Eşdeğer Mansiyon (Profesyonel Kategori), Yapı Tasarım Yarışması 2023: Kamusal Alanda Bir Arada

Adil Yirmibeş ve ekibinin "Yapı Tasarım Yarışması 2023: Kamusal Alanda Bir Arada" için hazırladığı proje, eşdeğer mansiyon ödülünü kazandı.

Proje Raporu:

Gelecek Projeksiyonu

Uzak bir gelecekte insanlık dünyanın limitlerini zorluyordu. Ekosistem 50 yıl önce geri döndürülemeyecek biçimde bozulmuş, canlılığın ve yaşamın kaynakları hızla tüketilmeye devam ediliyordu. Tarım biçim değiştirmiş, su yapay olarak elde edilmekteydi. Tıpkı tarım gibi insan da biçim değiştirmişti. Eski sosyal alışkanlıklarından vazgeçmiş, birer avatara dönüşmüştü. Kültürler bütünleşmiş ve herkes aynı dünya düzenini benimsemişti. Yaşam biçimleri, alışkanlıklar, dünyayı görme biçimi hiç olmadığı kadar yozlaşmıştı. İş ve yapış biçimleri dönüşmüş, insanların yaptığı işler mekanikleşmişti. Düşünce biçimlerinden analitik düşünme, mantık yürütmenin yanında edebiyat, sanat ve tasarım YYZ’ye (yüce yapay zeka) bırakılmıştı. İnsanlar bu konular hakkında fikir yürütmek yerine YYZ tarafından geliştirilmiş duygu deneyimlerini sentetik ilaçlarla yaşıyorlardı.

Yıl SB (sonun başlangıcı) 68. Güneş tam 24 873 gündür dünyamızı aydınlatmıyor. Yıllar önce sürdürülebilirlik adı altında geliştirilen pil teknolojileri gökyüzünü karartmış vaziyette. Asit yağmurları yıllarca doğa ve kentleri tahrip etmiş durumda. Kentler güçlendirilmiş beton stürüktürler sayesinde ayakta duruyor. Antik dönem (SB öncesi) yapıları bir süredir güç alanlarıyla korunsa bile bu yapılara harcanan enerji gereksiz görülmüş ve birer birer erimeye terkedilmiş. Güç alanlarının sağladığı yapay atmosferler bölgesel yeşil alanlar oluştursa bile bu alanlar birer kalıntıdan ibaret. Kamusal yaşam bu atmosferler altında sınırlı ölçüde ve kontrol altında tutulmakta. Kamusal yaşamın bekçileri roboköpek’ler YYZ’nin gözleri olarak nöbet tutuyorlar. Başka bir kamusal alan olarak ulaşım mekanları sınırlandırılmış ve bireyselleşmiş vaziyette. Antik dönem araçları ve boğazda dolaşan vapurlar müzeye dönüşmüş. Ulaşım genellikle havadan sağlanıyor. Yakın mesafelerde insanlar e-kayak kullanıyor veya hava tramvaylarına biniyorlar.

İstanbul, Karaköy sahilinde bütün bu sosyal kültürel ilişkiler ve oluşturulan alanların içinde farklılaşan bir durum ve ortam vardı. Antik dönemin son yapılarından biri olan SD (sürdürülebilir dağılma) isimli toplanma mekanı bölgedeki en aktif sosyal alanlardan biri olmayı sürdürüyordu. Stürüktür YYZ karşıtı olan “aşırı’ların” toplandığı ve kendi kamusal çevresini oluşturduğu alan olmuştu. Kullanıcılar nedenini yapının katmanlı düşünsel altyapı ile tasarlanmasına bağlıyordu. Yapı çevresine dikilen ağaçlar ve planlanmış alanlarıyla yaşamın kamusal mekanda sürdürülmesini sağlıyordu. Strütür çağdaş yaşamın gerekliliklerini adeta insanların gözüne sokuyordu. Yapı malzemesiyle evrenin en kadim yasalarından biri olan termodinamiğin ikinci yasasına yani düzenden düzensizliğe gidişin önüne geçmiyordu. Ancak inşa edildiği tarihte strüktürün yaşam ömrü bilinmesine rağmen alınan önlemlerle yapının erimesinin önüne geçilmiş ve yapıyla birlikte kurgulanan yeşil doku korunmuştu. Belki de YYZ yıkılmamasını istemiş, aşırıları kontrol altında tutmak istemişti. Bu durumda stürüktür aslında YYZ’ya mı hizmet ediyordu? Ne yazık ki bunu kimse bilemeyecekti.

Tasarım Kararları

“Sustainable Dissolve” beton malzemesinin mekanik çözülmesini konunun merkezine alan kentsel alanın kültürel, sosyal ve fiziksel rehabilitasyonuna öncelik tanıyan kavramsal yaklaşımla tasarlanmıştır. Tasarımın temelini oluşturan sürdürülebilirlik ve çözünme kavramları bitmeyen bir süreci tariflemektedir.

