1. Ödül, Konyaaltı Sahili Mimari ve Kıyı Düzenlemesi Fikir Projesi Yarışması

PROJE AÇIKLAMA METNİ

GİRİŞ

‘kıyı bandı’

bant a. Fr. Düz, ensiz, yassı bağ, şerit.

‘sahil şeridi’

şerit a. Ar. Koşut ve birbirine yakın iki çizgi arasında kalan alan parçası

‘kıyı arayüzü’

arayüz b.a. bilş.

1. Değişik işlevleri olan aygıtlar arasındaki bağlantı.

2. Dizgeler ya da altdizgeler arasında iletişimi sağlayan donanım.

Dil Derneği (2014) Türkçe Sözlük

Proje temel olarak, var olan potansiyelini yeterince kullanamayan, alanda baskın öge konumundaki karayolunun kenti ve kıyıyı ayrıştırıcı niteliğine son verip Konyaaltı’nı kara ile denizi ve farklı kullanıcı profillerini buluşturan; yayayla aracı, dikey erişimle yatay dolasımı bir araya getiren bir kentsel arayüz olarak yeniden tanımlamaktadır.

AMAÇ ve HEDEFLER

Projenin temel amaç ve hedefleri beş başlık altında özetlenebilir:

Amaç_01: Antalya kent kimliğini şehrin sahip olduğu en önemli değer olan deniz kıyısı üzerinden yeniden güçlendirme.

Hedef_01: Kıyı kullanımlarını zenginleştirme.

• Kıyıyı rekreasyon, spor ve kültür faaliyetleri ile çoklu ve karma kullanımlı yeniden işlevlendirme.
• Kıyıda yer alan tarihsel ve kültürel değer alanlarını ön plana çıkarma.

Amaç_02: Kentsel kıyıyı her türden kullanıcı için erişilebilir ve algılanabilir kılmak.

Hedef_02: Sahil bandı üzerindeki hız rejimini yeniden düzenleme. Ortalama hızı düşürüp yayayı alana davet etme; kıyıya giren araç sürücülerine hızla ‘geçme’ değil, yavaşça ‘gezinme’ deneyimi yaşatabilme.

Amaç_03: Alanın kentsel anlamda sahip olması gereken işlevsel canlılığın sağlaması için yakın ve uzak çevresinden ulaşım ve erişim olanaklarını güçlendirmek.

Hedef_03:

• Alana dikey ve yatay bağlantıları koruyarak uyumlandırma.
• Kıyı yakın çevresinde projelendirilmesi düşünülen toplutaşım güzergâhları ile (lokal) toplutaşım ring sistemi ve yayalaştırılmış eksen önerilerini bütünleştirme.
• Yaya ve bisiklet dolasımı ile uyumlu bir araç trafiği ve toplutaşım sisteminin fiziksel niteliklerini ortaya koyma.

Amaç_04: Kentin var olan merkezler sistemini kentin batı kıyısı üzerinden güçlendirme ve çeşitlendirme.

Hedef_04:

• Liman bölgesi ve kent müzesi arasında kalan şerit boyunca (önerilen yeni dolaşım sistemi ile tanımlanan) bir dizi tematik odak alanı yaratma.
• Önerilen odak noktaları ile alanın genelinde bir algı bütünlüğü ve sürekliliğini sağlama.

Amaç_05: Kent ve bölge için çekim merkezi olan kıyı şeridinin makro düzeyde erişilebilirliğini güçlendirirken yakın çevresindeki yasam alanları ile fiziksel/işlevsel bütünleşmesine olanak sağlama.

Hedef_05:

• Kıyıya doğrudan açılan dikey araç yollarını erişim denetimli sokaklar halinde yeniden kurgulayarak alanı çevreleyen mahallerden kaynaklanan ve kıyıya yönelen yaya akışını rahatlatmak ve disiplin altına alınmış bir araç trafiği planlamak.
• Kıyı bandının nitelikli değişiminden doğrudan etkilenecek alana komsu yapı adalarının yakın gelecekteki fiziksel gelişim ve dönüşümünü denetleyip yönlendirecek temel tasarım kodu ve imar yaklaşımını tanımlamak.
• Kıyı arayüzü boyunca kentin bütününe yönelik rekreatif, kültürel ve sportif aktivite alanları dışında doğrudan yerel halkın kullanımına sunulan işlevleri programlamak.

