Eşdeğer Ödül (Profesyonel Kategorisi), Meserret Sokak Yaşam Kültürü Ulusal Mimari Fikir Projesi Yarışması

PROJE RAPORU

Meserret Sokak, yoğun turizm hattı olan Pamukkale bölgesinden ve öğrenci nüfusunun fazla olduğu Pamukkale Üniversitesi çevresinden uzakta, Denizli kent merkezinin ortasında yer almaktadır. Denizli kent merkezinin yapılı çevresi ise; tarihsel ölçekte referans alınabilecek kalıntılarından uzakta, dönem mimarilerinin birkaç tekil örneği dışında büyük ölçüde nokta blok apartmanlaşmış bir görünüme sahiptir.

Sokak; konut ve ticari işlevli bölgeden ticari işlevli bölgeye doğru bir kesit oluşturarak, yüksek kat imarlı Lise Caddesinin paralelinde uzun ve dar bir şekilde uzanarak, Çaybaşı bölgesinin yayalaşmış alanı ile kesişmektedir. Her ne kadar sokak hattı boyunca kopuk kopuk kendini var etse de 2000’li yılların başında Cengiz Bektaş’ın önerileriyle arıklar ve çeşmelerden oluşan su hattı ve granit-mermer tasarımlı yer döşemesi sokağın tasarımsal dilini oluşturmuştur. Bu müdahale sonrası Meserret sokak, yakın çevresindeki Denizli halkı ile ilişkilenecek şekilde gelişip işlevlenerek bugünkü son halini almıştır.

Tüm bunlardan hareketle tasarım kararları; sokağın tarihsel referanslardan uzak merkezi konumu, geçmişte nitelikli bir tasarım diliyle oluşturulmaya çalışılmış su hattı ve yer döşemesinden oluşan mevcut durumu, sokaktaki nesneler, olaylar ve aktörlerin analizleri doğrultusunda alınmaya çalışılmıştır. Sokağın hali hazırda kendine ait nitelikli bir tasarım dili olduğunun tespiti, tasarım aşamasına bu dili anlayıp analiz ederek, mevcut duruma yeni tasarımlarla eklemlenmek şeklinde yansımıştır. Bu noktada su öğesi (arık ve havuzlar) ve yer döşemesinden (granit ve mermer) oluşan sokağın tasarımı, bu tasarıma eklemlenen esnaf, çocuk, kentli ve çevrede ikamet edenler mevcut durumu oluşturmaktadır. Yeni önerilen tasarımlar ve bu tasarımlar sonucunda oluşacak işlevler mevcut duruma eklemlenmeye ve kendiliğinden oluşan durumları çoğaltmaya yöneliktir.

SOKAĞIN MEVCUT DİLİ

Meserret sokağı oluşturan su öğesi (arık, havuz ve çeşmeler), granit taşı ve mermerden oluşan döşeme ve çeşitli elemanlar sokak boyunca bir dil oluşturarak kullanıcı ile konuşmaktadır. Bu dile halihazırda sokağı kullanan yerli, esnaf, kentli ve belediye; kendi eleman, malzeme ve kullanımıyla eklemlenmektedir.

• Malzeme ve Kullanım

Büyük ölçüde sokak boyunca yapıların zemin sınırı ve çıkma izini takip eden zemin döşemesi, granit taşı ve mermer tasarımı, işgaliye sınırlarını informal bir şekilde belirlemiştir. İki tarafında granit, ortasında mermer malzeme kullanılarak yapılmış olan zemin döşemesi tasarımı, granit zeminlerin masa ve sandalye koyulma sınırı olmasını da sokağı kullanan esnaf için kendiliğinden oluşturmaktadır. Ayrıca sokak esnafı bu dile kendi sınırlarını belli eden plastik ve ahşap gibi çeşitli nesnelerle eklemlenmiş ve bu kendiliğindenlik sokak boyunca tekrar tekrar üretilmiştir.

• Havuzlaşma

Çizgisel bir aks oluşturan ve suyu sokağın başından sonuna taşıyan arıklar önemli noktalarda havuzlaşarak sokağın o bölgesini işaretlemekte, farklı formlarda yer alarak kimlik atfetmektedir. Ayrıca sokak boyunca yayanın yürüme aksını ifade eden mermer yer döşemesi, havuz çevresinde granit taşıyla yer değiştirmektedir.

• Malzeme Geçişleri ve Kesintiler

Araç trafiğinin sokağı kestiği noktalarda arıkların kesintiye uğraması, yerde devam eden malzemenin değişmesi ve kaldırım boyunca yer alan beton dubalar yayanın akışını duraklatan bir söz söylemektedir.

