Eşdeğer Ödül, Mahalle Tasarımı Fikir Yarışması (2. Aşama)

Mahalle Tasarımı Fikir Yarışması'nda (2. Aşama) eş değer birincilik ödülü alan proje yayında:

Açıklama Raporu

MAHALLE TASARIMI FİKİR YARIŞMASI // ADANA’DA MAHALLE TASARIMI

Genel Vizyon

Mahalle No:1 Adana üzerinde geliştirilmiş geleneksel değerleri modern yaşantıya uyarlayan, sürdürülebilir ve enerji verimliliği ilkelerini benimseyen bir mahalle modelidir. Değişen zamanın koşullarına ayak uydururken bir yandan eskide kalmış, bellekte yer edinmiş mimari imgeleri ve yaşantıya ait izleri mahalle bünyesinde yaşatmayı amaçlamıştır. Karma kullanım alanlarının çeşitlendirilmesiyle karşılaşma alanları arttırılmış, kentin tabakalaşmış insan tipolojisine yönelik temas yüzeyleri oluşturulmuştur. Bu alanlar ile birlikte mekansal algıya dayalı toplumsal birlikteliklerin kurgulanması amaçlanmıştır. Doğal kaynakların akılcı kullanılması ve yenilenebilir enerji kullanımına yönelik çözümler üretilmiştir. Bu kapsamda bisiklet yolu ve tramvay yolunun, mahalle ölçeğinde ve bu pilot mahalle modelinin yayılmasıya birlikte diğer mahallelerle birleşmiş kent bütününde bir aks olarak devam etmesi amaçlanmıştır.

Adana’nın kentsel donatıları incelendiğinde başlıca donatıların kent merkezinde küçük bir çekirdek alan içerisinde konumlandığı görülmektedir. Bu da konut alanlarının donatılara olan erişiminin zayıf kalmasına neden olmaktadır. Mahalle No:1’de Mahalle ölçeğine uygun şekilde tasarlanan kentsel donatıların; konut ile birlikte çalışan, erişimi kolay ve mahallede yaşayan insanların sosyolojik ve fizyolojik gereksinimlerine cevap verecek şekilde konumlanması ve çeşitlenmesi amaçlanmıştır.

‘Omurga’ Mahalle No:1’in ana kurgusunu oluşturan, yayalaştırılmış yeşil bir aks olarak mahalle için tasarlanmış gridal düzeni kesen kurguyla mahalleyi diğer mahallelere bağlayacak bir sistemin yapı taşını oluşturmaktadır.

Arazi Verilerinin Kullanılması

Verilen araziden Mahalle No:1 kurgusu için altlık oluşturabilecek önemli veriler belirlenerek bu veriler üzerinden tasarım kriterleri ön plana çıkarılmıştır. Alanın kuzeyinde bulunan eğimin arttığı ve tepeleştiği bölge, Adana ili için benimsenmiş doğu-batı yönünde büyüme vizyonu benimseyecek şekilde yapılaşmanın sonlandırıldığı ve potansiyel yeşil alan olarak bölgelendirilebilecek bir alan olarak benimsenmiştir. Çalışma alanının güneydoğusunda bulunan dere yatağı da potansiyeli olan bir su öğesi olarak görülmüş ve yapılaşmadan uzak tutularak kendi bütüncül yeşiliyle birlikte ayrı bir kentsel rekreasyon alanı olarak kullanılabileceğine karar verilmiştir.

Mekansal Üst Kurgu – 1/5000 Masterplan

Mahalle No:1, kentsel ölçekte pilot mahalle modeli olarak başlayarak, bir mahalleler bütününün başlangıç odağı olarak konumlanmaktadır. Bu tasarım modelindeki en önemli bağlayıcı unsur olan ‘omurga’ karakteri mahalleleri birbirine yayalaştırılmış bir aks ile bağlamaktadır. Bu sebeple önerilen mahalle modeline ilişkin konut, açık alan ve donatılar için gerekli olan tasarım alanı hesaplanmış ve belirlenen bu alanın içinden geçerek diğer mahalle tasarımlarını da oluşturacak şekilde kurgulanmıştır. Yapılaşmanın öncesinde ulaşım akslarıyla birlikte omurga, altyapı sistemi olarak mahalle tasarlanacak alanlara öncesinde ulaşmaktadır. Mahalle aksları gridal bir sistem içerisinde oluşturulmuş ve olası bir bağlantı yoluna entegre olacak şekilde tasarlanmıştır. Bu bağlantı yolunun sınırları araç gürültüsünü kesecek şekilde yeşil tampon bölgelerle çevrilmiştir.

