Eşdeğer Mansiyon, Rauf Raif Denktaş Anıt Mezarı ve Müzesi Uluslararası Proje Yarışması

Mimari Açıklama Raporu

Rauf Denktaş, Kuzey Kıbrıs ile özdeşleşen hayatı boyunca, doğru bildiği değerlerle kurduğu çizgisinden taviz vermeyen bir önder olmuştur. Toplumlar arasında eşitlikçi bir paylaşım konusunda Ada’da ve uluslararası ilişkilerdeki kararlı duruşunu ve mücadelesini, vatanının doğası gereği mütevazi ve dingin yaşantısıyla dengelemiştir.

Bu anlamda Rauf Raif Denktaş Anıt Mezar ve Müze önerisinin temel tasarım girdileri, Denktaş’ın hayatı ve kişiliğinden esinlenir: mütevazi bir doğa içinde güçlü soyut bir sembolizmi; keskin bir çizgiselliğin yanında insan ölçeğini; devleti temsil eden bir törensellikle gündelik hayatın mekansallığını; politik ve sanatsal bakışları; belirgin bir mimari ve peyzaj kurgu içinde denkleştirir.

Anıt Mezar, Barış ve Demokrasi Parkı’nın içinde bir odak noktası, adeta denk bir taş olarak tasarlanmıştır1. Denktaş’ın anısının tekliğine vurgu yaparak parkın doğal peyzajı, koruluğu içinde tekil soyut bir nesne olarak kendisini gösterecektir. Bu açıdan Park, Anıt Mezar’ın meydanı’dır; özellikle ana yaklaşımda Park’ın büyük çayırlığı Tören Meydanı ile bütünleşecektir.

Anıt Mezar bir platformun ortasında konumlanır; platformun bir tarafı Tören Meydanı, bir tarafı ise aynı çizgiselliğin devamında önerilen bir su yüzeyidir. Anıt Mezar ve içindeki Tören Holü meydanın sert zemininden su yüzeyine doğru uzanır. Sembolik mezar taşının arkasında Tören Holü’nün zemini ile aynı seviyede sürekli bir şekilde algılanan su yüzeyi, Denktaş’ın anısında deniz’i simgeler. Suyun üzerinde bir toprak parçası –sembolik bir ada- konumlandırılmıştır. Denktaş’ın ve Kıbrıs’ın soyut varlığı bu mimari yerleştirme içinde simgesel bir bütünlüğe ulaşır; belirgin bir şiirselliği mekanla kurar.

Suyun ve adanın sembolizmi altında, Denktaş’ın somut varlığı, onun hayatının parçası olan nesneler ve belgeleri içeren müze yer alır. Arazinin bu noktasındaki seviye farkına göre yerleştirilmiş gömük müzenin odağı olduğu bir yarı-açık yeraltı galerisi tasarlanmıştır; burası bir kripto-portikodur2. Müzeyi çevreleyen bir dizi sokak biçimindeki bu mekana bütün destek işlevleri –konferans salonu, kafe, sergi depoları ve müze çalışan mekanları- açılır. Sokakların üzerinde metal bir gölgelik –pergola- yer alır; pergola su yüzeyi ve meydanla büyük çayır seviyesinden de alt sokaklarla görsel ilişki kurulabilecek bir yükseklikte konumlandırılmıştır. Kripto-portiko gölgelik, su yüzeyi ve esintilerle birlikte Müze seviyesinde Kıbrıs iklimi için aranan ferahlatıcı doğal bir mikroklimayı oluşturacaktır.

Plan ve çizgisellikte güçlü ve sembolik, insan ölçeğinde şiirsel ve dingin olan bu mimari kurguda Denktaş’a ulaşmanın iki yolu olacaktır. Birincisi törensel bir yaklaşımdır: Anıt Mezar’a yönelmek, bu sembolik çerçeve yapı içinde yer alacak sembolik mezar taşına saygı duruşunda bulunmak, anı defterini imzalamak, bireysel ya da toplu halde Denktaş’ın soyut varlığına ulaşmaktır. Önündeki sert zemin meydanın devamında Park’ın büyük çayırı törensel yaklaşımın alanını büyütürken kurgusunu doğallaştırır.