• Duvarlar ve Grafiti

Lise Caddesi ve Meserret Sokak arasındaki yapıların Lise Caddesine dönük olması ve arka cephelerin Meserret Sokağa bakması atıl duvarlar yaratmaktadır. Bu duvarlar ise kullanıcıların grafiti yaparak kendilerini ifade ettikleri bir mekana dönüşmüştür. Sokak boyunca bazı grafitilerin beyaz boya ile kapandığının gözlemi bu geçici sanat etkinliğinin tekrarlandığının da göstergesidir.

OLAYLAR VE NESNELER

Meserret sokakta yaptığımız nesne ve olay analizleri, sokakta bulunan insanların ve diğer canlı cansız varlıkların sokağın içindeki bulunma durumlarını ve sokakla karşılıklı olarak içinde bulundukları etkileşim hallerini anlamaya yöneliktir. Bu analizler tasarım kararlarının hangi noktalarda, ne şekilde, kimlere yönelik alınması gerektiği konusunda bir izlek oluşturmuştur.

Nesne ve olay analizi sokağın bütünlükçü durumunu ortaya koymakta ve bir envanter dökümü niteliği de taşımaktadır. Sokak hattı boyunca karşılaştığımız nesneler, sokağın kullanıcıları tarafından sokağa yapılan dokunuşları temsil etmekle birlikte yıllar boyunca Meserret Sokağı oluşturan varolagelmiş canlı-cansız etkileşimini de ortaya koymaktadır.

Nesne analizi sonucu vardığımız bir diğer düşünce ise sokağın bazı noktalarındaki nesnelerin oldukça incelikli düşünceler ile sokağa eklemlenmiş olmasıdır. Sokağa yapılan bu müdahaleler kullanıcıların sokağı oldukça sahiplendiğinin de bir göstergesi olarak yorumlanabilir.

Olay analizi ise sokak boyu gerçekleşen etkinlikleri bir araya getirerek sokağın kendi dil bilgisini çözümlemeyi hedeflemektedir. Meserret sokağı üzerine alınan tasarım kararlarının, sokaktaki mevcut olay ve nesnelerdeki ana fikirleri koruma ve çoğaltma eğiliminde olmasına dikkat edilmiştir.

GENEL KARARLAR

Meserret, başlangıcından sonuna doğru uzanan 500 metrelik hat boyunca işlevsel olarak farklılaşarak ilerlemektedir. Çaybaşı Caddesi girişinde Meserret, daha çok konut dokusunun hakim olduğu, apartmanların arasında kalmış bir mahalle sokağı görünümündedir. Belediye binası tarafına doğru ilerledikçe ise sokak, kafeler ile birlikte daha ticari bir aksa dönüşür. Yaptığımız analizler sonucu tespit ettiğimiz sokağın çevresindeki önemli noktalar tasarım fikirlerini etkilemiştir.

• Sokağın Dili ve Uzunluğu

engiz Bektaş tarafından önerilen su öğesi ve yer döşemesinden oluşan sokağın mevcut tasarımı, sokak ve kullanıcı ilişkisi açısından nitelikli bulunmuş ve bir tasarım kararı olarak korunmasına karar verilmiştir. Yeni önerilen tasarımlar ve bu tasarımlar çevresinde oluşacak olaylar ve etkinlikler mevcut durumun kendiliğindenlik dilini korumaya yöneliktir. Sokağın mevcut halindeki olaylar ve durumların sokak boyunca değişerek ilerlemesi ve sokağın uzunluğu, tasarım anlamında sokağın farklı bölümlerce ele alınarak düşünülmesini sağlamıştır.

Meserret’in Denizli Belediyesi’ne çıkan bölümü ise hali hazırda tamamen kafe ve yemek mekanları ile işlevlidir. Ancak bu mekanlar belirsiz işgaliye sınırları sebebiyle sokağın mevcut tasarım dilini yok eden ve yürüyüşü bölen bir şekilde genişleyerek sokağa taşmıştır. Bu noktada tasarım kararları, sokağın özgün tasarım dilini ortaya çıkarmak ve işgaliye sınırlarını belli etmek üzerine alınmıştır.

