3. Mansiyon, Çekirge Meydanı Mimari, Kentsel Tasarım ve Peyzaj Tasarımı Yarışması

Proje Raporu

Çekirge Meydanı Nerede?

Savaşta harap olmuş Berlin’de artık tanınmaz haldeki Potsdam Meydanı’nı arayan, bulamayan, daha doğrusu bulduğu harabenin aradığı yer olduğuna bir türlü inanamayan adamın ruh hali var üzerimizde. * Yer orada duruyor, ama asıl aradığımız, bir biçimde yitip gitmiş olan mekanın kendisinden çok oradaki geçmişimiz, anılarımız, yaşanmışlık…

Berlin’in aksine, savaş gibi yıkıcı travmalar geçirmedi kentlerimiz, fakat belki de daha kötüsü geldi başlarına. Plansızlık, sahipsizlik, kıymet bilmezlik, hoyratlık zaman içinde sistematik biçimde harap etti hepsini. Çoğu zaman iş işten geçmeden farkedemedik bile bu usulca, alttan alta yürüyen tahribatı. Kentlerimizin yalnız yapısal morfolojisi değil, tarihi doku envanteri, doğal bitkisel peyzajı, coğrafik parametreleri, doğal kaynakları, sosyal örüntüleri, görsel kültürleri de zarar gördü bundan; kentleri özel ve biricik kılan tüm değerleri tek tek erozyona uğradı. Kentliler olarak onları sahiplenemedik, direnç gösterecek bir örgütlenme ortaya koyamadık ve olanı biteni, işlenen kolektif suçları kayıtsızca seyrettik.

İnsanlar akın ettiler kentlere, çok fazla insan… Önce kötü görünen, özensiz yapılmış binalar kapladı her yanı. Yer yetmedi, daha çok imar hakkı verdik, daha kötüleri yapıldı. Nefes alacak boşluk kalmadı… Her yer tabelalarla doldu sonra, kentleri dev reklam panolarına çevirdik, sata sata bitiremedik… Ağaçları kestik, yolları genişlettik, genişlettikçe daha çok araba geçti, yollar yine tıkandı, bir türlü çözemedik bunu. Motorlu taşıtların işgalinden yolda yürüyemez olduk. Standardı olmayan eğri büğrü yollar, kaldırımlar yaptık, bol bol asfalt döktük, altyapıyı doğru planlayamadık, kırdık, sonra bir daha döktük, yamalı bohçaya benzedi sonunda. Kaldırımları ucuz taşlarla kapladık, YÜRÜRKEN köşesine basınca su fışkırtan taşlarla… Artık manzarayı göremez olduk yoğunluktan, yeşil alanlar hızla tükendi, soluduğumuz hava kirlendi, birbirimizi duyamaz olduk. Tarihi doku günden güne tahrip oldu, bağlamından koptu, kayboldu, koruyamadık… Sonunda tüm kentleri birer birer karaktersizleştirmeyi ve birbirine benzetmeyi başardık.

Şimdi kara kara düşünüyoruz doğal olarak; ‘Çekirge Meydanı Nerede?’…

Yarışma konusu itibariyle tipik bir örneğini gördüğümüz ve yarışma şartnamesinde de oldukça detaylı biçimde tariflenmiş olan bu tip karmaşık ve çok katmanlı sorunların çözümünün kolay olmadığını, ancak ilk izlenimin tam aksine, çözümün oldukça basit ve net müdahalelerden geçtiğine inanıyoruz. Bu inancımızın iki temel sebebi var;

1/ Sistematik, kapsamlı ve makro düzeydeki müdahale stratejileri ne yazık ki ülkemizde çalışmıyor. Yönetimde süreklilik ilkesi ve uzun vadeli stratejik planlama gibi idealler bir türlü işleyemediği için, makro düzeydeki stratejik kentsel müdahale önerileri gündelik siyasetin dinamiklerine kurban edilerek, kesilip budanıyor ve genelde hep kadük sonuçlar yaratıyorlar.
2/ Basit, net ve doğru kentsel müdahaleler gündelik kent yaşamında da aynı oranda net ve doğru sonuçlar ortaya çıkarıyorlar. Belki bu tip müdahaleler bütün sorunları bir anda çözmüyor, ancak eldeki kaynakların (para ve zaman) doğru kanalizasyonu ile kent yaşamına olumlu katkılar sunuyor ve sonraki müdahaleler için yeni motivasyonlar yaratıyorlar.

