Eşdeğer Satın Alma, Bursa Büyükşehir Belediyesi Orhangazi Meydanı ve Çevresi Kentsel Tasarım Proje Yarışması

Bursa, yüzyıllar süren tarihi boyunca Doğu-Batı doğrultusunda gelişimini sürdürmüştür. Özellikle Türkiye’de 1960’larda başlayan ithal ikameci ekonomik politikalar doğrultusunda Bursa’da gelişmeye başlayan otomotiv endüstrisi ile günümüzde Bursa metropoliten alanı doğu-batı doğrultusunda yaklaşık 50 kilometrelik bir bölgeye yayılmıştır. Yarışma alanı ise bu lineer kentin tam merkezinde yer almaktadır.

Yarışma alanını doğu-batı doğrultusunda kesen Cumhuriyet Caddesi’nin kuzeyinde ağırlıklı olarak tescilli sivil mimari örnekleri yer almaktadır. Bu yapıların zemin katları ticaret, üst katları ise konut işlevli olarak kullanılmaktadır.

Cumhuriyet Caddesi’nin güneyinde ise kentin tarihi çekirdeğini oluşturan hanlar bölgesi yer almaktadır. Bursa’nın en önemli hanları, camileri ve birçok anıtsal mimari örneği bu bölgede bulunmaktadır. Cumhuriyet Caddesi ve güneyi birkaç sokak dışında tamamen araç trafiğinden arındırılmış durumdadır. Cumhuriyet Caddesi’nin kuzeyi ise araç trafiğine kısmen kapalıdır.

Şema 1’de görüldüğü gibi yarışma alanında doğu-batı doğrultusunda bir, kuzey -güney doğrultusunda ise 2 kuvvetli güzergah dikkat çekmektedir. Bu üç güzergah Orhangazi Meydanı’nın sınırlarını çizdiği gibi, etki alanını da ortaya koymaktadır.

Şekil 1: Çevre ilişkileri

Orhangazi Meydanı, Bursa’nın tarihi Hanlar Bölgesi içindeki en önemli meydandır. Meydan batıda Ulu Cami, kuzeyde Koza Han, Zeytin Han ve Küçük Zeytin Han, doğuda Orhan Camisi, tarihi Belediye Binası ve Uçak Sokak, güneyde Atatürk Caddesi ile sınırlanmıştır. 1983 yılında yapılan tasarım doğrultusunda 1985 yılında inşası tamamlanarak günümüzdeki haline gelmiş olan meydan, Bursa’nın hanlar bölgesindeki en geniş açık alandır.

Bursa’nın tarihi merkezi’nde kentliler ve turistlerin en yoğun olarak kullandığı güzergâhların Cumhuriyet Caddesi ve Uzunçarşı Caddesi olduğu görülmektedir. Bununla beraber alandaki en önemli odak noktası Orhangazi Meydanı’dır.

TASARIM YAKLAŞIMI
Proje alanında yapılan yerinde incelemeler ve şartname ekinde yer alan analiz çalışmalarının incelenmesi sonucunda yarışma alanında yapılacak olan tasarıma yönelik aşağıda sıralı olarak belirtilmiş olan stratejiler belirlenmiştir:

Bursa kentinin sahip olduğu turizm potansiyeli göz önünde bulundurularak, farklı kullanıcı tiplerine de hizmet edecek esnek bir tasarım stratejisinin benimsenmesi.

İşleyen ticaret sistemini korumak ve sürdürmek.

Yarışma alanındaki anıtsal tarihi yapıların görünür kılınması.

Yaya ve taşıt ulaşımının yarışma alanında yeniden düzenlenmesi

Yarışma alanında yeşil sistemin oluşturulması ve sürekliliğinin sağlanması

Orhangazi Meydanı’nı destekleyecek yeni toplanma alanları yaratılması ve bu toplanma alanları arasında bağlantı sağlanması

ÜST ÖLÇEK TASARIM ALANI
Tasarım yaklaşımında yer alan stratejilerden hareketle, anıtsal yapılar tarihsel süreç içerisinde üzerlerine gelen eklerden arındırılmıştır. Bununla birlikte canlılığını günümüzde de sürdüren geleneksel çarşı dokusunu kaybetmemek adına öneri binalar da ticaret işleviyle donatılmıştır.