• Yeni Giriş Aksı ve Tiyatro

Sokağın orta bölümündeki Meserret’i kesen sokak hemen paralelindeki Çatalçeşme Tiyatrosuna doğru açılmaktadır. Bu nokta sokağın kültür aksı olarak ele alınmıştır. Tiyatro ile ilişkilenecek şekilde Meserret Sokağa Lise caddesi tarafından bir giriş aksı oluşturulmuş ve bu aksın devamında sokağın içinde bir toplanma/etkinlik alanı tasarlanmıştır. Çatalçeşme Tiyatrosu, Meserret Sokağa açılan yeni giriş aksı ve toplanma/etkinlik alanı kültürel etkinliklerin duyurulduğu, sergilendiği/performe edildiği mekanlardan oluşan bir “kültür üçgeni” oluşturmaktadır.

• Yayalaştırma ve Otopark Önerisi

Sokağın Denizli Belediyesi çıkışındaki Çaybaşı Bölgesi yayalaştırılmış sokaklarıyla kentin en çok kullanılan hem ticari hem de kamusal akslarından birini oluşturmaktadır. Meserret’i bu yayalaştırılmış aksa bağlamak ve bu amaçla arada kalan otopark bölgesini işlevlendirmek bu bölgedeki tasarım fikrini doğurmuştur. Mevcut otopark yerine parselin köşesine katlı otopark önerilmiş, kalan bölüm ise bir kent parkı ile birlikte yayalaştırılarak Çaybaşı bölgesine bağlanmıştır.

TASARIMLAR

• Oyun Parkı

Meserret Sokağın eski un fabrikasına (Genç Denizli) doğru açıldığı nişte tasarlanan oyun parkı, sokağın o bölgesindeki konut yoğunluklu işlevden hareketle, sokağın çocuk kullanıcılarına yöneliktir. Tasarımın sınırları, uygulanabilirliği dert edinilerek, konumlandığı yerin özel mülk olması nedeniyle belediye tarafından konulmuş var olan kent mobilyaları ve yer döşemesinin oluşturduğu sınırı tutmakta ve bu yüzden un fabrikası binasına kadar uzanmamaktadır. O bölgede bulunan ahşap strüktür oyun parkı tasarımının ana omurgasını oluşturmuş ve tasarım dilini şekillendirmiştir. Çocukların dar alanda daha geniş hareket edebilmeleri adına tasarım 8 çizme hareketi üzerinde konumlanmış farklı yaş gruplarına hitap eden kısmi bölgelenmiş oyun alanlarından oluşmaktadır. Meserret sokaktaki mevcut havuz oyun nişinin içine uzatılarak hem oturma birimleri oluşturmuş hem de yerden fışkıran su ile sokaktaki su ögesi-çocuk etkileşimi hedeflenerek farklı oyunlar kurulmaya çalışılmıştır. Ayrıca mevcut ağaçların da oyun alanına entegre olması tasarım kararlarındandır.

• Meydan

Osmanbey Konağının, Meserret sokak adına önemli bir referans noktası olabileceği düşüncesiyle, konağın önündeki havuz ve çevresi bir meydan olarak ele alınmıştır. Mevcut durumda konak ve çevresindeki ağaçlar bir potansiyel oluştursa da kullanım açısından kısıtlıdır. Tasarım kararı olarak konağın havuza bakan cephesindeki duvarların kaldırılması ve havuzun çevresinin kamusal bir oturma alanına dönüştürülmesi ile sokağın odak bir buluşma noktası olması amaçlanmıştır. Konağın önündeki havuza yapılan tasarım müdahalesi oturma birimleri ve üst örtüden oluşan bir strüktür kurgusudur. Tekstil ürünlerinin farklı kesitlerle bir araya gelmesinden oluşan üst örtü, güneşten koruma sağlamakla birlikte uçuculuğu, havada süzülme halleri ve rüzgar ile etkileşimiyle tasarımın dilini oluşturmaktadır. Ayrıca örtüyü taşıyan hatıl geceleri bir aydınlatma elemanı olarak da tasarlanmıştır.

• Toplanma Alanı

Sokakta yer alan ve kullanım açısından potansiyel yaratan mevcut durumda ticari mekanların masalarının yer aldığı bu niş, kamusal bir kullanıma hizmet etmek üzere toplanma alanı olarak tasarlanmıştır. Kendi içine dönük bir tasarım anlayışıyla, var olan kent mobilyasının sınırlarının korunmasıyla yükselerek iç mekan oluşturan duvara, farklı kotlarda oturma birimleri eklenerek iki sağır yapı cephesine doğru uzanmaktadır. Gündelik kullanımın dışında konser, söyleşi, açık sinema ve Meserret Buluşmaları gibi etkinliklerle farklı kullanım senaryolarına olanak sağlayabilecek esneklikte bir mekan olarak tasarlanmıştır. Çatalçeşme Tiyatrosu’nun kültürel bağlamının Meserret Sokakta bir karşılığı olarak kültür üçgenini desteklemektedir.

