3. Mansiyon, Kadıköy Meydanı Kentsel Tasarım Yarışması

PROJE RAPORU

“epizodik bellek mekanı olarak Kadıköy”

renk ve tonalite içeren hareketli bir müzik ritminin
ete kemiğe bürünmüş halidir Kadıköy.
Birbiri ile zıtlaşmayan çeşitlilikleri barındırır.

Duyusal-algısal-kavramsal-duyuşsal kayıtları içerir

Etkinlik hafızasını uzun süre korur

Genellikle (görsel) görüntüler şeklinde temsil edilir

Her zaman bir perspektifi vardır, gözlemcidir

Yaşanan deneyimin kısa zaman dilimlerini temsil eder

Anılar, zamansal boyutta meydana gelme sırasına göre temsil edilir

Otobiyografik hatırlamayı öncüler

Erişildiğinde hatırlanabilir bir şekilde tecrübe edilir

Yüksek erişilebilirlik olanağı ile oluşan çekicilik, aktarma işlevinin yanı sıra ticaret, hizmetler, eğitim, yönetim gibi birçok kentsel kullanımı da kendine çekmiş olan Kadıköy Meydanı, Anadolu Yakası için güçlü bir alt merkezin odağı olmuştur. Ulaşım olanakları ile zenginleşen Meydan; günümüzde karmaşık, tanımsız, kontrol dışı işlevlendirilen, karakterini kaybetmiş bir kentsel odağa dönüşmüştür.

Proje ile sahil ve meydandaki kullanıcı sayısının artması ve mekânsal deneyimlerin çeşitlendirilmesi amacıyla, mavi-yeşil altyapı çözümleri gibi peyzaj ve doğaya müdahaleleri içeren peyzajın makro ayak izlerinin takip edildiği, Kadıköy merkezinin sahip olduğu farklı mekan deneyimlerinin sahilde de yansıma bulduğu bir kentsel tasarım yaklaşımı benimsenmiştir. Bu yaklaşım Kadıköylü olmak fikrinden yola çıkarak zaman içerisinde bu özelliğini yitirmiş kıyı bandının ve meydanının yeniden kent merkezi ile anlamsal, duyusal ve mekânsal ilişki kurmasını sağlayacak bir “kılavuz” olacaktır.

Bu kılavuz proje alanını deneyimlemek isteyen kişiler için onlara eşlik eden, yönlendiren, bilgilendiren bazen ise eğlendiren, düşündüren bir işlev üstlenecektir. Ancak bu eşlik etme durumu statik değil dinamik ve duyusal öğeler içermesi nedeniyle her bir birey için farklı anlamlar taşır. Bu bağlamıyla heyecanlı ve dinamiktir. “Kılavuz” adeta Kadıköy yaşamının ve mekânsal belleğinin mekana yansımasıdır. Heyecanlı, duyusal ve mekanda kaybolunan…

Bu kayboluş olumsuz manada değil herhangi mekanın içinde o mekanın zenginliği ve olağanüstü duyusu ile mekandan etkilenmek, farklı deneyimler yaşamak anlamını taşımaktadır.

kıyıda kaybolmak,

meydanda kaybolmak,

doğada kaybolmak,

gastronomide kaybolmak,

tarihte kaybolmak,

kentte kaybolmak,

anılarda kaybolmak…

gibi somut gibi duran ancak soyut davranan kentsel değerler bütününü temsil eder.

Tasarım Kararları

Önerilen Proje, Kadıköy’ün sahip olduğu soyut ve somut değerler bütününün kıyı, Kadıköy Meydanı, Moda burnu ve Tarihi Haydarpaşa Gar sahasını içine alacak şekilde bir bütün olarak kavranması, okunması ve denizle buluşturulması üzerine kurgulanmıştır. Proje tüm bu değerlerin yeniden keşfedilmesine kılavuzluk edecektir.

Bu bağlamda merkez ile kıyı arasında güçlü yaya ve yeşil alan ilişkisi kurgulanmış, kıyıyı kentten ayıran yoğun trafik sirkülasyonu yaya lehine hafifletilmiş, merkezin yayalaştırılması konusunda yeni yaklaşım modelleri önerilmiştir.

Kadıköy meydanı yeni mekânsal kurgusu ile sadece bir transfer merkezi değil, aynı zamanda tüm canlılar için yaşam merkezi, kentin yeni ve çağdaş yüzü; günceli kovalayan, geçmişine saygılı ve onu önemseyen, renkli, eğlenceli ve dinamik bir kimliğe sahip olacaktır.

