Rapor
Yarışmanın ilk aşamasında da söylendiği üzere mahalle kavramı somut manada insanların bir araya geldiği, sosyal bağlarını güçlendirdiği ve ortak amaca hizmet ettikleri bir yer anlamına gelirken, soyut olarak da birlik kültürünün geliştirildiği ve mahalle olmanın güzelliğinin kaybedilmek istenmediği bir yer anlamı taşımaktadır. Bu kavram yarışmanın öznesini oluşturmaktadır ve yarışmanın amacında da açıkça belirtildiği üzere tarihi, doğal ve sosyo-kültürel bağlam içerisinde, kendi geleneksel değerlerinin gerek üst ölçek kurguda gerekse tasarımda göz önünde bulundurulduğu ve mahallenin bu özgün geleneksel özelliklerinin günümüz mimari ve şehircilik hareketleriyle harmanlandığı bir mahalle özneli tasarım projesi oluşturmak amaçlanmıştır.
Yarışmanın ilk aşamasında aktarılmaya çalışıldığı üzere, tasarlanan mahalle kırdan kente geçişte bir arayüz olarak düşünülmüştür. Bu geçişi yumuşatmak adına bir arayüz olarak düşünülen mahalledeki arayüz kavramı bu aşamada genişletilmiş ve ilerleyen kısımlarda daha net açıklanmıştır. Tarımsal kaygılar ön planda tutulurken, bu doğrultuda birçok müdahale yapılmış ve tarımsal üretimin artması ve mahalle halkının tarımsal üretime teşvikinin sağlanması amaçlanmıştır. Mahallenin çok kültürlü özelliğinin önemli bir fırsat olarak görüldüğü projede bu bağlamda öneriler de getirilmiş ve bu durumun genel kurguya fayda sağlaması hedeflenmiştir.
Çalışma alanı Aydın ilinde seçilmiş olup, kentin çeperinde konumlanmaktadır. Kentsel alan ile kırsal alan arasında bir geçiş bölgesi olarak düşünülen mahalle, projenin içeriğinde ‘arayüz’ olarak tanımlanmaktadır. 140 hektar bir alana sahip olan mahallede çeşitli büyüklüklerde konut alanları, tarımsal üretimin farklı ölçeklerdeki öğeleri ve diğer farklı tasarım ürünleri ve mahalle bileşenleri bulunmaktadır.
Yarışmanın amacı ve projenin ana fikri göz önünde bulundurulduğunda çalışma alanında bulunan tarım alanları projenin önemli girdileri arasında sayılabilir. Tarımsal üretimin yeniden üretimini ve sürdürülebilirliğini öngören yoğun tarım alanları, projenin amacına doğrudan hizmet etmektedir. Yoğun tarımsal üretime ve yüksek verime olanak sağlayan geniş tarımsal alanlar çalışma alanında proje için avantaj oluşturmaktadır. Bunun yanında arazide eğimin az olması fakat yer yer yüksekliklerin gözlenmesi de bir önceki aşamada aktarılan fikirlerin uygulanması açısından önemli referans noktaları olarak görülmektedir. Bunların yanında arazinin güney kısmından geçen yol da üst kurgu fikirlerin alana aktarılması aşamasında önemli bir yardımcı eleman görevi görmektedir.
Çalışma alanı olarak seçilen Aydın kenti Türkiye’nin batısında konumlanan, ekonomisinin temelini tarımın oluşturduğu bir Ege kentidir. Kentte tarımsal üretimde son yıllarda kritik bir düşüş gözlenmiş olsa da bugün hala birçok üründe Türkiye’nin önde gelen tarım alanlarına sahiptir. Sürdürülebilir tarımsal üretim ve tarımın yeniden üretimi düşünüldüğünde Aydın ili önemli bir noktada durmaktadır. Azalan teşvikler ve tarıma ilginin düşmesi bu projenin önemli çıkış noktalarından sayılabilir. Bu bağlamda hem kırsal yaşamı ve tarımsal üretimi canlandırmak, hem de kentsel hayatın mahalleye izdüşümlerini bu doğrultuda yorumlayabilmek adına çeperde bir mahalle, yarışma öznesi olarak seçilmiş olup bu bağlamda çeşitli müdahaleler öngörülmüştür.