Öneri, temelde oldukça açık erişime sahip bütüncül bir kamusal alan yaratmak üzerine şekilleniyor. Yeni Çekirge Meydanı, tanımlı geometrisi ile kotlar arası yeni türden ilişkiler kurarak Çekirge Kavşağı/Çekirge Caddesi kotu ile Kervansaray Otel dış avlu kotu arasına taraçalar yaratarak yerleşiyor. Isıl ahşap gibi sıcak ve davetkar bir malzeme ile yarattığı farklı yüzey plakaları arasında, bölge için kültürel çekim noktası yaratacak bir programı; ‘Çekirge Kent Tarihi Müzesi’ni kurguluyor. Meydanın en alt kotunda bölgesel bir kapalı otopark önerisi var.

Meydan, üzerindeki aktif/pasif kamusal kullanımlarla, altındaki kültürel program ve kotlar arası kurduğu dolaşım ilişkileri ile bütün halinde bir kentsel armatür olarak tasarlandı. Bu bütünü yaratabilmek için iki temel kentsel müdahaleye ihtiyaç duyuldu:
> Çekirge Caddesi kuzey cephesinde kavşaktan önceki son ada üzerindeki yapıların kamulaştırma yoluyla elde edilerek yıkılmaları öneriliyor.
> Kavşağa komşu ticari kullanımlar, kot ilişkileri korunarak ortadan kaldırılıyor. (Eski Kaplıca, alt meydan kotundaki tarihi çeşme ve tarihi duvar korunuyor.)
> Eski Kaplıca Sokak’ın (ve bağlantılarının) taşıt trafiğinden arındırılması öneriliyor.

Önerinin ikinci etabında yeni yaratılan bu kentsel odak ile Hüdavendigar Camii çevresinde önerilen tarihi odak (Hüdavendigar Camii Meydanı ve kent terasının birlikte oluşturdukları kamusal alan) arasında nitelikli bir yaya bağlantısı kurmak adına Hamam Sokak taşıt trafiğinden arındırılıyor, teraslı bir yapısal/bitkisel peyzaj ile yeniden kurgulanıyor.

Son etapta, Çekirge Kavşağı üzerindeki trafik yükünü rahatlatacak yeni bir geometrik düzenleme öneriliyor. Çekirge Caddesi / Zübeyde Hanım Caddesi bağlantısı ana arter olarak korunuyor ve bölgesel trafik kurgusu 1. Murat Caddesi’ne atanan yeni rol ile yeniden şekilleniyor. Çekirge Meydanı ile Hamam Sokak girişi arasında hemzemin bir yaya bağlantısı öneriliyor.

Öneri ile ‘Çekirge’, nitelikli bir kamusal alan sunan yeni meydanı ve yeniden kurgulanan tarihi merkeziyle bütüncül ve entegre bir alternatif kentsel odak olarak baştan tanımlanıyor!

*Der Himmel über Berlin (Türkçe: Arzunun Kanatları; 1987; 130dk.; Yönetmen: Wim Wenders)

2. Aşama Müdahaleleri Hakkında

Proje üzerinde 2. aşamada yapılan yapısal müdahalelerin önceliği, 1. aşamada önerilen kentsel armatürün genel karakterini zedelemeden, enerjisini düşürmeden ve daha önemlisi kent mekanına ve kullanıcıya vadettiği deneyimi eksiltmeden, sunduğu mekansal potansiyelleri irdelemek ve mümkün olan koşullarda geliştirmek oldu. Bu çerçevede kentsel ölçekteki üst kararlar temelde korunarak geliştirildi.

Geometri ve Kot İlişkileri
Kamulaştırmalar yoluyla yaratılan yeni kent boşluğu içine eklemlenen kentsel armatürün üst (Çekirge Caddesi), orta (Kent Tarihi Müzesi ve Çekirge Termal Merkezi) ve alt (Eski Kaplıca ve Kervansaray Oteli) kotlar arasında kurduğu mekansal ilişkiler hem plan düzleminde hem de kesit düzleminde yeniden tanımlandı; daha dolaysız hale getirilerek tasarımın karmaşıklık düzeyi azaltıldı ve platform geometrileri sadeleştirildi. Orta ve alt kotları tutan kültür odaklı yapı programının (Kent Tarihi Müzesi) plan kurgusu da bu çerçevede daha net hale getirildi.