Tarihi Haydarpaşa Garı ve Arkeo-park Alanı

Denizde balık kokusuyla

Döşemelerinde tahtakurularıyla gelir

Haydarpaşa garında bahar.

Sepetler ve heybeler

Merdivenlerden inip

Merdivenleri çıkıp

Merdivenleri tutuyorlar.

Büyük şair Nazım Hikmet’in Memleketimden İnsan Manzaraları’nda değindiği gibi Tarihi Haydarpaşa Garı uzun yıllardır birçok insana ve anıya ev sahipliği yapmış İstanbul’un en önemli hafıza mekanlarından birisidir. Ancak son 10 yılda maalesef Kadıköy’den kopmuş veya kopartılmıştır. Proje ile bu kopukluğa son verecek, meydan ile garı güçlü bir şekilde bağlayacak ve besleyecek tasarım yaklaşımı benimsenmiştir.

Özellikle son yıllardaki kazı çalışmalarıyla Kadıköy’ün tarihi yeniden yazılmaktadır. Bu heyecanlı bekleyiş ve ortaya çıkartılan değerlerin proje kapsamında arkeo-park konseptiyle ziyaretçilerin kullanımına açılması önerilmektedir.

Haydarpaşa Sazlığı: Bugün halen izleri sürülebilen ve Haydarpaşa Camii’nin batısında yer alan mevcut bataklık eski Haydarpaşa Deresinin izlerini taşımakta ve zamana meydan okumaktadır. Dere yatağının zengin alüvyal yatağını ve habitatını korumak amacıyla bu bölgede ekolojik rehabilitasyon önerisi getirilmiştir.

Sulak alanın ekolojik rehabilitasyonunda kullanılması planlanan bitkiler ortamdaki azot ve fosfatı tüketirken amaçları tamamen kendi biyolojik varlıklarını ve yaşamlarını sürdürmek ve bu maddeleri besin kaynağı olarak kullanmak olacaktır. Doğru tasarım ve uygulama yöntemi kullanılarak zengin denizsel ve deresel habitat olanakları arttırılarak bu bölgenin Kadıköy’ün önemli ekolojik süzgeçlerinden birisi olması hedeflenmiştir. Bu yaklaşım Kadıköy Meydanı için çok zengin bir flora ve fauna imkanı tanıyacaktır. Bu sayede özellikle çocukların doğayı yakından tanımasına olanak tanınmış olacaktır.

Et ve Balık Kurumu Arazisi: Bu alan Haydarpaşa Camii ile birlikte yeni bir odak olarak ele alınmıştır. Alanın mülkiyet durumu da dikkate alınarak kolay etaplanabilir, bağımsız ancak bir o kadar da meydan ve gar ile ilişkide olacak şekilde çözüm önerileri getirilmiştir. Bu kapsamda balık pazarı meydanı ve meydanı çevreleyen balık pazarı ile balık pişirme birimleri tasarlanmış ve bu bölgede deniz içeri alınarak meydanın denizle bütünleşmesi sağlanmıştır.

Mevcut Otobüs Depolama ve Durak Alanları: Bu alanda otobüslerin depolanma imkanı ortadan kaldırılmıştır. Otobüsler sadece yolcularını indirmek veya bindirmek için duraklara yanaşarak ve kısa sürede duraktan ayrılacak şekilde programlanmıştır. Bu sayede alan ihtiyacı azalmış. Kazanılan alanların tümü yeşil alana dönüştürülerek yoğun bir şekilde ağaçlandırılmıştır.

Kadıköy Meydanı ve Haldun Taner Sahnesi: Bugün Kadıköy meydanı bir meydan işlevinden çok ulaşım modlarının merkezinde kaotik bir dağılım merkezi olarak işlevini sürdürmektedir. Mekan tanımsız ve boşluk-doluluk oranı ölçeksizdir.

Proje kapsamında meydan kimliği yeniden kazandırılmış, meydan bütününde çiçekçiler, sokak sanatçıları için performans mekanları, Haldun Taner Sahnesinin dış cephesinde meydanı besleyen meydan kafeler tasarlanmıştır. Ayrıca meydan ağaçlandırılarak kentsel ısı adası oluşmasının önüne geçilmiştir. Meydan günün her saatinde kullanılacak potansiyele kavuşturulmuştur.