Çalışılan mahalle Aydın kentinin güney kısmında yer almakta ve çeperde bulunmaktadır. Bir kısmı kente bağlanırken büyük bir kısmı tarım alanlarıyla çevrilidir. Tarımsal üretimde ekonomik getiriyi arttırmak adına her aşamada etkin varlığı benimseyen projeye göre mahalle tarımsal sanayi alanlarıyla da yakın ilişkiler içerisindedir. Ayrıca tohum geliştirme merkezi, organik üretim, tarımsal eğitim merkezleri gibi müdahalelerle tarımda yeniliğin ve teknolojik yenilikçiliğin öneminin üst düzeyde tutulduğu projede mahalle aynı zamanda üniversiteyle de bu bağlamda iş birliği içerisindedir. Bunun yanında bu kır-kent geçişinde arayüz olan mahalle fikrinin kentin başka noktalarında benzer özelliklere sahip mahallelere de uygulanabilirliği ve bu sayede öngörülen mahalle yaşamının yeniden üretimini sağlamak adına kentin doğu kısmında bir de ikinci uygulanabilir alan belirlenmiştir.
Belirtildiği üzere bir önceki aşamada yarışmanın çıkış noktalarından biri kentteki tarımsal potansiyel ve bunun günümüzde azalan varlığıydı. Özellikle çeperde seçilen çalışma alanının bir noktası kente bağlanırken diğer tarafı da tarım alanlarına bağlanmaktadır. Bu tarım alanlarında başta mısır, pamuk, enginar gibi Türkiye’de üretimde Aydın’ın payının büyük olduğu ürünler yetişirken, yüksek tarımsal verim sayesinde başka birçok çeşitli ürün de üretilebilmektedir. Bunun yanında bir diğer çıkış noktası da mahalledeki sosyal çeşitlilikti. Bu durum gerek kurgusal açıdan gerekse tarımsal açıdan önemli bir referans noktası sağlamış olup mahalle hayatının yeniden üretimine de büyük katkı sağlamıştır. Farklı kültürel ve sosyal profile sahip mahalle halkının mahalleye ekonomik, sosyal ve mekânsal katkılarıyla birlikte zenginleşen bir mahalle kurgusu en başından beri temel hedeflerden biri olarak belirlenmiştir. Tüm bunların sonucunda ele alınan mahalle üst ölçekte; geçimini tarımla sağlayan, turistik açıdan bir odak olan, kültürel çeşitliliğinin ve zenginliğinin avantajlarını kullanan, katılımcı ve çok sesli bir mahalle olarak kurgulanmıştır.
Projenin ana fikri ve konsepti düşünüldüğünde temel olarak üç soruya yanıt arandığı söylenebilir. İlk aşamada da aktarıldığı üzere çalışma alanı olan mahallenin kentin çeperinde, kır ve kentin geçişini yumuşatmayı amaçlayan bir ara yüz olarak tasarlanması hedeflenmiştir. Bu doğrultuda cevaplarının aranması gereken sorular şu şekilde sıralanabilir:
Raporun bundan sonraki kısımlarında bu sorular yanıtlanmaya çalışılacak ve bu doğrultuda projenin içeriği hakkında daha kapsamlı bilgiler verilmeye çalışılacaktır.
Projenin bundan sonraki kısmında yukarıda belirtilen ve projenin amaçlarını ortaya koyan üç soruya yanıt aranmaktadır. Kentleşmenin kentsel mekanların sınırlarını aşıp kırsal sınıra dayandığı günümüz kentlerinde bu durumun en büyük olumsuz etkisini de tarım alanları görmektedir. Bunun yanında azalan teşvikler ve tarıma ilginin azalması da tarım sektörünü olumsuz etkilemektedir. Tüm bu olumsuzluklara rağmen çeşitli müdahalelerle tarımsal üretimin mahalle ölçeğinde kesiştirilerek kent hayatına yedirilmesini öngören arayüzde uygulanacak olan çeşitli müdahalelerle sürdürülebilir tarımsal üretim hedeflenmiştir. Kırdan kente geçişte mahalle bir geçiş formu gibi çalışmaktadır ve sistemin içindeki alt kademeler bu formu destekler niteliktedir. Bir başka deyişle arayüz; kendini oluşturan bileşenler yardımıyla kır ve kent arasında bir bütünlük oluşturmakta ve sağlıklı bir geçişe izin vermektedir. Arayüz mahallenin kentin çeperinde bulunmasının mahallenin aktif kullanımı ve odak haline gelmesi konusunda bir dezavantaj oluşturmaması ve hatta tersi şekilde kent ölçeğinde bir odak haline gelebilmesi için mahallenin içeriğinin zenginleştirilmesi ve özgünleştirilmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda yapılan müdahaleler sayesinde mahalle kentin çeperinde bulunan, farklı aktiviteleri içinde barındıran, heterojen bir içeriği bütünde homojen hale getirebilmiş bir odak noktasına işaret etmektedir.