“Sürdürülebilirlik” kavramı tasarımın sosyal, kültürel ve fiziksel sürdürülebilirliğini içermektedir. Strüktürel yapısı sosyal birlikteliği sağlamaktadır. İşlev çeşitliliği ile farklı aktivitelere ve kültürel birlikteliklere öncelik tanımaktadır. Aynı zamanda tasarımın kurgusu mekânda yeşil fiziksel ögeleri güçlendirmektedir. Tasarımda sadece yapı değil aynı zamanda yaşam döngüsü tasarlanmıştır. Sürdürülebilirlik kapsamında yapının üretimi için kullanılacak malzemede depremden kalan molozların agrega olarak yeniden değerlendirilmesi planlanmıştır.

Çözünme kavramı kullanılan tasarım malzemesinin zaman içinde deformasyonunu anlatır. Deformasyon süreci kamusal alan ve yaşamdaki değişimleri tanımlamaktadır. Tasarımın yapısal özelliği yardımıyla değişimler zamana yayılmaktadır. Kamusal alandaki rehabilitasyon zamanla strüktürel yapı, işlevsel değişimler ve tasarımın değişimine katkıda bulunur. Değişimlerle kamusal mekandaki sosyal, kültürel ve fiziksel devinimler gerçekleşir

Yer Seçimi

Uygulama alanı İstanbul ili Beyoğlu ilçesi Karaköyde yer almaktadır. Bölge Galata köprüsü, Perşembe pazarı, Galataport alanları kesişiminde yer almakta. Kamusallığın az olduğu haliç ağzında denize açılan alanlardan biridir. Kamusal kullanımın artması için müdahale gerekliliği vardır. Stürüktürün çevresinde 1850 yılından itibaren farklı kamusallıklar yaşamıştır. 1850’lerden önce Galata surları ile sınırlanan alan 1900’lerde gümrük alanı haline gelmiş. Galata köprüsü inşası ile daha aktif kullanılmıştır. Çalışma alanı çevresi 1950’lerde terminal ve araç otoparkı olarak kullanılmış. 2000’lerde katlı otoparkla kamusallık sınırlandırılmıştır.

Tasarım Elemanları

A. Toplanma Strüktürü

Toplanma strüktürü tasarımın odak elemanıdır. Ortak kültürün ifadesi için strüktürün formu arketip bir biçimi andırır. Toplanma, buluşma, dinlenme ve izleme işlevlerini barındırır. Nirengi noktası oluşturur.

B. Dinlence Elemanı

Kamusal mekânda farklılaşan işlevleri destekler. Kamusal alanda yatarak dinlenme, mekanı farklı bir doğrultuda deneyimleme, bir tümsek oluşturarak sahne ve performans mekanı haline dönüşmek bunlardan bir kaçıdır.

C. Çoklu Oturma

Kamusal mekânda birden fazla kişinin oturma işlevini gidermek en gerekli çözümlerdendir. 2 veya daha fazla kişi bir araya geldiğinde mekandaki kolektif bilinci oluşturması bu birimle sağlanmıştır.

D. Tekli Oturma

Kamusal mekânda tek kişiye ait oturma elemanları gereklidir. Tekli oturma birimleri kurgulanan malzemenin hafifliği nedeniyle yer değiştirebilir. Kişilerin kamusal mekanda kendi oturma birimlerine sahip olmaları mekanı dinamik bir biçime sokar ve kamusal mekan aidiyetini güçlendirir.

Kullanılan Malzemenin Kimyası

Beton strüktürün doğal koşullarla çözünmesi yapı yaşam döngüsünü tamamlamasını ve yapının doğaya karışmasını sağlamaktadır. Betonun bu özelliği edinmesi için çimento karışımı ile depremden kalan moloz yığınlarından elde edilen betonlar kırılarak maksimum 1cm çapında agregalar karıştırılmıştır. Karışıma strüktürün deformasyonunu hızlandırması için kalker taşı (CaCO2) farklı boyutlarda eklenmiştir. Volkanik tüf ile yapı ağırlığının hafiflemesi sağlanmıştır.

Yapının Yaşam Döngüsü

Yapı 200 yıllık yaşam döngüsünün sonunda doğaya karışarak bölgenin sosyal, kültürel ve fiziksel rehabilitasyonunu tamamlar. Bölgedeki kamusal yaşantı zamanla dönüşür, kültürel ilişkiler yeniden şekillenir ve kamusal alan park statüsüne kavuşur. Beton malzemesinin zaman içindeki deformasyonu sonlanır. Artık bu mekânda rivayetlerden başka iz kalmamıştır.