Eşdeğer Ödül, Salacak Kentsel Tasarım Yarışması

İstanbul Anadolu yakasının tarihi semti Üsküdar’dan Harem Limanı’na uzanan kıyı şeridi geçmişte olduğu gibi bugün de önemini koruyan bir kent mekanıdır. Yıllar içinde alınan kararlarla görünümü ve kullanımı değişikliğe uğrasa da Salacak ve çevresi, Kız Kulesi’yle tamamlanan Boğaz peyzajı, Tarihi yarımadanın en güzel manzarasına hakim konumu ve eşsiz günbatımlarıyla kentin ve kentlinin hafızasında özel bir yer tutar. Yahya Kemal’in ‘’Sade bir semtini sevmek bile bir ömre değer’’ dediği bu şehrin bu müstesna kıyısı sahip olduğu coğrafi, kültürel ve rekreatif potansiyeller değerlendirilerek, kent için ifade ettiği sosyo- kültürel, ekonomik anlam üzerine düşünülerek bütüncül bir yaklaşımla ele alınmıştır. Bu düzenlemede topoğrafya, yapı, doku, peyzaj olarak bellekte yer etmiş izler yorumlanarak geçmiş ve bugün arasında bağ kurmaya, verilen yol, peyzaj, falez, kıyı kullanım kararlarıyla problem alanlarına estetik, işlevsel, sürdürülebilir çözümler getirmeye, yapılan mekan tasarımı ve önerilen programlarla hem bugün hem de gelecekteki kent yaşantısı ve kimliği için vizyon oluşturmaya çalışılmıştır. Amaç Salacak kıyısı ve etkileşim alanlarının semtin sakinleri ve tüm İstanbullular için nitelikli bir kamusal yaşam mekanı olmasıdır. Kıyı ve arka planı özelleşen konum ve kullanımına göre gören, görülen, yaşayan, birbirini besleyen dört odak alan olarak tasarlanmıştır.

ODAK1 Üsküdar Meydanı ve Çevresi – Tarih: Tarihin eski çağlarından beri bir ulaşım merkezi ve kent yerleşimi olan Üsküdar’ın kıyı, kent dokusu ilişkileri, iskele, meydan, metro çıkışları -kent bağlantısı etüd edilerek Pervititch haritalarındaki izlerin yorumlanmasıyla alanla ilgili kentsel öneriler ve peyzaj düzenlemeleri yapılmıştır.

ODAK2 Salacak – Panaroma: Salacak kıyısı bir panorama terası olarak değerlendirilmiş, yapılan düzenlemelerle kıyı kullanımının zenginleştirilmesi, kıyı – Kız Kulesi ilişkisinin ve kıyı- kent dokusu bağının güçlendirilmesi amaçlanmıştır. Salacak Parkı, Kız Kulesi Sahnesi, Günbatımı Terasları ve Eski Salacak İskelesi’nin yeniden kullanıma açılması bu alanla ilgili önerilerdir.

ODAK3 Balıkçı Barınağı – Gastronomi: Kıyı ve kıyının arka planındaki falezlerin alt ve üst kotları İstanbul deniz kültürünün yaşatıldığı bir odak olarak tasarlanmıştır. Deniz Havuzu, Balıkçı Barınağı, Restoranlar bu alan içinde düzenlenmiş mekanlardır.

ODAK4 Harem Bölgesi – Kültür: Harem’in kent hafızasındaki yeri ve alanın potansiyelleri değerlendirilerek Harem Bölgesi kültürel bir odak, bir landmark olarak yorumlanmıştır. Harem Parkı – rekreasyon alanı ve Performans Sanatları Merkezi bu odak alanın aktivite merkezleridir.