Vaat edilen bu mahalle profili ve bu profil üzerinde yapılan çalışmalar sonucunda projenin ana fikrinin ‘kentle doğanın bütünleşmesine olanak veren, sürdürülebilir bir kentsel yaşamı ve üretimi öngören, insan odaklı yaşamayı destekleyen ve bu doğrultuda tasarım ilkelerinin uygulandığı ara mekanlar üretmek.’ Olduğu söylenebilir.
Projenin çıkış noktası olan arayüz kavramı bu aşamada daha derinden açıklanarak aktarılmaya çalışılacaktır. Arayüz fikrinin asıl amacı mahallenin kendisini kır ve kent arasında geçişi yumuşatacak bir birim haline getirmektir. Çeperde bulunan mahalle hem kentle yakın ilişkilerde bulunup karakteristik birtakım özelliklerini barındırırken öte yandan da kırın özelliklerini içinde barındırarak iki farklı taraf arasında geçişliliği sağlamaktadır. Arayüz bünyesinde birçok farklı karaktere sahip mekân bulundurmaktadır ve bu heterojen dağılmış farklı karakterdeki birimler arayüz bütününde homojen bir bütünlük sağlayabilmektedir.
Arayüz kendi içinde farklı karakterde birimler bulundurmaktadır. Bu birimler farklı özelliklerine ve bulundurdukları fonksiyonlara göre kendi içinde kademelenmektedir. Bu bağlamda arayüzün 4 makroyüzü ve 3 mikroyüzü bulunmaktadır. Makroyüzler daha temel karakteristiklere sahip olup aynı zamanda da keskin farklılıkları ortaya koyarken, mikroyüzler daha kaygan bir geçişe izin verirken bir kademelenme de sağlayarak farklı makroyüzlerin özelliklerini barındırmaktadır.
Bu alanları birbirine bağlayan ancak makro alanlar kadar keskin karakteristik özelliklere sahip olmayan, komşu olduğu iki makro alanın da özelliklerini barındıran mikro arayüzler bulunmaktadır. Bu mikro arayüzlerin amacı, genel özelliği arayüz olan mahallenin kendi içinde de yumuşak geçişlere sahip, bütünlüğü öngören bir sisteme sahip olmasıdır. Bu mikro arayüzlerden ilki Makro 1 ve Makro 2 alanlarını birleştiren Mikro 1 alanıdır. Bu alan tarımsal karakterdeki seralarla konut alanlarının biraradalığına başlangıç oluşturmaktadır. Diğer bir mikro alan Mikro 2 Makro 2 ve Makro 3 alanlarını birleştirmektedir. Bu alan da ticari fonksiyonların konut alanlarıyla birleşerek karma kullanımlar oluşturduğu bir ara form üretmektedir. Sonuncu mikro alan Mikro 3 ise Makro 3 ve Makro 4 alanlarını birleştirerek daha kompleks ticaret ve daha yoğun konut alanlarının entegrasyonuna olanak vermektedir.