TEMEL KENTSEL TASARIM İLKELERİ

• Uyumlu yaya ve araç biraradalığı: Yaya ve araç hareketini ayrıştıran katı bölgelemeye dayalı geleneksel yaklaşıma alternatif; araç ve yaya hareketini paylaşımlı mekanda bir araya getiren bütünleştirici kentsel tasarım yaklaşımı.

  Sürücüyü yavaş ve dikkatli sürüşe zorlayan hemzemin yol geometrisi ve malzeme secimi ile yavaş; yaya akışına duyarlı/odaklı, kendiliğinden denetimli bir dolaşım sistemi ve kentsel mekan tipolojisi.

• Yatay ve dikey bütünlük: Kıyı şeridi boyunca denize paralel mekânsal sürekliliğe olanak verecek yatay; ve alanın artbölgesini kıyıya taşıyacak dikey eksenlerden oluşan bütünsel (entegre) kentsel yapı.
• Tipolojik/morfolojik çeşitlilik: Kıyıda, odak alanlarda ve dikey bağlantı güzergâhlarında farklı fiziksel tasarım kurguları çerçevesine sistemli tipolojik farklılaşmanın sağlanması (promenad, iç-kıyı yaya ekseni, alan girişi yaya omurgası, odak meydan, kavsak-meydan)
• Bir mekan örgütleme aracı olarak yaya ve yol sistemi: Kıyı bandı içerisinde denetimli araç erişimine olanak veren (tek yönlü) döngüsel yolların (loop) odak alanlarının konumlarını belirleyen bir tür kurucu yapısal sistem olarak kurgulanması.
• Çeper dokuya yönelik morfolojik dönüşüm aracı olarak kentsel arayüz: Kıyı şeridi üzerindeki mekânsal dönüşümünalana komşu imar adalarında yeni yapı düzenlerinin önünü açacağına yönelik proaktif öngörü.

MÜDAHALE ALANLARI ve STRATEJİLER

Antalya Konyaaltı Kentsel Kıyı-Arayüzü Projesi, birbiri ile ilişkili beş ayrı müdahale alanı ve bu alanlara yönelik önerilen bir dizi planlama ve tasarım stratejisi içermektedir. Buna göre, rapor kapsamında sırasıyla özlü/kısa tanımlarla sunulacak olan[1] söz konusu müdahale alanları şunlardır:

I. Erişilebilirlik ve Dolaşım Sistemi:
Alanın hedeflenen erişilebilirliği, kent bütününde karayolu bağlantıları ve toplutaşım sistemi üzerinden tanımlanmaktadır. Alanın kendi içinde ise kıyıya dik tek yönlü döngülerle ve kıyıya paralel servis yoluyla erişim yaya öncelikli olarak yeniden biçimlendirilmektedir. Buna paralel, Akdeniz Bulvarı’nın ilk etapta ring seferleri, sonraki zaman diliminde ise kentin raylı sistemi ile entegre olan tramvay hattına dönüştürülmesi öngörülmektedir. Bu çerçevede, Konyaaltı’nın turistik niteliği nedeniyle alanın dolaşım sistemi kent merkezi, havaalanı ve terminalle olan bağlantıları gözetilerek kurgulanmaktadır. Yapımına başlanan çevre yolunun kıyı trafiğini rahatlatacağı on kabulüyle söz konusu merkezlerden erişimin, alanın kuzeyinde kıyıya paralel devam eden Akdeniz Bulvarı üzerinden sağlanacağı öngörülmektedir. Bu nedenle sahil bandına mevcut trafik hacmini düşürecek düzenlemelerin olası ve olanaklı olduğu tespit edilmiştir. Bu güzergâhta mevcut ulaşım planı ile öngörülen metrobus hattı da bu nitelikte bir müdahalenin uygulanabilirlik şansını artırmaktadır (bkz. kent bütünü ve alan içi erişilebilirlik şemaları). Söz konusu üst kurgu, ‘paylaşımlı mekan’ (shared space)olarak adlandırılan kentsel tasarım yaklaşımını beraberinde getirmiştir. Yaya ve araç trafiğinin yoğun olduğu alanlarda araç trafiği ile yaya akışını ayrıştırılması yerine trafiği hemzemin yüzeyde hız kesici önlemlerle (yol geometrisi, malzeme vb.) yaya dolaşımı ile uyumlandıran tasarım modelinin (Carmona vd., 2010: 108-09) özgün yorumu, tasarım çözümü olarak benimsenmektedir. Uygulandığı durumda Antalya, çağdaş şehircilik dünyasında kabul gören ve giderek yaygınlaşan bu yaklaşımı (Pharoah, 2008) Türkiye’de ilk olarak hayata geçiren örnek kent olacaktır.