Ulaşım Kararları

Salacak’ın kentle kurduğu ilişkinin güçlendirilmesinde deniz, karayolu ve raylı ulaşım yollarının birbiriyle ve yaya hareketi ile ilişkilendirilmesi önemlidir. Bir deniz kenti olan İstanbul’da deniz ulaşımının etkinleştirilerek araç ve raylı ulaşımla entegre edilmesi yalnızca şehrin trafik yükünün hafifletilmesi için değil aynı zamanda ulaşımı kentliler için keyifli hale getirmesi açısından da önemlidir. Bu nedenle Üsküdar iskelesine ilave olarak Harem ve Salacak’ta da iskeleler önerilmiştir. Tramvay ve otobüs durakları sahil yolu boyunca karşılıklı olarak Üsküdar, Salacak, Restoranlar bölgesi, Harem’de konumlandırılmış, alandaki yer altı ve yer üstü otopark alanları belirlenmiştir. 1989’da kullanıma açılarak Üsküdar’ı Harem’e ve Haydarpaşa üzerinden Kadıköy’e bağlayan sahilyolunun zedelediği kıyı kimliğinin yeniden oluşturulması projenin önemli bir kazanımı olacaktır. Bu itibarla Üsküdar- Kadıköy tramvay hattı ve metronun sahil yolu araç trafiğine getireceği olumlu katkıdan yararlanılarak araç yolu üç şeride düşürülmüş, trafik yavaşlatılmıştır. Asfalt yol döşemesi değiştirilmiş, yolun iki tarafında ağaçlıklı yaya yolları önerilerek sahil yolunun karakteri değiştirilmiştir. Kıyı ile kent dokusu arasındaki yaya ilişkisinin kuvvetlendirilmesine çalışılmış, Üsküdar – Kadıköy kıyı hattında promenad ve bisiklet yolu önerilmiştir. Falez üstündeki kent dokusunu kıyıya bağlamak için falezlere yaslanmış promenadlar, merdivenler ve bir yaya köprüsü tasarlanmıştır. Harem liman bölgesinin kentsel hafızadaki yerini canlı tutmak ve bölgede bir ekonomik değer yaratmak için kıyıda bir Curise Limanı önerilmiştir.

Peyzaj kararları

Salacak’ın zengin panoramasının farklı açılardan ve kotlardan deneyimine olanak sağlayacak düzenlemeler yapılmıştır. Üst kotta falezlere açılan dik sokakları kıyıya bağlayan merdivenler, bu merdivenlerle ilişkilendirilen ağaçlar arasında yürüme yolları ve seyir terasları tasarlanmış, kıyıda kesintisiz bir promenad, promenad kenarında suya inen seyir basamakları, kıyıda ve arka plandaki falezlerin alt -üst kotlarında yeşil sürekliliğini sağlayan ve böylelikle panoramayı tamamlayan yeşil alanlar düzenlenmiştir.

Kıyı ve falezler siluet etkisi olarak etüd edilmiştir. Kent siluetindeki yeşil sürekliliğinin Boğaz’dan Üsküdar’a, Üsküdar’dan Kadıköy’e ve Anadolu Yakasının Marmara Denizi kıyı hattında ve tepelerde korunmasına çalışılmış, kıyı promenadı boyunca çınar ağaçlarıyla yeşil, gölgeli bir gezinti alanı oluşturulmuştur. Bir ekolojik koridor oluşturan kıyının arka planında yer alan falezlerin alt ve üst kotlarında -yaya dolaşım alanlarıyla ilişkili- mevcut yeşil alanlarla ilgili düzenlemeler yapılmış, bu alanlarda ayıklama, rehabilitasyon ve geliştirme yöntemleri önerilmiştir. Sağlıklı ağaçlar korunup nitelikli, kullanılabilir park alanları tasarlanarak Boğaz’ın ekosistemine uygun seçimlerle yeşili çoğaltma yoluna gidilmiştir.

Program

Salacak kıyısı ve arka plandaki falezler etkileşim alanlarıyla kentlinin sosyal, kültürel, sportif ve rekreatif ihtiyaçlarını karşılayacak bir kamusal alan olarak düzenlenmiştir. Projede odak alanların öne çıkan mekansal kullanımlarına uygun olarak peyzaj içinde farklı yaş gruplarına hitap eden -çocuk oyun alanları, su parkları, bahçe sinemaları, kay kay pistleri, basketbol, tenis, fitness, yoga, satranç gibi çeşitli spor ve etkinlik alanları, engelliler için –koku bahçesi gibi- özel bahçeler- tasarlanmış, Balıkçı Barınağı, Organik Pazar yeri, kafe, restoran gibi yeme- içme mekanlarına yer verilmiş, falezlerde üst promenad ve kent balkonları, kıyıda kesintisiz bir promenad, bu promenattan denize uzanan gün batımı terasları, deniz havuzları, iskeleler, yüzer performans platformları -Kız Kulesi Sahnesi-, Performans Sanatları Merkezi gibi mekanlarla kentlilerin günün her saati, her mevsim keyifli bir kentsel mekan deneyimi yaşamaları amaçlanmıştır.