Donatılar

Mahalle tasarımına ilişkin sosyal donatılar, yayalaştırılmış ‘omurga’ boyunca devam eden bir kurguyla konumlanmıştır. Mahalle ölçeklerinin ihtiyaçlarına ve İmar Planı’nın 12. Maddesine göre donatılar, belirlenmiş yürüyüş mesafelerine göre aks üzerinde planlanmıştır. Ayrıca mahalle meydanı ile bütüncül olarak çalışabilecek ticaret, kültür merkezi ve spor salonu gibi donatılar özellikle mahalle meydanının etrafında konumlandırılmıştır. Yaya yürüyüş mesafesine göre donatıların yerleştirildiği çaplar şu şekildedir; ibadet(cami) 400 metre, ilkokul ve ortaokul 500 metre, sağlık merkezi 500 metre, yurt 1000 metre, lise 2500 metre.

Yeşil Sistem

Mekansal üst kurguda yeşil sistem; birbiriyle ilişkili, değişken yoğunluklu ve en önemlisi bütüncül bir anlayış içerisinde, birbirine bağlanarak devam eden bir senaryo ile kurgulanmıştır. Alanın güneydoğusunda bulunan dere yatağının, genişletilip saçaklanma alanıyla birlikte bir arboretum olarak tasarlanması öngörülmüştür. Arboretum, hem Adana ve çevresine özgü odunsu bitkilerin yetiştirilip sergileneceği bir bahçe olarak çalışacak hem de yağmur suyu yönetimi için bulunduğu eğimlenme sayesinde önemli bir rol oynayacaktır. Arazinin kuzeyinde bulunan eğimli tepede Adana’ya ait yetişen ve doğal yayılan, kendi ekosistemini kendi seyrinde yaratabilecek ve devam ettirebilecek endemik türlerin yer aldığı bir tabiat parkı önerilmiştir. Adana’da meyve ve sebze yetiştiriciliği yaygındır ve kente özgün bir değer olarak ortaya çıkmaktadır. Omurga-Arboretum ve Tabiat Parkı’nı birbirine bağlayan yeşil akslarda meyvelik ve çayır alanlarına yer verilmiştir. Omurga, yayalaştırılmış ve bitkilendirilmiş bir karaktere sahiptir. Bu aks üzerinde gölgeleme ihtiyaçlarına cevap verebilecek şekilde geniş taçlı ağaçlar ve gölgeleme elemanları kullanılmıştır.

Genel Bitkilendirma Kararları

Alandaki yeşil sistem ve bu sisteme bağlı mekanların kurgusu itibariyle bitki materyali seçimi 6 ana başlıkta belirlenmiştir:

Arboretum

Adana bölgesinin ikliminde yetişebilecek odunsu bitkilerin yer aldığı arboretum, büyük bir bahçe olarak kurgulanmıştır. İçerisinden geçen dere ile birlikte yağmur suyu yönetiminde etkin rol oynayacak şekilde ve su infiltrasyonuna engel olmayacak bir yeşil zemin ile geniş bir alan olarak bırakılmıştır.

Tabiat Parkı

Adana bölgesine ait endemik türlerin yer alacağı Tabiat Parkı, bakıma ihtiyaç duymadan kendi ekosistemini yaratacak bir doğal bölge ve park alanı olarak öngörülmüştür. Bu sebeple bölgede hakim türler olarak bilinen zakkum, defne, zeytin, mersin ve sandal gibi bitkilerin bu parkta kullanılması uygun görülmüştür.

Meydan ve Park

Adana iklimi; Akdeniz iklimi özelliklerine sahip, oldukça sıcak ve nemli bir karaktere sahip olduğundan meydan ve parklarda gölgeleme sağlayacak ve mikroklimayı şekillendirecek geniş taçlı ağaçlar tercih edilmiştir. Özellikle bir araya geldiğinde gerekli düzeyde perdeleme sağlayan sokak benjamini (Ficus nitida) meydanda gölgeleme bitkisel elemanı olarak kullanılmıştır. Mevsimlere göre renk geçişleri olması bakımından renkli çiçekleri olan ağaçlar da meydan ve park bitkilendirilmesinde kullanılmıştır.

