileyebilecekler. Önerilen bu zemin döşemesi diğer döşemelerle aynı kotta olup, benzer ama farklı bir döşeme deseni ile ayırt edilmektedir. Alandaki yaya sirkülasyonunu etkilememesine dikkat edilerek, etkiledikleri bina kullanımına göre değişken olmakla birlikte 1.5-5m arasındadır. Açık havada müşteri ağırlamak isteyen mekan sahipleri ve meydanla ilişki kurmak isteyen ada sakinleri düşünülerek; kafe, yeme-içme mekanları gibi kullanımları olan binalarda bu genişlik 3-5 metreye çıkmaktadır.
Kent hafızasının bir parçası olan eski fayton rotasına atıfta bulunmak için derz aralarının boyanması ile oluşturan bir hafıza rotası önerilmiştir. Ada ziyaretçilerinin odaktan başlayıp takip edebilecekleri bir trekking rotası da derz arası boyası ile öne çıkarılmıştır. Fayton hafıza rotası için gece parlaması ve gece etkinliklerini de desteklemesi amacı ile fosforlu boya önerilmiştir.
Geçirgen döşeme tasarımında derz aralıkları standartlar dikkate alınarak min 6mm olarak belirlenmiştir. Derz aralığı materyali olarak, çakıl taşı+agrega karışımı önerilmiştir.
Yoğun insan trafiğinin olmadığı alanlarda derz aralarından çalımsı türlerin çıkıp büyüyebilmesi için 5 cm’ye kadar derz aralığı verilmiştir.
Yer altından toplanan su, şemalarda gösterildiği üzere filtrelenerek sınırlı kullanıma hazır hale getirilmektedir. İçme suyu olarak kullanılması tavsiye edilmediği için sulama ve temizlik işlevlerinde kullanılmak üzere depolanılması önerilmiştir.
Uygulama aşamasından sonra bir bakım protokolü ile kontrolünün sağlanması tavsiye edilmektedir.
Kent mobilyalarında kullanıcının aktivitelerini destekleyecek, gerektiğinde ihtiyaca göre manipüle edilebilecek ve farklı canlıların kullanımına müsait ve tüm canlılar dahi ada sakinlerinin ihtiyaçlarını karşılayabilecek elemanlar tasarlanmıştır. Meydan için tasarlanan oturma birimi sayısı iki adettir. Etkinlik ve Dinlenme Alanındaki elemanlar aynı birimlerden türemişlerdir. Yeşil Alandaki mobilya sıkıştırılmış topraktan inşa edilmiştir.
*Etkinlik Meydanında hareketli oturma birimleri düşünülmüştür. Bu sayede ihtiyaç çerçevesinde grup veya bireysel oturmaya imkan verecek şekilde düzenleme yapmak mümkündür. Aynı birimler Dinlenme Alanında da hareketli olarak kullanılacaklardır.
Dinlenme Alanı ve Etkinlik Alanındaki mobilyalar aynı birimlerin bir araya gelerek oluşturduğu motiflerdir.
*Yeşil Alan olarak tasarlanan kısımda kullanılan oturma birimleri, meydanın inşası esnasında çıkacak olan hafriyat değerlendirilerek sıkıştırılmış topraktan yapılması düşünülmüştür. Yapılacak toprak analizleri doğrultusunda toprağın uygun olması durumuna göre şekillenen bu senaryo, toprağın uygun olmaması durumunda da adanın uygun olan yerinden temin edilmesi amaçlanmıştır.
Aynı zamanda oturma birimlerinin altlarında oyuklar açılarak, sokak hayvanlarının gerektiğinde sığınabilecekleri alanlar yaratılmak istenmiştir.
*Meydanda tasarlanan aydınlatma birimlerinde kuşların ağaçların yanı sıra durak olarak kullanılabilecekleri eklentiler tasarlanmıştır.
*Su öğesinde farklı boyuttaki canlıların (yetişkin, çocuk ve sokak hayvanları) su içmesine izin verecek çeşme boyları önerilmiştir.
*Afet anında ihtiyaç duyulabilecek battaniye, su gibi envanterlerin bulunduğu afet çantaları için meydanda yer ayrılmıştır.