ODAK1 Üsküdar Meydanı ve Çevresi – Tarih: Geçmişi M.Ö 1000’li yıllara dayanan Üsküdar, Anadolu yakasının en eski yerleşimlerinden biridir. Semtte çoğu Osmanlı dönemine ait cami, kütüphane, hamam, imaret, çeşme yer alır. Üsküdar, etkileşim alanı olarak proje kapsamında değerlendirilirken Üsküdar meydanınının iskele, mevcut kent dokusu, Boğaz, Salacak, Doğancılar istikametindeki yaya, araç hareketi, meydanın kıyıyla, Marmaray ve Mihrimah Sultan Cami’yle olan zemin ilişkileri, Şemsi Ahmet Paşa Cami çevresindeki cafe ve restorantların konumu Pervititch haritalarındaki çizgiler yorumlanarak yeniden ele alınmıştır. Her ne kadar Pervititch haritalarındaki kent dokusu, kıyı çizgisi bugün değişikliğe uğramış olsa da bu çizgiler kentin görsel hafızasındaki izlerdir ve bu nedenle alınan peyzaj ve yaya dolaşım kararlarına referans olarak alınmıştır. Proje kapsamında Atatürk Büstü ve çevresi düzenlenmiş, açık otopark yer altına alınarak üstü meydanlaştırılmış, bu meydan Hanım Sultanlar Müzesi meydanı ve Rumi Mehmet Paşa Cami ve çevresiyle ilişkilendirilmiştir.

ODAK2 Salacak – Panaroma: Üsküdar meydanından Salacak’a doğru kıyı çizgisi deniz yönünde kademelendirilerek manzaraya yönelmiş seyir basamakları oluşturulmuştur. Kıyıda Kız Kulesi karşısında düzenlenen Günbatımı Terasları ve negatif kotta konumlandırılan kafelerle kentliler için Salacak’ın eşsiz manzarasını keyifle deneyimleme imkanı sunmak amaçlanmıştır. Araç yolunun iki tarafında promenad boyunca önerilen çınar ağaçlarıyla kıyıda yeşil bir koridor oluşturulmuş, üç şeride düşürülerek yavaşlatılan trafik, değiştirilen zemin dokusu, bisiklet yolu ve Kadıköy – Üsküdar tramvay hattı ile sahil yoluna yeni bir karakter kazandırılmıştır. Kıyının arka planındaki alanda yaya yolu ve kent dokusu -falezler arasında kalan alanda yaya yoluna paralel bir peyzaj alanı – Salacak Parkı- önerilmiştir. Boğaz peyzajına uygun ağaç ve bitkilerin, koku bahçelerinin olduğu bu parkta kafe, çocuk oyun alanları, bahçe sineması, aletli spor alanları gibi her yaştan insana hitap eden etkinlik alanları tasarlanmıştır. Park aynı zamanda Salacak yerleşimini kıyıya kavuşturan yeşil bir meydandır. Proje kapsamında Eski Salacak İskelesi yeniden denizle buluşturulmuştur. 1974 yılında yapılan dolgu çalışmasıyla kıyı çizgisi değişmesi sonucu iskelenin kıyıyla bağı kopmuştur. Tarihi iskele yapısının deniz üstüne taşınıp restore edilerek boğaz hattı motorlarının kullanımına açılması ve Kız Kulesi’ne ulaşım için kullanılması önerilmektedir. Taşınan iskelenin izi korunarak park içinde bahçe sineması olarak değerlendirilmiştir. Kız Kulesi İstanbul’un erken dönemlerine ait bir kentsel hafıza izi, bir kentsel sembol ve Salacak panoramasının ayrılmaz parçasıdır. Proje kapsamında Kız Kulesi’nin kıyıyla, kentle ilişkisi irdelenmiş ulaşım ve kullanıma dönük öneriler geliştirilmiştir. Kente mal olmuş bu yapının aslına uygun bir restorasyonla bir kültür yapısı olarak kullanılması, cafe- bar gibi fonksiyonların ana işlev olarak değil bu kültürel tesisin bir parçası olarak hizmet vermesi önerilmektedir. Kız Kulesi İstanbul Festivallerinin bir mekanı olarak özel müzik dinletilerinin, film gösterimlerinin, söyleşilerin yapıldığı, geçmişten günümüze kentin tarihine ışık tutan fotoğrafların, gravürlerin, haritaların sergilendiği, İstanbul panoramasının 360 derece deneyimlendiği ve iskelesine yanaşan yüzer performans platformunda konserlerin verildiği bir İstanbul sahnesidir.

