5. Mansiyon, Akhisar Eski Belediye Meydanı ve Yakın Çevresi Ulusal Mimarlık ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması

PROJE RAPORU

Proje; tarih boyunca üretici kimliğiyle ve çok katmanlı yapısıyla var olan Akhisar’ın, kentsel belleğini kuran HAFIZA ZİNCİRİ içerisindeki kent meydanını bir KENT SAHNESİNE dönüştürmeyi hedefler. Böylelikle kentsel belleği kentteki mekanlar üzerinden zaman içerisinde deneyimleri ile kuran toplum, kentsel belleğe eklemlenecek olan günümüz katmanını da bu sahnede ÜRETECEKTİR.

1.BELLEĞİ ANLAMAK

1.1 BELLEK

Topluluklar kent mekanını belleklerinde farklı biçimlerde üretebilir. Kent tümüyle içerisinde birçok olayın izlerini taşır ve her olay kentin fizikselliği ve imgesinden özellikler barındırır. Kentin gelişim süreci dediğimiz dönemler, temsil ettiği süreklilik ile kent içerisinde barındırdığı katmanları ile gelişen bir olguya dönüşür.

Farklı farklı katmanlardan izler taşıyan ve kimliğini bu katmanlarla oluşturan kent, tecrübe ettiği dönemlerden ipuçları sunar. Kent mekânında bu izler üzerinde oluşturulan deneyim ve olaylar bütünü ile birlikte izlerin kent için kalıcılı olma halleri farklı nesiller arası bellek bütünlüğü sağlar. Kentin imgesel yapısını kuran bu ‘Hafıza Uyarıcıları’ toplumsal belleğe tutunarak toplumsal bir üretim olan kentin kendi kimliğini oluşturması ve koruması için önemlidir. Bu Hafıza Uyarıcıları kent ve toplumsal belleği kuran ve üreten mekanlardır.

1.2 KENTSEL BELLEK

MEKAN (KENT) sadece fiziksel bir olgunun ötesinde oluşan imgelerinin toplamıyla birlikte anlam kazanır. Söz konusu bu fiziksel öğelerin toplamı olan fiziksel yapı salt bir gerçeklik ifade eder ve bu salt gerçeklik ancak TOPLUM’un bu fiziksel yapıyı algılayıp ZAMAN ile deneyimlemesi ile birlikte anlam kazanmaya yani mekânın imgesel yapısını oluşturmaya başlar. Toplumun fiziksel yapıyı algılayıp oluşturduğu deneyimler bütünü, mekânın imgesel yapısıdır. Geniş anlamıyla bahsedilen mekân kavramı ile kent aynı anlamlarda kullanılabilir. Fiziksel boyutunun ötesinde imgesel yapısı ile toplumsal bellekte anlamlanmaya başlayan MEKAN-KENT, fiziksel yapısını deneyimleri ile şekillendirip kentin bütünleştiren imgesel yapısını da kuran TOPLUM ve bu deneyim ilişkilerini kurmak için toplumun ihtiyacı olan ZAMAN üçlemesi aslında kentsel belleği oluşturan üç temel unsurdur.

2.KENTSEL BELLEK & AKHİSAR İLİŞKİSİ

Akhisar’ın kentsel belleğinin izlerini sürerken, kentsel belleği oluşturan zaman, mekân toplum üçlemesinin kente yansımaları ve buradan Akhisar’ın kimliği üzerine yapılan çıkarımlar şu şekildedir;

Tüm bunların toplamında hem tarihsel süreci içerisinde farklı uygarlıklara ev sahipliği yapması sonucunda fiziksel yapısında her birinin bıraktığı izleri(yapılar, anıtlar vs), kültürel değerleri, kentin bulunduğu coğrafyanın bir getirisi olan üretici kimliği ile harmanlanan yaşam biçimleri, hem de bu katmanların bir araya gelip yeni karşılaşmalar yaratarak yeni imgelere, deneyimlere zemin hazırlaması düşünülmüştür.