Haldun Taner Sahnesi sergi alanı ve sanat atölyelerinin bulunduğu büyük bir sanat merkezine dönüştürülmüştür. Yapının dış cephesinde ise meydana servis veren kafeler ve resim sergi ve satış üniteleri planlanmıştır.

Atatürk Meydanı ve Beşiktaş İskelesi: Atatürk meydanı Kadıköy’ün önemli hafıza alanlarından birisidir. Bugün için yoğun olarak kullanılmasının yanı sıra mekan algısının yetersizliğinden ötürü ölçeksizlik sorunu yaşamaktadır.

Proje ile Atatürk meydanı ve Beşiktaş iskele meydanı ve metro durakları bir bütün olarak ele alınmış ve mekan kalitesi arttırılmıştır. Özellikle kılavuz çizgisinin sağlamış olduğu mekânsal kurgu bu alanları diğer alanlarla fiziksel ve görsel olarak bütünleştirmiştir.

Balon: Kadıköy’ün yakın geçmişinde balon yapısı oldukça etkili bir kıyı silueti oluşturarak insanların hafızasında yer edinmiştir. Bu etkiden yola çıkarak eskiyi taklit etmeyen ancak eskiyi çağrıştıran, insanların balon metaforunu yaşayabileceği balon formunda dijital bir küre tasarlanmıştır. Bu küre Kadıköy meydanının teknolojik ve modern yüzünü simgelemektedir. Bazen bir sanat objesine dönüşmekte, bazen de kent ekranı işlevini üstlenmektedir. İçerisinde yer alan rampalı yaya sistemi ile seyir kulesi işlevi görmenin yanında ziyaretçilere farklı bir deneyim yaşatacaktır.

Etkinlik Çayırı: Mevcut İspark alanında planlanan etkinlik çayırı yapay bir topografyadan oluşmaktadır. Bu alanda mevcut İspark otoparkı yer altına alınmış, üzerinde ise kent çayırı önerilmiştir. Önerilen yapay topoğrafya ile bu alanı kullanan ziyaretçiler doyumsuz bir tarihi yarımada manzarasını izleme şansına sahip olmaktadırlar. Etkinlik çayırında çeşitli konserler, festivaller, şenlikler organize edilebilecektir. Etkinlik çayırının batı ve doğusunda otopark yaya çıkışları bulunmaktadır.

Etkinlik çayırının kuzeyinde buruna yakın noktada topoğrafyaya gömülmüş kafe yapısı tasarlanmıştır. Kafe şeffaf cephesiyle tarihi yarımada perspektifine sahiptir. Kafenin çatı kotu ise bir kent balkonuna dönüşmektedir.

Gün Batımı Terası ve İskele: Kadıköy’ün Marmara denizine bakan batı cephesinde gün batımının manzarasını izlemek amacıyla ahşap teras tasarlanmıştır. Bu teras günün her saatinde farklı fonksiyonlara imkan tanımaktadır. Gündüz saatlerinde güneşlenme ve seyir terası olurken, gün batımında manzara terasına, akşam saatlerinde ise açık hava sineması işlevine bürünmektedir. İskele yapısı ise günbatımının yanı sıra balık tutma iskelesi işlevi görmektedir.

Sultan III. Mustafa İskele Camii Meydanı: Projenin en radikal kararlarından birisi Albay Faik Özdener Caddesi üzerinde yer alan taşıt trafiğinin iptal edilerek kuzeyinde yer alan Rıhtım Caddesi’ne taşınmasıdır. Böylece Kadıköy tarihi çarşısı ile metro istasyonları arasındaki iletişim kopukluğu ve Kadıköy Belediyesi kütüphane binası ilişki sorunu ortadan kaldırılmıştır. Bu müdahale biçimi metro hatlarına ulaşımı kolaylaştırmanın yanı sıra sahile yaya yaklaşımını ve mekan konforunu arttıracaktır.

Kentsel Donatılar / Kent Mobilyaları
Alan bütününde yer alan çeşitli kentsel donatı elemanları (wc, büfe, çiçekçi, teknolojik oturma ve dinlenme alanları) benzer mimari dile sahip olacak şekilde tasarlanmıştır. Böylece mekanın daha dingin ve kolay okunur olması sağlanmıştır. Sözü edilen donatılar ihtiyaca ve fonksiyona bağlı olarak genellikle şeffaf olacak şekilde tasarlanmıştır. Bu şeffaflık iç-dış mekan bütünleşmesini sağlamanın yanında kullanıcıların doğayla, denizle ve çevreyle iç içe olmalarına imkan tanıyacaktır. Kentsel donatılar ile kent mobilyaları da aynı şekilde benzer tasarım diline sahip olacaktır.