ODAK3 Balıkçı Barınağı – Gastronomi :

Gastronomi aksı İstanbul deniz kültürünün deneyimlendiği, geçmişteki yaşantının bugünle buluştuğu mekanları barındırır. Salacak Balıkçı Barınağı bu kültürün ve Salacak’ın sembollerinden biridir. Barınağın -kooperatif, balık satış, tekne bakım, çekek yerleri, mendirek ve restorant olarak- mevcut kullanımı korunmuş, mekan rehabilite edilerek işlevsel ve estetik hale getirilmiştir. Barınağın üst kottaki yaya yoluyla ilişkisi önerilen rampa ile kuvvetlendirilmiştir. Mendirek denize doğru bir gezinti ve seyir platformu olarak tariflenmiştir. Balıkçı Barınağı ve Sahil Güvenlik arasında kıyıdaki mevcut –beton- iskele strüktürünün kıyıyla ilişkisi yeniden ele alınmış, iskele kıyıdaki – önerilen- seyir basamakları ile entegre edilerek düzenlenmiş, iskelenin devamında su üstünde bir açık havuz önerilmiştir. Bu havuz –deniz hamamı- eski Salacak plajına selam niteliğindedir. Bu iskelenin karşısında falezlere yaslanmış olan mevcut yeme- içme mekanları işlev olarak korunmakla birlikte mekan olarak yeniden tasarlanmışlardır. Bu restorantların falezle ilişkisi değerlendirilmiş, Hafız Mehmet sokağını İhsaniye İskele sokağa bağlayan promenad bu mekanlarla da ilişkilendirilmiştir. Proje kapsamında Üsküdar – Harem arasındaki yeşil alanlarda, falezlere yaslanmış yeme içme yerleri düzenlenerek bu mekanların falezler ve kıyıyla ilişkisi yeniden kurulmuştur.

Falezler İstanbul kent peyzajının karakteristiği olmanın yanı sıra Boğaz panoramasının farklı kotlardan deneyimlenmesine olanak sağlayan alanlardır. Proje kapsamında falezin üstündeki kent dokusunun manzaraya açılan dik sokaklarını kıyıya bağlayacak yatay ve düşey yönde birbiriyle ilişkili bir promenad önerilmiştir. Bu promenadlar kıyının kentle bağını kuvvetlendirilirken promenad üzerindeki seyir terasları –kent balkonları- kentli için eşsiz bir manzara deneyimi sunmaktadır.

ODAK4 Harem Bölgesi – Kültür :

Harem otogarının taşınmasıyla yol güzergahı yeniden düzenlenmiş, kıyıyla bütünleşen geniş peyzaj alanı içinde tasarlanan Performans Sanatları Merkezi, Deniz Havuzu ve İskele ile bu alan bir kültür ve spor odağı olarak öne çıkmıştır. Rekreasyon alanı yeşil donatı elemanları ile zenginleştirilmiş, peyzaj içinde her yaş grubuna hitap eden açık alan aktivite alanları,kafeler, açık spor tesisleri tasarlanmıştır.

Harem Limanı ve otogar Anadolu yakasının endüstriyel geçmişinin ve Anadolu’dan İstanbul’a göçün sembolüdür. Bölgenin etkileşim alanı içinde değerlendirilen Harem Limanı’nın taşınmasından sonra bu bölgenin kentsel bellekteki izlerinin korunması amacıyla siloların kültürel aktivite, sergi mekanı olarak kullanılması vinçlerin, pierlerin korunarak spor ve rekreasyon alanı olarak değerlendirilmesi ve bir Curise Limanı ile siluetin tamamlanması önerilmiştir.

Marmaray ve Avrasya tünelinin açılmasıyla kullanımı azalan Sirkeci –Harem arabalı vapur iskelesi yolcu iskelesine dönüştürülmüş, kıyıda araçların bekleme ve hareket alanı olarak kullanılan atıl alan düzenlenen rekreasyon alanına dahil edilmiştir. Verilen bu kararla Sirkeci meydanının trafik yükünün de azaltılması, kıyı promenadının sürekliliğinin sağlanması ve alanın rekreasyon alanı olarak kullanılması hedeflenmiştir. Doğancılar ve Selimiye yerleşimlerinin kıyıyla buluştuğu akslar üzerinde biçimlenen Performans Sanatları Merkezi denizle, peyzajla, kentle görsel ve fiziksel ilişki kurmaktadır. Kıyıdaki basamaklarla denizle, falezlere uzanan yaya köprüsüyle üst kottaki kent yerleşimiyle bağ kuran merkezin iç mekanları ve çatısı 360 derecelik bir İstanbul panoramasına açılmaktadır. İstanbul kültür hayatına katkı koyması ve Anadolu yakası kıyılarında bir landmark oluşturması hedeflenen Performans Sanatları Merkezi açık kapalı etkinlik alanları, göç müzesi, sergi alanları, kafesi, manzara teraslarıyla günün her saati yaşayan bir mekan olarak tasarlanmıştır.