Projenin temelini oluşturan ‘arayüz’ mahallenin özellikleri aşağıdaki gibidir;
Mahalle içerisinde bulunan yerleşim alanlarının karakteristikleri de aşağıdaki gibidir;
Arayüzün asıl amacı kır ve kent arasında sağlıklı bir bütünlük oluşturmakken bu amaca hizmet etmek için kendi içerisinde birçok bileşeni barındırdığı bir sisteme sahiptir ve mahallede öngörülen nüfus 1800 kişidir. Kente yakın kısımda bulunan ve Makro 1 olarak adlandırılan kısım içerisinde spor alanları, AR-GE alanı, kütüphane, park, organik tarım alanı, hobi bahçesi ve atölyeler gibi sosyal donatı alanlarını barındırmaktadır. Günlük kullanımı yüksek olan ve mahallenin odak noktası haline gelmesinde katkısı büyük olan Makro 1 alanı aktivitelerin yoğun yaşandığı bir alandır. Gerek mahalle halkı gerekse mahalle dışından gelen insanlar için birçok faaliyeti içinde bulunduran alanda araştırma ve geliştirme faaliyetleri yürütülürken aynı zamanda eğitim çalışmalarına katılıp tarım konusunda yenilikçi üretim üzerine eğitim alınabilmektedir. Aynı şekilde spor alanı, park gibi yerlerde boş zamanlar aktif bir şekilde değerlendirilebilirken aynı zamanda ürünlerin çoğunun mahallenin tarımsal üretiminden elde edildiği mahalle pazarından alışveriş yapılabilmektedir. Bu alanın dışında Makro 2 ve Makro 4 alanları konut alanlarının yoğunlukta olduğu alanları temsil ettikleri için daha düşük yoğunlukta tarımsal faaliyetlere ev sahipliği yaparken, günlük sosyal aktivitelerin az olduğu, aktif aktivite açısından az yoğun bir alandır. Bir diğer alan Makro 2 alanı; içinde ticari aksın olduğu alanı ifade ederken aynı zamanda günlük kullanımın yoğun olduğu bir alandır. İçinde yaya yoluyla desteklenmiş omurgayı bulunduran alan özellikle günlük ihtiyaçların karşılandığı, yoğun kullanımın görüldüğü bir alanı temsil etmektedir.
Projenin başından itibaren ana kaygı kır ve kent arasındaki geçişi sağlamak ve sağlıklı bir bütünlük yaratmakken aynı zamanda kent ve tarım arasında alt basamakları oluşturmak da amaçlanmıştır. Arayüz kavramının içeriğinde kendi içinde bağımsız çalışan bileşenler, üst kurguda bir arada çalışmaktadır. Bu alt bileşenleri bağlayan kısımlar ise omurga ve Makro 1 alanlarıdır. Omurga kent ile mahalleyi birbirine bağlarken, Makro 1 alanı ise mahalleyle tarımı bağlamaktadır. Bu bağlamda çeşitli alanlarda yapılan çeşitli müdahaleler bulunmaktadır:
3.1.Ulaşım: Projedeki ana kaygılardan biri erişilebilirliği yüksek alanlar oluşturmaktır. Bu doğrultuda da kente doğrudan ulaşıma el veren yollar tasarlanmıştır. Bu yollar araç yolları ve onlara paralel olarak tasarlanan yaya yollarıdır. Bunların en güçlüsü yatayda omurgada bulunan yollarken, diğerleri dikeyde Makro 1’in içindeki yollar ve ada içi yollardır. Alanda üç farklı derecede yol bulunmaktadır. Ana derecede yollar toplayıcı şekilde çalışmaktayken, ikinci derece yollar dağıtıcı ve üçüncü derece yollar da yardımcı şekilde çalışmaktadır. Yolların kalınlıkları mahalle ve Makro 1 alanı arası 15 metreyken, tarım alanlarındaki yollar 12 metredir.
Ana yaya aksları ise mahalledeki tüm adaların yaya ve araç erişilebilirliğini sağlamak için ana yolları dik kesecek şekilde tasarlanmıştır. Yataydaki yaya dolaşımını omurgadaki ve ada içindeki yollar sağlamaktadır. Omurgadaki yaya yollarının kalınlıkları 8-10 metre arasında değişmekteyken, dikey yaya yolları 5 metre ve ada içi yollar da 1,5 metredir.
Mahallede dört adet toplu taşıma durağı bulunmaktadır. Bunlardan ilki kütüphanenin önünde, diğeri lisenin önünde ve son iki tanesi de omurganın kentle birleştiği yerde ve çok katlı konut alanlarının kentle kesiştiği yerde bulunmaktadır.
3.2.Yeşil alanlar: Ulaşım bağlantısı sağlandıktan sonra mahallenin yeşil alan ihtiyacını da karşılamak adına farklı yaklaşımlarla yeşil alan tasarımları yapılmıştır. Tasarlanan bu yeşil alan bileşenleri; çocuk parkları, mahalle parkları, spor alanları, kentsel bahçeler, kamp alanları, tarım alanları, hobi bahçeleri, kent ormanı, göl ve aks serinleme noktalarıdır. Mahallenin tarım alanlarıyla iç içe olması sebebiyle yeşil alanların gereken değeri görmesi önemli kaygılar arasındadır. Tarımdan kente geçişte ikinci boyutta bulunan üretim alanları, kente yaklaştıkça üçüncü boyuta yani binada üretime taşınmaktadır.