3.KENTİ ANLAMAK

Tüm bu bellek ve Akhisar okumaları sonrasında, kent içerisinde farklı dönemlerde bırakılan eserlerin yerleri incelenmiştir. Fiziksel yapıyı oluşturan bu birimler sadece somut birer nesnenin olmasının ötesinde bir yaşanmışlık da barındırırlar. Bu da toplumun zaman içerisinde o mekanları deneyimlerken oluşturduğu algıları ile imgesel yapıyı oluşturur. Akhisar özelinde inceleme yaparken bu fiziksel hafıza kurucu mekanlara hafıza mekanları denilmiştir. Hafıza mekanları arasında oluşan kentlinin akış izleri yani zamansal ve toplumsal bağlantılar da kent hakkında bizlere bilgiler sunar. Bu doğrultuda farklı dönemlerde deneyimlenen ve imgesel yapısını kuran bu bağlantılar Akhisar’ın geleceğini düşünürken tasarıma önemli girdiler olmuşlardır. Bu izlerin en fazla oluşmaya başladığı yerler toplum hafızasında en fazla izler, anılar bulunduran bellekte yer edinmiş yerlerdir. Bundan hareketle bu sistematiğin kurucu öğeleri olan hafıza mekanları ve en belirgin olan ana akslar etrafında oluşturulan bir hafıza zinciri tasarlanmıştır.

4.HAFIZA ZİNCİRİ

Hafıza zinciri kentsel belleği oluşturan bir dizgedir. Onu oluşturan ve kuran her öğe kente dokunan bir hafıza uyarıcısıdır. Hafıza uyarıcıları da hem noktasal hem de dokusal uyarımda bulunma özelliğine sahiptir. Bu 3’lü sistematik doğrultusunda tasarlanan hafıza zinciri beyin hücrelerine ve sinir sistemine benzetilebilir. Hafızayı uyaran onu kuran sinir hücreleri yani nöronlar gerekli uyarımı aldıktan sonra diğer hücrelerle bu anıyı, hatırayı oluşturmak için bir sinirsel iletim yaparlar. Bir araya gelerek oluşturdukları sinirsel dokular ve iletim işleminin tümü hatırlama işlemini başlatır. Tıpkı bu sistematik gibi kentsel bellekte yer edinmiş bazı noktasal uyarıcılar ve bir araya geldiklerinde aralarında oluşan dokusal uyarıcı noktalar bir bütün olduğunda hatırlama işlemi başlar. Daha sonra da şehrin içine nüfus ederek yayılmaya ve etrafını etkilemeye başlar.

4.1 ULAŞIM MÜDAHALELERİ

Oluşturulan hafıza zincirinin etrafında yol kesitinde tespit edilen problemler neticesinde Tahir Ün Caddesi ve İsmail Rahmi Bey Caddelerinde öneriler geliştirilmiştir. Buna göre yaya erişimi öncelikte tutularak bu iki aksın bir ring oluşturması hedeflenmiş, yön düzenlemelerine gidilmiştir. Yeni tren istasyonundan istasyon parkına gelen tramvay hattından başlayarak önce Tahir Ün caddesi ilk belediye, kent meydanı ve bahri bey caddesi olmak üzere tekrar istasyon parkına doğru yönlenen bir düzenleme yapılmıştır. Hafıza zincirinde bulunan bu akslar tek şeride indirilmiş, kalan yerler bisiklet ve yaya yollarına eklenerek değerlendirilmiştir. Yeşil alan düzenlemelerinin de devam ettiği bu iki ana aks hafıza zincirinin ve kent merkezinin omurgasını oluşturmaktadır. Bununla birlikte mevcutta geleneksel ticari dokuda olan yaya erişimi öncelikli/yayalaştırılmış sokakların genel ticari merkezde değerlendirmesi yapılmış, ticari dokunun geri kalan kısmında esnafların sokakları vitrin gibi kullanmaları sebebiyle yayalaştırma kararı genişletilmiş kent meydanına kadar devam etmiştir. Böylelikle ticari doku ve kent meydanı geçirgenliği de artmıştır.
 

Toplu taşıma güzergahlarının düzenlenmesi hususunda en çok önem verilen konu çok yoğun trafiğe maruz kalan kent meydanı ve etrafındaki alanı rahatlatmak olmuştur. Bu amaç doğrultusunda mevcutta fazla sayıda meydandan geçen güzergahlar düzenlenerek Kültür parkın paralel sokağına aktarılmıştır. Önerilen tasarım doğrultusunda parkın kalkacak olan duvarları ile daha geçirgen bir hal alacak olan park -meydan ilişkisi ile durakların yerlerinin değişimi kentli için bir sorun teşkil etmeyecek şekilde düzenlenmiştir.