Yol Ağaçları

Ana akslar, ortada yeşil refüj ve kenarlarda yeşil bantlar ile birlikte sert zemin yoğunluğunu azaltacak bir tipolojide yapı adalarının aralarından geçmektedir. Bu yeşil bantlarda trafik akışı esnasında dikkati dağıtmayacak ve görüş alanını kesmeyecek şekilde ince gövdeli ve uzun ağaçlar tercih edilmiştir. Ayrıca kavşaklara yaklaşıldıkça bu ağaçların yerini, trafik geçiş kontrolünü engellemeyecek çalı grupları almaktadır. Bisiklet yolu ile taşıt yolu arasında yarı izolasyonu sağlayacak şekilde bitkilendirme bisiklet yolu akslarında arttırılmıştır.

Meyvelik ve Çayır

Yeşil sistemin bağlayıcı unsuru olarak konumlandırılmış meyvelik ve çayır alanlarında Adana’da sıkça yetiştirilen meyve ağaçları ve çayır dokusu yağış suyunun yüzeyden yeraltı sularına engelsiz karışmasına yardımcı olur (su sızma/water infiltration). Hem de Adana’nın kent kimliğinde önemli bir role sahip meyve ağaçlarını mahalle yaşantısına entegre eden yarı kontrollü kamusal bahçeler sunar.

Konut Avlu

Konut avlularında güneş kontrolü genel olarak gölgelendirme elemanları ve konut kütlelerinin sağladıkları gölgelerle sağlanır. Bunun dışında farklı renk dokularıyla çeşitlendirilmiş çalı grupları bu avlularda yer almaktadır. Avluların ortasında kalan ve bol güneş alan yerlerde sürdürülebilir kentsel tarım için Adana bölgesine ait meyve ve sebze türleri belirlenmiş ve yetiştiricilik için parselizasyonu yapılmıştır.

Genel Ulaşım Aksları

Kentsel ölçekte genel ulaşım aksları planlı bir şekilde, varsayılan bağlantı yoluna entegre edilmiştir. Ulaşım akslarının bağlantı yoluna geçişinin sağlandığı bu alanlarda yapılaşmanın olduğu bölgeye etki edebilecek taşıt yolu gürültü ve hava kirliliğini engellemek için yeşil tampon alanlar bırakılmıştır. Gridal yapılaşma sisteminin kurgulanması için oluşturulan ana arterlerde belirli noktalarda kontrollü kavşaklar bırakılmıştır. Yayalaştırılmış ve belli noktalarda ana arterlerden gelen taşıt yoluna kontrollü bir şekilde izin verilen omurgada, mahalleleri birbirine bağlayan bir tramvay hattı önerilmiştir. Ayrıca akslar bisiklet yolu ile birlikte tasarlanmış, bisiklet yolu ana arterden yeşil bant ile ayrılarak yapı adaları boyunca taşıt yolundan yarı izole şekilde devam etmektedir. Konut yapı adalarının arasında bırakılan dar sokak kurgusu yalnızca acil durumlarda taşıt yolu olarak kullanılabilecek bir yayalaştırılmış aks tipolojisindedir.

Avlulu Konut Sistemi

Mahallelerin birbirlerine olan geçişleri ve bu geçişlerle birlikte omurga fiziki karakterinin değişmesiyle birlikte donatılar ihtiyaç doğrultusunda form değişikliğiyle tekrar tekrar kurgulanabilir. Fakat sürdürülebilir konut avlu sistemi tüm mahallelerde genel olarak aynı formda ve aynı sınırlarda devam etmektedir. Bu avlulu konut sistemleri birbirleriyle yapı adası düzleminde bir araya gelir ve iki konut yapı adasını ya bir yayalaştırılmış dar sokak kurgusu ya da bir ana arter birbirinden ayırır. Bu yapı adalarında avlulu sistem karşılaşma, sosyalleşme ve etkinlik alanı olarak çalışan aynı zamanda sürdürülebilir kentsel tarımın yer aldığı bir yarı özel açık alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Adana’nın en önemli geleneksek mimari öğelerinden biri olan ‘avlu’, Mahalle No:1′ de total bir mekan anlayışıyla yorumlanmış ve komşuluk ilişkilerini geliştiren bir karşılaşma arayüzü olarak kurgulanmıştır.