İkinci yol ise Denktaş’ın somut varlığına, anılarına, yaşantısının nesnelerine yani müzeye varmaktır; buraya mezardan doğum yeri olan Baf’a doğru uzanan ve kıbleye dik olan bir aksın iki ucundan başlayan karşılıklı iki ayrı rampadan inilebilir. Her iki yönde rampalardan inişin deneyimini Anıt Mezar’ın yan cepheleri belirler; burada denk taş adeta havada asılı durur.

Tören alanından Müze’ye doğrudan bağlantı sağlayan bir merdiven bulunur; Anıt Mezar’ı ziyaret edenler bu merdivenle Müze seviyesine inebilir. Gerek rampalardan gerekse merdivenden bir alt seviyeye inen ziyaretçi doğrudan Müze’ye girebilir. Girişte yaklaşım yönüne göre Bayrak holü ve Denktaş’ın Mezar Odası konumlanır; buradan sergi mekanlarına girilir. Müze mekanlarında iç ve dış mekanın sürekliliği önemlidir.

Geçici sergi mekanları kalıcı sergi mekanlarına bir zarf oluşturur. Geçici sergi mekanları pergolalı sokakla ve ona açılan aktivitelerle çevrelenir. Bir anlamda en özelden en genele mekanlar, merkezden kenara doğru içice çerçeveler şeklinde konumlanır. En özel olan kalıcı sergi mekanları belirgin bir giriş ve çıkışı olan tanımlı bir sergi mekanıdır; Denktaş’ın tarihi önemdeki kayığı ve makam odası da bu dizgi içinde yer alır. Geçici sergi mekanları ile kalıcı sergi mekanları arasında görsel ilişkiler özellikle cam vitrinlerle sağlanmıştır. Ayrıca, kalıcı/geçici sergi ayrımı çatıda su yüzeyi/ada ile çakışır; bu ayrımın teknik avantajları da vardır.

Dış mekanda sokak, müzenin etrafında farklı sergi ve aktivite deneyimleri sunar. Müze seviyesinde mekanlar arasında çok zengin görsel ilişkiler kurulmuştur; sergileme kısmen sokak duvarlarına sergi nişleriyle yayılarak iç ve dış mekanlarda sürekli kılınmıştır. Sokak boyu mekanlar gereğinde açık mekana katılabilecek şekilde detaylandırılmıştır. Özellikle güneydoğu kısmında sokak genişler ve buradaki kafenin açık alanı olarak işlev görür. Yine bu yüzün güney köşesinde park seviyesine kademeli bir geçiş biçiminde kurgulanmış amfi düzeninde bir açık alan vardır; buradan çocuk oyun alanına ulaşılabilir. Yarı-gömük alanlara ulaşan rampalar ve sokaklar servis araçlarının dolaşımına uygun ölçülerde tasarlanmıştır.

Peyzaj Mimarlığı Raporu

Anıt Mezar ve Müze’ye ana yaklaşım kuzeyde ana cadde tarafıdır; mukavemet Anıtı da bu tarafta yer almaktadır. Kuzeydoğu köşede yer alan halihazır ağaçlıklı alanın altında bir dizi otopark önerilmiş, buradan mukavemet Anıt’ına kadar olan alan Sarıtaş (yerel kum taşı) kırığı antuka bir zemin ile karşılama mekanı olarak tasarlanmıştır. Anıt önünün karmaşık yer döşemesi ve önerilen Anıt Mezar- Müze’nin aksiyelliği yanında bu zeminin sade ve bütünleştirici olmasına dikkat edilmiştir. Bir diğer grup otopark doğu cephesindedir; buradan Anıt Mezar ve Müze’ye uzanan aksın başlagıç noktasına geçiş yapılarak giriş sağlanmaktadır.
Parkın çeperlerinde yoğunlaştırılmış her daim yeşil ağaçlarla (fıstık çamı) bir yeşil çerçeve oluşturulurken parkın çayırlığı üzerinde tarihi İngiliz bahçeciliği tarzında özel ve anıtsal ağaçlar (zeytin) tek veya gruplar halinde yerleştirilmiştir. Bu noktalarda Anıt Mezara farklı bakışlar sunarken informal bir park yaşantısının da oluşturulması esastır.

Aktif yeşil alanlarda Kıbrıs’ın sıcak iklimini dikkate alarak az su isteyen ve sıcağa dayanıklı çim karışımları kullanılması önerilir. Yeşil sürekliliğini sağlamak ve çim lanı desteklemek için yer örtücüler de yoğun bir şekilde kullanılacaktır.