4.2 PROJE ALANI YAKIN ÇEVRE MÜDAHALE ÖNERİLERİ GETİRİLEN ALANLAR

İstasyon Parkı & Tramvay Durağı
İstasyonun taşınmasından dolayı by-pass edilen eski demiryolu güzergahı, kentin omurgasını kuran kuzey güney aksındaki İzmir-İstanbul yoluna paralel olarak kent içi ulaşımı güçlendirebilecek bir tramvay hattı olarak önerilmiştir. Kentsel bellekte yer edinmiş bu alanda 1934 planında öngörülen istasyon parkının da bu yeni tramvay durağı etrafında tekrar oluşturulması ve hafıza zinciri içerisindeki yeşil alanlar sistematiğine bağlanması amaçlanmaktadır.

Şehit Teğmen Tahir Ün Caddesi
Kentin Cumhuriyet katmanında gar ile kent meydanını bağlayan ve üzerinde hükümet konağı gibi kamu yapılarını da barındıran eski Hükümet Caddesi, kentsel bellekte iki tarafında bulunan çınar ağaçlarıyla ile yer edinmiş bu caddenin kesiti, tek yönlü ve çift şeritli halden tek yönlü tek şeritli hale çevrilmiş; kazanılan kesit yaya yolunun genişletilmesi, yeşil şerit ve bisiklet yolunun eklenmesi için kullanılmıştır.

Tamamen araç trafiğinden arındırılmış bir cadde değil araç ve yaya birlikteliğini sağlayan yeni bir düzenleme yapılmıştır.

Bahri Bey Caddesi
Halihazırda çift yönlü çalışan ve üzerinde toplu taşımanın yükü olan Bahri Bey Caddesi’nin araç yaya birlikteliğinin sağlanarak trafik yükünün azaltılması amaçlanmış ve böylelikle mevcutta tek yönlü çalışan Tahir Ün Caddesi ile Bahri Bey Caddesi devamlılık arz eden bir yol sistemine dönüşmüştür. Bahri Bey Caddesi’nin kesiti ise çift yönlü ve çift şeritli halden tek yönlü ve tek şeritli hale çevrilmiş; kazanılan kesit yaya yolunun genişletilmesi ve bisiklet yolunun eklenmesi için kullanılmıştır. Böylelikle bu yol sistemi İstasyon Parkı ve tramvay ile birlikte, kent içi yay-bisiklet ve araç ulaşımını sağlayan bir omurgaya dönüşmüştür. Bu yol sistemindeki toplu ulaşım güzergahları, küçük müdahalelerle düzenlenmiştir.

Hastane Höyüğü
Antik katmanın ilk yerleşimi olduğu düşünülen, fakat bugün tamamı ile silinmiş ve üzerine hastane yapılmış olan höyük, fiziksel yapısını tamamen kaybetmiş ve bellekle bağların kopmuş durumda antik bir dokudur. Bu bağların mekânsal anlamda da kurulabilmesi için Hastane Bahçesinin duvarlarının kaldırılması, kent içi bir koru olarak değerlendirilip kentlinin de bahçesini kullanabildiği bir alan olmaya başlaması ve hastane yapısı ömrünü tamamladıktan sonra da tamamı ile bir koruya dönüşmesi önerilmektedir.

Thyateria
Bahri Bey caddesi üzerinde, oluşturulan Thyateria yerleşiminin yol sistemi, bisiklet ve yaya pekiştirmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda mevcutta yayalaştırılmış olan 16. Sokak kuzey yönde de yayalaştırılarak Tahir Ün Caddesine kadar devam ettirilmiş ve iki önemli aks arasındaki sürekliliği sağlanmıştır

Geleneksel Çarşı & Ticaret Dokusu
Kentin ticaret kalbini tanımlayan bu dokunun kent içi yaşantıyla ilişkilerinin sağlıklaştırılması, fiziksel ve imgesel yapıların sürekliliğinin güçlendirilmesi, kent meydanı ve merkez park ile bütünleşebilmesi amacıyla halihazırla yayalaşmış sokaklarına ilaveten ilk belediye ve eski belediye arasındaki dokuda bulunan sokakların yayalaştırılması, ilk belediye meydanı Paşa Külliyesi meydanlarının kent meydanıyla birlikte bir meydanlar dizgesi olacak şekilde ele alınması amaçlanır.( Çeşitli kentsel mobilyalar, zemin düzenlemeleri vb. )

Paşa Külliyesi/Meydanı
Paşa külliyesinde bulunan ve Osmanlı döneminin küçük bir meydanı olma özelliği taşıyan alan, ilk belediye binasının minik meydanı ve eski belediye meydanı bağlayan aksta sokak sağlıklaştırma çalışmaları yapılacak ve bu meydanla sistematiği de kentin hafıza zincirine eklemlenecektir.