Kentsel Tasarım Ana Planı – 1/1000 Mahalle Planı

Mahalle ölçeğinde nüfus için yeterli konut yapı adaları sert zemin-yeşil zemin dengesini sağlayacak şekilde mahalle sınırları dahilinde yapı parsellerine konumlandırılmıştır. Ana ticari birimler, geleneksel mahalle pazar alanı, dini tesis, eğitim birimi, spor salonu, öğrenci yurdu ve sağlık merkezi gibi donatılar omurgaya takılan birimler olarak birbirleriyle olan ilişkilerinin rasyonelliğine göre omurga aksı üzerinde planlanmıştır. Mahalle, bahsedilen omurga ile birlikte kente sırtını dönmeden kendine yetebilen kompakt bir kurgu ortaya koyarak biçimlendirilmiştir. Omurga ile bütünleşik ve çok amaçlı olarak kullanılabilen (etkinlik alanı, afet sonrası toplanma alanı, geçici sergi alanı, toplanma alanı vb.) kent meydanı bir yandan etrafındaki konut yapı adalarıyla ilişki kurarken bir yandan doğu parselinde bulunan Kilikya Kültür Merkezi’nin kamusal açık alanı olarak konumlanmaktadır. bu meydanda, kalıcı ve büyük strüktürel peyzaj tasarımı yerine hafif, sökülüp takılabilen sistemlerle kurgulanan bir meydan tasarımı düşünülmüştür. Ayrıca güneybatısında bulunan ticaret hanı ve yerel pazar alanı ile bütünleşik bir şekilde omurgayı da içine alan bir toplanma-karşılaşma alanı sunmaktadır.

Yayalaştırma misyonu omurga boyunca devam etmektedir. Bisiklet yolu ve tramvay hattı omurga boyunca devam eden temel sirkülasyon elemanlarıdır. Ayrıca gridal sistemle devam eden ana taşıt aksları kontrollü şekilde belli noktalarda omurganın en kesitinden geçerek devam eder.

Mahalle Meydanı

Mahalle meydanı yerleşkenin ihtiyaçlarını ve esnek kullanım şartlarını karşılayacak şekilde ‘omurga’ya entegre bir şekilde yeşil aksın devamı niteliğinde Mahalle No:1’in odağında tasarlanmıştır. Arazi eğimine göre kotlanmış meydanda engelli erişimini sağlayacak bir rampa sistemi kurgulanmıştır. Meydana gelecek ziyaretçilerin sosyal ihtiyaçlarını karşılayacak ticari ve hizmet donatı birimi olarak kafe meydan, meydanın güney köşesinde yer almaktadır. Adana’nın iklimine uygun olacak şekilde mikroklimayı değiştirecek, daha serin ve açık alan kullanımını daha konforlu hale getirecek bitkilendirme tasarımı kullanılmıştır. Ayrıca yine iklimlendirme için su öğesi tasarımı kafe meydanın önünde yer almaktadır. Meydanın kotlandığı alanlar amfileşerek, etkinlik alanı için bir altyapı sunmaktadır.

Mahalle meydanı, Mahalle No:1 için afet sonrası toplanma alanı olarak belirlenmiştir. Bununla birlikte bu alan prefabrik sistemlerle geçici sergi alanı ve/veya kermes gibi aktiviteler için kullanılabilmektedir. Ayrıca meydan Kilikya Kültür merkezi ile bir aks ile bağlanmakta ve kültür merkezinin kamusal açık alanını oluşturmaktadır. Bu yaklaşımla meydanın tekil yönde kullanımı engellenerek farklı sosyal donatılarla entegrasyonu sağlanmış böylelikle devamlı yaşayan, atıl kalmayan bir kamusal açık alan olarak mahalle içerisinde konumlanması amaçlanmıştır.

Odak Alan Tasarımı
(Konut Yapı Adası – Meydan – Ticaret Hanı – Pazar – Spor Salonu İlişkisi)

Odak alan tasarımı için; omurgaya entegre meydan, ticaret, spor salonu ve pazar donatıları ile seçilmiş konut yapı adasının ilişkisine bakılmıştır. Konut yapı adası ile meydan arasında kütle altından girilen ve bu bağlantı ile bütünleşik ticaret birimleri(küçük esnaf) yapı adası zemin kotunda yer almaktadır. Avlu – ticaret birimi – sokak kurgusu üçgeni içerisinde yapı adası; açık sirkülasyonlar, bu sirkülasyonları birbirine bağlayan ortak mekanlar ve kentsel tarım alanlarıyla devamlı dinamik, karşılaşmaya ve komşuluk ilişkilerinin canlı tutulmasına zemin sağlayan bir karakterde, tüm yapı adalarında ve bu yapı adalarını birbirine bağlayan yayalaştırılmış dar sokak kurgusunda devam etmektedir.