Kültür-Sanat
Tarihi analizde de detaylandırıldığı gibi Kadıköy’de kültür-sanat işlevi uzun yıllara dayanan bir geleneğe sahiptir. Bahariye Caddesi üzerinde Süreyya Operası ve Eski Hal Binası’ndaki Haldun Taner Sahnesi ve Devlet Konservatuarı günümüzde öne çıkan başlıca kurumlardır.

Metro, vapur iskelesi ve otobüs duraklarındaki Dijital Totem üzerinde güncel kültürel etkinlikleri ve Kadıköy’de bugün hakkında bilgilendirme önerilmektedir.

Gemiden ya da metrodan inince konservatuardan gelen sesler Kadıköylülere hayaller kurdurmaktadır. Haldun Taner Sahnesi yakınında önerilen Performans Noktaları, hayalleri gerçek performanslara dönüştürmeyi ve sanatçı ile izleyiciyi buluşturmayı sağlayacaktır.

Mimari Tasarım

Balık Pazarı: Mimari odaklardan birisi Haydarpaşa’nın güneyinde yer alan, Et ve Balık Kurumuna ait binanın da bulunduğu alan olarak belirlenmiştir. Bu bölgede öncelikle açık alanların kamusal kullanımının sağlanmasına ve kentle bütünleşik bir karakter kazandırılmasına önem verilmiştir. Birçok ihtiyacı karşılamaya yönelik işlev ve işlevi destekleyen mimari program oluşturulmuştur. Balık pazarı ve onu destekleyen noktasal yemek hazırlama – serbest yeme alanları ile birlikte mutfak sanatları merkezini de içinde barındıran birimler ile alanın içinden geçerek, kuzeye- güneye hatta denize doğru kaybolmaya imkan veren arterlerle bütünleşen dinamik bir BALIKPAZARI önerisinde bulunulmuştur. Yapı malzemesi olarak doğal malzemeler seçilmiş ve az katlı bir yapılaşma tercih edilmiştir. Yeşil alanda kaybolan bu dağınık yapıların birbirine tutunmasını ve alandaki mevcut ağaçlarla bütünleşmesini daha da kuvvetlendirmek için ahşap bir üst örtü ile bağlanması ve tanımlanması sağlanmıştır. Üst örtü aynı zamanda mevsimin etkilerine karşı koruyucu olmanın yanında içerisindeki dükkanlar ve deneyimleme yerleri için güvenli – sınırlı alan oluşturmaktadır.

Şevaltı Kafe: Etkinlik çayırının kuzeyinde şeve gömük bir kafe önerisi getirilmiştir. Kafenin ön cephesi şeffaf olarak tasarlanmış, kafede oturanların olağanüstü tarihi yarımada siluetini izlemelerine imkan tanınmıştır.

Ulaşım Kararları

İstanbul’un en önemli iki sorunu kentsel açık ve yeşil alan yetersizliği ve ulaşım sorunudur.

Günümüzde Kadıköy Meydanı dolmuş, minibüs, otobüs, tramvay, metro, deniz motorları, vapurlar, deniz otobüsleri ile çok-çeşitli (multi-modal) aktarma merkezinin dünyada öne çıkan örneklerinden biri haline gelmiştir.

Yüksek erişilebilirlik olanağı ile oluşan çekicilik, aktarma işlevinin yanı sıra ticaret, hizmetler, eğitim, yönetim gibi birçok kentsel kullanımı da kendine çekmiş ve Kadıköy Meydanı Anadolu Yakası için güçlü bir alt merkezin odağı olmuştur. Ulaşım olanakları ile zenginleşen Meydan günümüzde karmaşık, tanımsız, kontrol dışı işlevlendirilen, karakterini kaybetmiş bir kent odağına dönüşmüştür.

İstanbul kentinin gelecek planlamasında temiz enerji kullanan trafik çözümlerine (tramvay, metro), bisiklet ve yaya kullanımlarının özendirilmesine ihtiyaç vardır. Proje bütününde karbonmonoksit salınımını sınırlayacak çözümler önerilmiş, ulaşımda motorlu taşıt trafiğinin ağırlığını azaltmaya yönelik tasarım ve planlama kararları alınmıştır. Proje ile denizle buluşmaya engel olan otobüs, minibüs, taksi duraklarının yerini manzara ve bilgilendirme duraklarının alması amaçlanmaktadır. Bu bağlamda farklı kurumların işbirliği yapması sağlanarak özellikle otobüsler için yeni depolama alanları oluşturulmalıdır.