İlk Belediye Meydanı
Kentin ticaret kalbini tanımlayan bu dokunun kent içi yaşantıyla ilişkilerinin sağlıklaştırılması, fiziksel ve imgesel yapıların sürekliliğinin güçlendirilmesi, kent meydanı ve merkez park ile bütünleşebilmesi amacıyla halihazırla yayalaşmış sokaklarına ilaveten ilk belediye ve eski belediye arasındaki dokuda bulunan sokakların yayalaştırılması, ilk belediye meydanı Paşa Külliyesi meydanlarının kent meydanıyla birlikte bir meydanlar dizgesi olacak şekilde ele alınması amaçlanır.( Çeşitli kentsel mobilyalar, zemin düzenlemeleri vb. )

Yeni Belediye
Günümüz katmanının bir unsuru olarak ele alındığında yeni belediye ile kent meydanı arası diyagonal aksın merkez park üzerinden kurduğu ilişkinin canlandırılması ve izlerinin sürdürülmesi hedeflenmiştir. Bu sebeple yeni belediye ile parkı bağlayan yolun da yayalaştırılması (saat kontrollü servis vermesi) önerilmektedir. Kentsel bellekte ağaçlı bir yaya sokağı olan bu aksın hem hafızaya verdiği referansı hem de fiziksel bir bağlayıcı oma potansiyeli yüksektir.

Eski Şehir stadı
Spora önem veren ve özellikle futbol alanında son yıllarda yükseliş gösteren Akhisar kent belleğinde şehir stadının da önemli bir yeri olduğu söylenebilir. Kent çeperinde yeni bir stadyum yapılması düşünüldüğünde, 1/5000 N.İ.P.’da eski stad alanı Ö.P.A. olarak planlanmış olsa da, kentsel bellekte güçlü bir imgesi olan bu alan için ilerleyen yıllarda; kent içi yeşil alan olarak değerlendirilip kentli için bir bostana dönüştürülme önerisinde bulunulmuştur.
 

4.3 PROJE ALANI MÜDAHALE BİÇİMLERİ

KENTSEL BELLEĞİN üç unsurundan biri olan mekânı(kenti), fiziksel ve imgesel yapıları üzerinden okuduğumuzda, fiziksel yapılara imgesel yapıları ekleyenin, toplumun deneyimleri olduğunu söylemiştik. Bu bağlamda yarışma alanındaki yapılar incelendiğinde fiziksel varlıkları ya da deneyim biçimlerinden en az birinin devam ettirilmesi (sürdürülmesi) ‘Hafıza Zinciri’ prensibi kurulmuştur. Bu prensip, kentsel bellekte yer etmiş olan; fiziksel mekânı korumak ve sürdürmek ve/veya deneyimi korumak, sürdürmek ve geri çağırmak anlamına gelmektedir. Oluşturulan ‘Hafıza Zincir’i meydandaki yapıların programlandırılması ve müdahale edilmesindeki genel tavrı belirler.

KENT MEYDANI

Meydanlar gündelik hayatta bir geçiş alanı, bir buluşma noktası, aktivite odağı vb…. şeklinde daha fazla çoğaltılabilecek sayısız çarpışmalara zemin hazırlarlar. Akhisar gibi üretken, çok katmanlı fiziksel ve kültürel bir yapıya sahip olan kentlerin kentsel belleği için meydanlar çok önemli kurucu kamusal alanlardır. Eski belediye meydanı da tam da bu noktada üst ölçek kararlarından gelen hafıza zinciri sisteminin en önemli noktasal uyarıcılarından biridir. Kentsel bellek içerisinde zamanla üst üste eklemlenen farklı dönemler ve etkilerinin üzerine günümüz katmanını da ekleyecek olan bu alan artık yeni olayların, deneyimlerin ve mekânsal çarpışmaların sahnesi olacaktır. Kentsel belleğin kurucusu olan toplumun zaman içerisinde yeni üreteceği deneyimlere bir zemin hazırlayacak kent meydanı kendisini yeni mekânsal üretimlerle var edecektir. Bugünün katmanını üretmenin yanında sanatsal ve bilgisel üretimi de bünyesine katacaktır.

Kent meydanı artık kentin sahnesidir.