II. Program: Aktivite Örüntüsü ve Alan Kullanımı
Proje alanının programının belirlenmesinde temel ilke işlevsel zenginlik ve kullanıcı profilinde çeşitliliktir. Bu çerçevede, alanın bütünü temel olarak rekreasyon, kültür, eğlence (alışveriş, yeme içme) ve spor sektörlerince yeniden kullanıma açılmaktadır. Karma arazi kullanımı (mixed-use), sektörlerin alan içinde belli bölgeler içinde tahsisi yerine (zoning) tekil aktivitelerin çoklu biraradalığı biçiminde tasarlanmaktadır. Bu nitelikteki planlama stratejisinin kentsel tasarımdaki karşılığı, çok sayıda aktiviteye ev sahipliği yapacak kullanımların (spor sahaları, baki terasları, gezinti eksenleri vb.) kent mekanı ölçeğinde ilişkilendirilmesi seklindedir. Bu temelde, yerli ve yabancı turist ile kentli ve mahalleli gibi farklı kullanıcı profillerinin mekansal birlikteliğinin alan bütününde kendiliğinden ortaya çıkacağı hedeflenmektedir. (bkz. aktivite örüntüsü şeması).

III. Odak Alanlar Sistemi
Promenad türü doğrusal yaya hareketini besleyen kentsel mekanların nitelik ölçütlerinin başında, üzerinde barındırdıkları odak alanlar gelir (Alexander vd. , 1977: 173). Merkezi nitelikteki aktivite ve kullanımlarla tanımlanan odak alanlar kıyı ekseni üzerindeki yaya akışını sürekli ve canlı tutarken tasarımın yaratacağı bütünsel formun akılda kalması, imge yaratması açısından önemlidir. Bu anlayışla proje, kıyı bölgesi boyunca her biri farklı bir merkezi işlevler programı barındıran ve kendi içinde kademelenen sekiz ayrı aktivite odağı önermektedir. Söz konusu aktivite odakları, alanın kuzey ekseninde konumlanan dört adet aktarma/transfer odağınca desteklenmektedir (bkz. odak alanlar şemasi). Odak alanlarının oluşumunda yeniden kurgulanan erişim sistemi temel belirleyici olmuştur.

IV. Yeşil ve Kamusal Açık Alanlar Sistemi
Yeşil alanlar sisteminde alan sürekliliği temel ilkedir. Üst ölçekte, kent içindeki mevcut yeşil dokular, kent ormanları, tarım alanları, koruluk alanlar bütünleştirilerek kıyı şeridine bağlanması öngörülmüş ve kıyı boyunca devam etmesi düşünülmüştür. Yeşil sistem Varyanttan başlayıp, Beachpark, Piramit Park ve Olbia Meydanı ile kıyıya bağlanmış, kıyı boyunca limana kadar devam ederek Boğa Çayı’nın denize döküldüğü alandan tarım alanları ve ormanlarla birbirine bağlanmıştır. Alanın genelinde Antalya’nın doğal bitki örtüsüne uygun bir peyzaj karakteri oluşturulmaya özen gösterilmiştir. Beachpark kısmında kumsaldan yeşil alana geçişte kumul bir peyzaj bariyeri oluşturulmuş; endemik türlerin yanı sıra bölge iklimine uygun ve gölge yapan türleri kullanılmıştır (kızılçam, Akdeniz Servisi vb.). Alana hakim sıcak iklim düşünüldüğünde, yaz aylarında gölge yapan yüksek boylu türler tercih edilmiştir. Sonbahar ve kış aylarında zaman zaman etkili olan fırtına ve yağmura önlem olarak kıyı boyunca yağmur suyu toplama bahçeleri tasarlanmıştır. Buradan sağlanan su yine alanın sulaması için kullanılacaktır.