3.3.Ticari aks: Ticari akstaki müdahaleler ve tasarılar gelecek projeksiyonları doğrultusunda yapılması dolayısıyla bir mahalle için fazla yoğun olarak görülebilir, fakat mahallenin gelecek yıllarda kent içinde de önemli bir odak noktası olması beklenmektedir. Ticari aks üzerindeki binalar kurgulanırken mümkün olduğunca doğal ve kolay inşaat teknikleri kullanılmıştır. Ayrıca en fazla iki katlı tasarlanırken farklı kullanım olanaklarına elverişli olmasına özen gösterilmiştir. Mahalledeki akışı sağlamak için de tarım alanlarındaki ikinci boyuttaki yaya yolları ticari aksta farklı kotlarda yaya yolu kullanımlarına izin vermektedir. Farklı kotlardaki ilişkilerin binalarla da zeminle de ilişkili olması dolayısıyla farklı nişlere ve zengin yaya kullanımlarına olanak sağlamaktadır. Bu durum da akıcı bir yaya dolaşımı sağlarken, yayalar baştan sona nasıl gelindiği anlaşılmamaktadır.
3.4.Sosyal kullanımlar: Tüm bunların ardından mahallenin sosyal ihtiyaçlarını karşılamak adına çeşitli müdahalelerde bulunuldu. Bunlar tasarlanırken mahallenin nüfusu ve kullanım yarıçapı öncelikli referansları oluştururken, erişilebilirlik yine önemli bir kaygıdır. Bu bağlamda tüm sosyal kullanım alanlarında yaya ve araç ulaşımına özen gösterilmiş ayrıca yeterli otopark bulunmasına dikkat edilmiştir. Bu sosyal kullanım alanları Ar-ge alanı, kütüphane, spor alanı, pazar, park alanları, teras ve atölye alanıdır. Tüm bu kullanım alanlarla açık alanlarla doğrudan ilişkiye sahip olmakla birlikte kendi açık alanlarına da sahiptir. Ayrıca alanda bulunan yaya yollarıyla da ilişki içerisindedirler. Bu doğrultuda bu kullanım alanları mahallenin ilişkiler ağını oluşturur.
Projenin çıkış noktalarından biri tarımı yeniden canlandırmak ve tarımın yeniden üretimine olanak sağlamak olduğu için, projede gerek üretim alanlarına gerekse diğer yeşil alanlara son derece önem verilmiştir. Birçok kategoride farklı çeşitlerde yeşil alan mahallede yer bulmaktadır. Yapılan peyzaj çalışmaları mahalle halkının faydasının maksimizasyonunu amaçlarken, birçok farklı kullanıcının ihtiyaçları göz önünde bulundurularak çalışılmıştır. Mahallede kurgulanan yeşil alan örüntüsüne göre beş farklı ana yeşil alan bulunmaktadır:
Açık kamusal alanlar: Mahalle halkının boş zamanlarını değerlendirmesine ve günlük hayatın yeniden üretimine olanak veren açık kamusal alanlar mahallede özellikle Makro 1 alanında bulunsa da mahallenin çeşitli yerlerinde yer verilmiştir.
Üretken yüzeyler: Tarımın projede ana çıkış noktası olması sebebiyle birçok tarım alanına yer verilmiştir. Tarımsal üretimi arttırmak amacıyla yapılan çeşitli müdahalelerden biri de tarım alanlarını arttırmak ve onları daha verimli hale getirmektir.
Ekolojik yüzeyler: Alanda bazı noktalardaki yoğun ağaç varlığı da projenin yeşil örüntüsüne katkı sağlamaktadır. Orman olarak adlandırılabilecek alanlar yoğun ağaç varlığı sebebiyle mahalledeki ekolojik temizliğe ve ferahlığa da yardım etmektedir.
Mavi-yeşil yüzeyler: Mahalle halkının oksijen ihtiyacını karşılamak, havayı temizlemek ve yağmur suyunun emisyonunu sağlamak amacıyla mavi ve yeşilin bütünleştiği alanlar tasarlanmıştır.