ESKİ BELEDİYE BİNASI: KENT SAHNESİ VE KENT ARŞİVİ

Meydanlar gündelik hayatta bir geçiş alanı, bir buluşma noktası, aktivite odağı vb… şeklinde daha fazla çoğaltılabilecek sayısız çarpışmalara zemin hazırlarlar. Akhisar gibi üretken, çok katmanlı fiziksel ve kültürel bir yapıya sahip olan kentlerin kentsel belleği için meydanlar çok önemli kurucu kamusal alanlardır. Eski belediye meydanı da tam da bu noktada üst ölçek kararlarından gelen hafıza zinciri sisteminin en önemli noktasal uyarıcılarından biridir. Kentsel bellek içerisinde zamanla üst üste eklemlenen farklı dönemler ve etkilerinin üzerine günümüz katmanını da ekleyecek olan bu alan artık yeni olayların, deneyimlerin ve mekânsal çarpışmaların sahnesi olacaktır. Bu bina Belediyenin önündeki kent sahnesinin kurucu bir unsuru olarak tasarlanmıştır. Kent sahnesinin devam eden yüzeyi KENT SAHNESİ’nin içine girer ve burada bina içi boşlukta bir amfi düzeni ve kent arşivi oluşturur. Önceden tek girişli olan bina için geçirgenlik tasarımda önemli bir girdi oluşturmuş ve cephe oranları korunarak var olan pençelere ve altlarındaki duvarlar yıkılmıştır.

TİCARİ BİRİM

Mevcut yapı sağlıklı durumda olmadığı için yıkılması önerilmiş ve yenilenen belediye binası ve kent sahnesi kurgusuyla yeniden ele alınmıştır. Mevcut dokuda sokaktan çalışan çift katlı / asma kat tipolojisi esas alınmış yeni bir ticari birim önerilmiştir.

TAYYARE SİNEMASI

Cumhuriyet tarihinin, yardımlaşma, dayanışma ve birlik olma ruhu açısından en çarpıcı örneklerinden olan tayyare sinemaları; ülkenin kalkınma stratejisi doğrultusunda yerel halkların devlete yaptığı bağışlarla uçaklara kaynak yaratmak amacıyla kurulmuş kültür-sanat mekanlarıdır. Bu sürekliliğin korunması ve açık alan ilişkilerinin güçlendirilmesiyle sinema-kent ilişkisinin pekiştirilmesi hedeflenmiştir. Bu değerli manevi geçmişe sahip olan Tayyare Sinema binasına sonradan eklenen belediye düğün salonu fonksiyonunun binadan kaldırılması ve binanın bellekte ye edindiği haliyle sadece sinema olarak kalması amaçlanmaktadır.

KÜLTÜR PARK

Kentsel bellekte her daim yeri olan doğa ve doğal mekanla ilişki, bugünde güçlü bir sokak hayatı geleneği ile varlığını sürdürmektedir. Kuzey yönünden ticaret aksı boyunca Paşa külliyesi meydanından başlayan, ilk belediye meydanı ve eski belediye meydanı ve merkez park ile birleşen öneri meydanlar ve yeşil alanlar aksı, kent merkezinde kentli için önemli bir kamusal alanlar sistematiği olarak Hafıza Zincirine katılması öngörülmektedir. Park içerisinde bulunan kütüphane, kulüp gibi yapıların işlevi devam edecektir. Bunun yanında parkın peyzajına yapılan düzenlemeler ile kentin hafıza zincirinde bulunan bisiklet rotası ve yürüyüş rotalarının dahil olabileceği pist, oyun alanları, çay bahçesi önerilmiştir.

LİSE: HALKEVİ

İlk fonksiyonu halkevi olan bu alandaki mevcut lise yapısı, halihazırda fiziksel sürekliliğini sürdürmektedir. Kent meydanının esnek ve dinamik ruhuyla örtüşmediğinden bu yapının, toplumun her kesininin gündelik hayat içinde rahatlıkla dahil olacağı, kentin üretici kimliğinin yansımaları olan zanaatkarlık, tarım, dokuma gibi dalların da öğretildiği bir eğitim mekânı olarak halkevi işlevini sürdürmesi önerilmiştir. Burada Akhisar Böylelikle kentin ruhundaki yardımlaşma ve dayanışma geleneğinin de pekişeceği öngörülmüştür.

YENİ CAMİ

Osmanlı öneminde ticari dokuyu kuran iki külliyeden biri olan Yeni cami, cumhuriyet döneminden itibaren eski belediye meydanını kuran en önemli unsurlardan biridir. Halihazırda yollar ve kaldırımlarla meydanla ilişkisi azalmış olan caminin bahçe duvarı ve açık alan düzenlemeleriyle meydana daha iyi entegre olması sağlanmıştır.