V. Çevre Kentsel Dokuda Dönüşüm
Projenin ‘yakın çevresi ile ilişkisi’, salt ulaşım dolaşım sistemi içerisindeki yeri üzerinden tanımlanamaz. Kıyı bandında uygulanacak tasarım müdahalesi ile birlikte artan erişilebilirlik düzeyi ve ona bağlı yoğunlaşacağı öngörülen alan kullanımı, kıyıya komsu yapı stokunda ciddi bir dönüştürücü etki yaratacaktır. Bu çerçevede mekânsal olarak dönüşüp geliştirilecek sahil bandının etki alanı içinde yer alan kentsel dokuda ortaya çıkacak fiziksel gelişim ve donuşum eğiliminin planlı denetimi kaçınılmazdır. Bu bağlamda proje, kıyı bandını sınırlayan yapı adalarında kıyıda beklenen işlevsel ve imgesel dönüşüme uygun bir kentsel morfoloji yaklaşımı önermektedir. Yaya-yoğun bir kent promenadı haline gelecek Konyaaltı’nda yola mesafeli, ayrık nizama dayalı mevcut ada/yapı tipolojisine karşı, yapı çekme mesafelerini yeniden düzenleyerek yola aktif cephe veren bir bitişik nizam yapı tipolojisi, projenin morfolojik anlamda (ve öngörücü nitelikte) bütünleştirici kentsel tasarım stratejisidir.

ALAN YÖNETİMİ

Söz konusu donuşumun alan yönetimi çerçevesinde kurgusu bir dizi işletme önerisi ile tanımlanmaktadır: Müze ve Liman Meydanı arasındaki ring sistemin özendirilmesi için tüm otoparkların yeraltı otoparkları dahil ücretli olması önerilir. Bu durumda, her on beş dakikada bir sefer hedeflenmelidir. Beachpark’ta önerilen yaya ekseninin kuzeyinde kalan işletmelerde kendine ayrılan alanlar içinde (katlanır camla örtülmesi dahil) ek yapılaşmaya izin verilmemelidir. Yapılar, bütüncül bir mimari­­­ tasarıma konu olmalıdır. Buna karsın, her mülk sahibi, yapı içerisinde içerisinde kalan iç mekanı dilediği gibi tasarlayabilmelidir. Yapıların terasları kiracıları tarafından kullanılabilmeli ancak, pergola dahil hiçbir ek yapı elemanına izin verilmemelidir. Yine bu alanda önerilen depolar yalnızca büfelere ait olmalıdır.

Beachpark’taki büfeler şezlong, şemsiye gibi malzemelerin kiralanmasını üstlenmelidir. Akdeniz Bulvarı üzerinde yer alacak büfeler ise içecek, fastfood yiyecekler şezlong ve şemsiye kiralanması hizmetlerini vermelidirler. Bu hizmetler kıyıda bulunan adaların sahile hizmet verebileceği şekilde dönüşmesinden sonra sadece içecek ve paketli yiyecekler satmalıdırlar.

Su sporları tesisleri fonksiyonları dışında hizmet vermemelidir. Bu alanda Varyant altındaki kıyı bölgesinde önerilen tekne çekek yerine park etmemek şartı ile herkesin araçları ile gelip teknelerini denize indirip çekilmesi ücretsiz olarak Belediye denetiminde yapılmalıdır. Bu alanda kalıcı olarak tekne barındırılmamalıdır.

Yelken kulübü bünyesinde yeme-içme hizmetleri ve fonksiyonuna yönelik satış üniteleri yer alabilir. Planlama alanındaki tüm çocuk parkları ve spor alanları Belediye tarafından ücretsiz olarak işletilmeli, bakımları yapılmalıdır. Kent Balkonu altında yer almasını tasarladığımız Antalya Kent belleği Kütüphanesi, Sağlık Ocağı, Alan Yönetim Merkezi vb. yapılar Belediye tarafından yapılmalı ve işletilmelidir. Kent Balkonu altındaki yeme içme üniteleri ve kapalı otopark kiraya verilebilmelidir. Planlama alanı içerisinde yer alan ticari ünitelere servis hizmetlerinin gece 12.oo den sonra yapılması, servis yol girişlerinin hidrolik definatörlerle denetlenmesi önerilmektedir. El sanatları stantları, sergi alanları ve açık pazar yerleri Belediye denetiminde ücretsiz olmalıdır. Boğaçayı güney köprüsünde balık satış üniteleri ise Belediye denetiminde olmalıdır.

Kaynaklar:

Alexander, C., Ishikawa, S., Silverstein, M., Jacobson, M., Fiksdahl-King, I., Angel, S. (1977) A Pattern Language, New York: Oxford University Press

Carmona, M., Tiesdell, S., Heat, T., Oc, T. (2010) Public Places – Urban Spaces: The Dimensions of Urban Design, Oxford: Architectural Press

Pharoah, T. (2008) Streets and future, Urban Design (105), pp. 15-18