• Kamusal Arayüz

Meserret Sokağa bakan ticari mekanların yoğunlaştığı bu bölgede özellikle sokağın yürünebilir alanının masalar ve çeşitli elemanlar yüzünden daralmasından yola çıkarak genel anlamda işgaliye sınırlarının belirlenerek bir tasarım ortaya konulmaya çalışılmıştır. Sokağın dilini oluşturan granit ve mermerin izlerinin işgaliye sınırlarını belirtmesi ve ticari mekanların olabildiğince az masa kaybetmesi göz önünde bulundurularak sokak yeniden düzenlenmiştir. Mevcut halinde belirsiz işgaliye sınırları içinde kaybolmuş olan arık, genişletilerek kamusal kullanıma olanak sağlayacak oturma birimleri eklemlenmiş, bu birimlere yer yer eklenen masalar ile sokağın dokusunu oluşturan iki taraflı oturma durumu devam ettirilmiştir. Sokağın ortasında tasarlanan su ile entegre kamusal arayüzde kentsel donatılara yer verilmesi sokaktaki kamusallığı arttırmakla beraber, ticari mekanların mekansal ihtiyaçlarına da çözüm üretmektedir.

• Giriş

Genel karar olan kültür üçgenini vurgulamak için sokağın girişi, Çatalçeşme Tiyatrosu’nu karşılayan ve Lise Caddesine paralel kaldırımın genişlediği nokta olarak belirlenmiştir. Su öğesi girişe doğru genişletilerek Meserret Sokağa bir çağrı yapmak amaçlanmıştır. Ayrıca sokağın girişinde yer alan bir çeşmeden yola çıkarak arığın sonuna da bir çeşme yerleştirilmiştir. Yerden yükselen metal çubuklar hem Meserret Sokakta gerçekleşebilecek etkinliklerin hem de Çatalçeşme Tiyatrosundaki oyunların afişlerinin bir arada sergilenmesini amaçlamaktadır ve kentliyi haberdar edebilecek bir panoya dönüşmektedir.

• Grafiti Duvarı

Sokak boyunca atıl arka cepheler ve boş yan cephelerde yer bulan grafitiler ancak insan boyunun yetiştiği belirli bir yüksekliğe kadar gözlemlenmektedir. Özellikle konağa yakın çevrede görülen grafiti yapma eylemi Lise Caddesine açılan bu nişte oldukça yoğunlaşmaktadır. Özel mülke ait bir parsel olması sebebiyle geçici olabilecek fakat Meserret Sokaktaki grafiti yapma durumuna dair de bir söz söyleyebilecek bir tasarım hedeflenmiştir. Bu noktada grafiti merdiveni ile sağır cephesinin farklı kotlarına erişilmesi ile sanatsal etkinliğin artması amaçlanmıştır. Ayrıca mevcut ağaç ile bağlantı kurarak sulama sistemine de dönüşmesi amacıyla arık uzatılmış, ağaç ile entegre kent mobilyası tasarlanmıştır.

ALTERNATİF BİR SOKAK MODELİ

Sadece tasarım yaparak bir sokağın kullanım potansiyelinin arttırılamayabileceği fikrinden hareketle Meserret sokağına yapılacak olan düzenlemelerin, sokağın aktörleriyle birlikte ele alınması adına bir “Sokak İşleyiş Modeli” oluşturulmuştur. Sokağın sosyal sürdürülebilirliği ancak sokaktaki farklı aktörlerin bir araya gelip sokağa dair fikirler (etkinlikler, tasarımlar, eğitimler, ortaklıklar) üretebilmesiyle şekillenebilir. Bunun için tasarım önerilerimizden biri olan toplanma alanı “Meserret Buluşmaları” için kullanılabilir. Sokağın hali hazırda sakinleri olan “Aktörleri” sokağın kullanımı adına söz söyleyerek kararlar alabilmesi, sokağın sosyal sürdürülebilirliği adına önem taşımaktadır. Aktörler ve iş birlikçilerin buluşması ise alınan kararların uygulanabilmesini sağlayabilir. Kamu- özel sektör arasındaki ilişkide sokağın aktörlerinden biri olan Denizli Belediyesi de kritik bir rol oynamaktadır. Meserret Sokağın konumu ve kent belleği için oldukça ayrıcalıklı bir konumda yer alması; sokağın tasarımı, uygulanması ve sürdürülebilirliği adına ortak kararların alınabilme ihtimalini güçlendirmekte ve Denizli şehri için öncül bir örnek oluşturabilme potansiyeli taşımaktadır.