Tarihi Yapılarla İlişkiler
Armatürü oluşturan platform izdüşümleri ve birbirleriyle kurdukları ilişkiler yeniden kurgulanarak çevredeki tarihi yapılarla kurulan etkileşim yeniden ele alındı. Cadde kotunu oluşturan platform profili, etkinlik platformunun geometrisi, konumu ve pozisyonu değiştirilerek tasarımın Eski Kaplıca (Armutlu Hamamı) ile kurduğu kritik kütlesel ilişki rahatlatıldı ve tekrar tanımlandı. Tarihi çeşme (Horhor Çeşmesi) ve devamındaki duvar, çağdaş koruma teknikleri uygulanarak zedelenmeden açığa çıkarıldı, mimari kurgunun önemli ve ayrılmaz bir parçası haline getirildi. Bekarlar Hamamı’na ait yapılar ortadan kaldırıldı, ancak hamamın kent hafızasındaki yeri dikkate alınarak aynı konumda çağdaş bir ‘su kültürü’ programına, ‘Çekirge Termal Merkezi’ne yer verildi. Bu merkezin bitişiğindeki ‘Kent Tarihi Müzesi’ ile tandem çalışması, kültür ve eğitim odaklı bir sağlık merkezi olarak hizmet vermesi planlandı.

Çekirge Meydan Kavşağı Çözümü
Çekirge Kavşağı için öngörülen ulaşım çözümü prensipte 1. aşamadaki haliyle bırakıldı. Ancak yol geometrisi ve sinyalizasyon alternatifleri yeniden kurgulanarak kavşağın öngörülen tüm olasılıklara imkan vermesi ve geometri kaynaklı trafik yoğunluğunun önüne geçilmesi hedeflendi. Transit dönüş kurpu imkanlar dahilinde genişletilerek kavşak geometrisi rahatlatıldı. Çekirge Caddesi – Zübeyde Hanım Caddesi ve aksi yöndeki transit akış olduğu gibi bırakıldı ancak Uludağ Yolu yönünden alana yaklaşacak araçlar için Altıparmak yönüne veya Zübeyde Hanım Caddesi yönüne dönüş imkanları da yaratıldı.

Kamulaştırma Formülasyonu
Kentsel boşluğun oluşturulması adına ilk etapta önerilen ada bazındaki kamulaştırma operasyonu için, imar parselinin arsa birim m2 fiyatının hesaplanması ve toplam inşaat alanı üzerinden kamulaştırma bedelinin tayin edilmesi öngörüldü. Ayrıca kamulaştırmaya güçlü bir alternatif olarak da bu operasyon ve bundan sonraki tüm kentsel tasarım / dönüşüm alanları için kent içinde veya çeperinde belediye parselleri ya da belediyenin tahsisi bulunan hazine parselleri üzerinde alternatifli rezerv konut alanlarının yaratılarak hak transferlerinin gerçekleştirilmesi önerildi.

Etaplama Stratejisi ve Kentsel Entegrasyon
İlk etapta yaratılan kamusal mekan ve uzantılarının batı yönünde, tarihi kent merkezi ile entegrasyonunun sağlanması adına Hamam Caddesi kuzey cephesi boyunca bir sıra yapının ikinci etapta kamulaştırılması ve bu kentsel bağlantının rekreatif ve ticari işlevlerle canlandırılması önerildi. Leke çalışması olarak ele alınan bu ikinci operasyon kapsamında Hamam Caddesi’nin yeni geometrisiyle, yayalaştırılmış (belirli saatler arası kontrollü olarak taşıt trafiğine açık biçimde) bir arter olarak alana ve kavşağa yeniden entegrasyonu önerildi. Bu yaya arterinin çevresinde oluşan kentsel koridorda rekreatif alanlar ve küçük ticari birimlerin yanı sıra, meydanı oluşturan kentsel armatürün (ahşap yüzeyli etkinlik platformları) farklı ölçekteki varyasyonlarından oluşan bir mekansal kurgu önerildi. Bu ikincil müdahalelerle Çekirge Meydanı, tarihi kent merkezine mekansal olarak entegre edilirken aynı zamanda Çekirge’nin kent kimliğine kendi içinde tutarlı mekansal bir ifade kazandırılması hedeflendi.