Proje alanında iki tramvay hattı kurgulanmıştır. Birinci hat Üsküdar’dan başlayıp Harem Sahilini izleyip Tıbbiye Caddesi üzerinden Rıhtım caddesine bağlanmakta, mevcut tramvay izinin üzerinde turunu tamamlamaktadır. Bu hatta 2 vagonlu yarı modern tramvayların çalışması öngörülmüştür. 20 istasyondan oluşan hat 10 dakika aralıklarla tek hat üzerinden çalışacak, 3 yerde makas ile karşılıklı gelen tramvayların işletmesi sağlanacaktır. Kısa hat ise mevcut tramvay hattının modernize edilmiş halidir. 10 istasyondan oluşan hatta tek vagonlu yarı-modern tramvay 10 dakika aralıkla Moda içi tur yapacaktır.

Yeldeğirmeni yönünde denizle buluşmayı zorlaştıran Rıhtım Caddesi’nde şerit azaltılarak bulvarlaşmaya imkân tanınarak kentin kıyı ile bütünleşmesi sağlanacaktır. Bu bağlamda Rıhtım Caddesi’nin Söğütlüçeşme Caddesi ve Tıbbiye Caddesi arasında kalan kısmı toplu taşıma öncelikli olarak planlanmıştır. Kadıköy yönü tek şeritli bir toplu taşıma yolu, Haydarpaşa yönü ise 2 şeritli, Üsküdar ve boğaz yönü otobüs hatları ve bu yönde çalışan sarı-dolmuşların kalktığı geniş kaldırımlı bir bulvar olarak tasarlanmıştır. Ayrıca Yeldeğirmeni bölgesinde bazı sokakların yayalaştırılması önerilmektedir. Araç şerit sayısı azaltılarak ve Rasimpaşa’da gridal planın denize dik yollarını dikkate alan yaya geçitleri ile yaya geçiş güvenliği sağlanacaktır.

Söğütlüçeşme Caddesi-Mühürdar arası bağlantı ise 3 şeritli bir yol ile sağlanmaktadır. Bu bölümde Rıhtım Caddesi 2 şerit Moda yönüne bir şerit ise Haydarpaşa yönüne çalışacaktır. Bu yoldan Avrupa yakasına ve Anadolu yakasına giden sarı dolmuşlar kalkacaktır. İSKİ alanının kuzeyindeki açık otopark Rıhtım Caddesinden servis alan 1200 araçlık kapalı bir otoparka dönüştürülmüştür. Benzer şekilde İSKİ alanının güneyindeki otopark da yer altına alınmış ve 300 araçlık bir depolama imkanı sağlanmıştır.

Proje kapsamında proje alanı ve yakın çevresini birbirleriyle bütünleştiren bisiklet yolları ağı planlanmıştır. Bu ağın mutlaka kentsel ölçekte ele alınması ve merkez trafiğinin yoğunluğunun azaltılmasında önemli bir argüman haline gelmesi sağlanmalıdır.

Ulaşım Etaplaması
Kısa vadede otobüs ve minibüs depolama alanlarının sahilden kaldırılması. Ardından Üsküdar-Kadıköy tramvayının inşası. Moda tramvay hattının modernleştirilmesi. Vapur ve motor iskelelerinin birleştirilmesi.

Orta vadede rıhtım caddesinin daraltılması ve toplu taşıma öncelikli hale getirilmesi. Minibüslerin kaldırılması. Kapalı otoparkların inşası.

Uzun vadede Rıhtım Caddesi’nin tamamen toplu taşıma odaklı olarak çalışması ve bölgenin tamamen yaya odaklı dönüşümü.

Proje Uygulama Etapları

Proje uygulaması 3 etap olarak planlanmıştır;

1.etapta Haldun Taner Sahnesi-Karaköy Vapur iskelesi-Beşiktaş Vapur iskelesi arası bölgede “Kadıköy Meydanı “

2.etapta Beşiktaş Vapur iskelesi-İSKİ arası “Kadıköy Çayırı”.

3.etapta ise Karaköy iskelesi kuzeyi-Haydarpaşa Gar’ı arası “Sulak Ve Su Ürünleri” odaklı alan