Konut yapı adasında her yaştan, sosyoekonomik düzeyden ve farklı yaşam tarzına sahip insan/insanlar için konut tipolojisi mevcuttur. Çeperlerde 1+1, 2+1 ve 3+1 konut tipolojileri çeşitli kombinasyonlarla bir araya getirilmiştir. Avludaki kütlelerde ise kısmi özel bahçeye sahip dubleks konutlar bulunmaktadır. Tüm farklı konut tipolojisinde barınan insanlar ortak mekan olarak belirlenmiş terasları, yan konut yapı adasıyla kesişiminde bulunan yayalaştırılmış sokakları ve avluyu birlikte kullanırlar.

Ayrıca avluda belirlenmiş alanlarda çocuk oyun alanı ve kreş birimi de mevcuttur. Bunun dışında ‘sokakta olmak’ fikri ile yola çıkılmış ve yayalaştırılmış dar sokak kurgusunda çocukların komşuluk ilişkilerini ve oyun oynama alışkanlıklarını deneyimsel olarak burada gerçekleştirmesi öngörülmüştür.

Mimari Proje

Adana’ya özgü kentsel ve mimari elemanların modernize edilmesiyle oluşturulmuş mimari yapılar birimsel düzeyde incelendiğinde açık sirkülasyon sistemi, gölgeleme elemanı, kütlelerde çıkma yapılarak bu çıkmaların altında açık alan mekanlarının oluşturulması, geleneksel avlu sistemi ve dar sokak kurgusu projedeki kütlelerin mimari karakterinin oluşumunda önemli bir yere sahiptir. Konut yapı adası kütlenin fazla ısınmasını önlemek amacıyla belirli noktalarda yükseltilmiştir. Zemin kotta boş bırakılan bu alanların park yeri olarak kullanılması öngörülmüştür. Konut yapı adasının zemininde hem avluya hem de sokak ve ana arterlere bakan cephelerde ticari birimlere giriş mevcuttur.

Konut yapı adasının yangın kaçış yönetmeliğine uygun olacak şekilde mesafeleri belirlenmiş noktalarında sirkülasyon çekirdekleri mevcuttur. Bunun dışında dar sokak kısmında konumlanan açık sirkülasyon sisteminden ortak teraslara ve diğer karşılaşma noktalarına ulaşım mümkündür.

Yapı adası cephesinde kütleye ilişkin mekanlar kısmi olarak içeri çekilerek hem aşırı güneş ışığından korunmak hem de mahremiyeti belli bir ölçüde sağlamak amaçlanmıştır. Bölgenin iklim şartlarının gerektirdiği ölçüde ahşap panjur sistemleri geri çekilmiş kütlelerin üzerine gelecek şekilde konumlandırılmıştır.

Mahalle genelindeki yapılarının hepsinin konstrüksiyonu betonarme olarak düşünülmüş, sergi alanları, kermes tezgahları ve kiosk gibi kentsel birimler prefabrik üniteler olarak tasarlanmıştır. Konut kütlesini karakterize eden malzemeler kütlede brüt beton ve tuğla, cephede ahşap olarak kurgulanmıştır.

Yapı yükseklikleri incelendiğinde maksimum kat yüksekliği konut yapı adalarında görülmektedir ve 18 metredir. Sosyal donatılar daha az katlı, omurgadaki insan ölçeğini bastırmayacak şekilde maksimum 3 katlı olacak şekilde tasarlanmıştır.

Sürdürülebilir Mahalle Kurgusu

Mahalle No:1 enerji verimliliğini benimseyen ve yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelen bir kurgu ile oluşturulmuştur. Bölgede yenilenebilir enerji olarak kullanılabilecek en önemli enerji kaynağı güneş enerjisidir. Bu nedenle kentsel elemanlarda ve konut yapı adalarında güneş panellerine yer verilmiştir.

Gerek bölgenin kurak oluşu gerek su kaynaklarının günden güne azalmasından ötürü su kullanım verimliliği mahalle modeli için oldukça önemli bir unsurdur. Bu sebeple konut yapı adalarında gri su kullanımı, yağmur suyu yönetimini akılcı bir şekilde sağlayacak çözümlerin geliştirilmesine yönelik tasarım hamleleri önem kazanmıştır.

Mahallenin kente sırtını dönmeden kendi içerisinde yeterliliğini sağlayacak bir biçimde çalışan bir yaşantıya sahip olabilmesi için kentsel tarım üretimi de sürdürülebilirlik girdisi olarak mahalle tasarımı içerisindeki yerini almıştır.