Önerilen yeni ticaret yapılarının tipolojisi mevcut tarihi hanların mekân organizasyonundan yola çıkılarak geliştirilmiştir. Örneğin önerilen yeni kütlelerin et kalınlıkları kentsel doku içindeki tarihi hanlarla eşit olacak şekilde tasarlanmıştır. Önerilen yeni binaların zemin katlarında yaya hareketinin sürekliliğini sağlamak için pasajlar yer almaktadır.

Uzunçarşı’daki örtü sisteminin mevcut taşıyıcı sisteminde taşıyıcı elemanların çok sayıda oluşu ve ağır yapısı çevreyle uyumsuz görünmekte ve görsel kirliliğe neden olmaktadır. Taşıyıcı sistem daha hafif strüktürlü bir sistemle değiştirilerek taşıyıcı sayısı azaltılacak ve mevcut taşıyıcı sistemin neden olduğu görsel kirliliğin önüne geçilecektir.

Yarışma alanına girişin en yoğun olduğu odaklar ve yarışma alanındaki yoğun olarak kullanılan güzergahların Orhangazi Meydanı ile bağlantısının güçlendirilmesi hedeflenmiştir. Yapılan analizlere ve gözlemlere göre yarışma alanının kuzey kısmındaki en önemli güzergâhlar Cumhuriyet Caddesi ve Uzunçarşı Caddesi’dir.

Alanın kuzeyi ve güneyinin arakesitinde bulunan Cumhuriyet Caddesi üzerinde yer alması planlanan “Bursa Kenti Bilgi Merkezi” ve “Bursa Kent Tarihi Müzesi” yapıları yeşil bir peyzaj içinde bir odak oluşturmaktadır.

Yarışma alanının kuzeyi boyunca sıralanan otoparklar yeniden düzenlenmiştir. Alanın kuzeydoğu köşesindeki boş alan park olarak tasarlanmış ve zemin altına da otopark önerilmiştir. Böylelikle alanda yaşayanların kuzeydeki açık otoparkları kullanması, alana gelen ziyaretçiler ise önerilen yeni yer altı otoparkı ve mevcut durumda Zafer Meydanı’nda yer alan yer altı otoparkını kullanmaları planlanmıştır.

Alandaki mevcut yaya hareketliliğini artırmak adına alandaki araç yolları minimum seviyeye indirilmiştir. Yalnızca otoparklara bağlantıyı sağlayan araç yolları korunmuş, bunun dışındaki tüm araç yolları kısıtlı zamanlarda araçların kullanımına açık yaya yollarına dönüştürülmüştür. Yarışma alanının güney sınırı boyunca geçmesi planlanan tramvay hattı için Orhangazi Meydanı çevresinde 2 adet durak önerilmiştir. Bunlardan biri Ulu Cami Hizasında, diğeri ise Tayyare Kültür Merkezi’nin karşısında yer alacaktır.

Alanın kuzey kısmındaki sıkışık organik kent dokusunda açık alanların eksikliği dikkat çekmektedir. Bu doğrultuda çeşitli yerlerde yapılan peyzaj müdahaleleri ile mevcut açıklıkların daha aktif olarak kullanıldığı yeşil açık alanlar haline getirilmesi önerilmektedir. Buna ek olarak alanın Kuzeydoğu köşesindeki açık alan park olarak düzenlenmiştir.

ORHANGAZİ MEYDANI KENTSEL TASARIMI
Kentin en önemli meydanı olan Orhangazi Meydanı mevcut durumda yoğunluklu olarak bir geçiş yolu olarak kullanılmaktadır. Meydan tasarımındaki amaç bu alanın gelip geçilen bir iz değil vakit geçirilen bir odak olmasıdır. Bununla birlikte Şema 2’de görüldüğü gibi meydandaki mevcut akışların izleri meydanın tasarımında kullanılan önemli girdilerden birisidir.

Şekil 2: Tasarım Şeması

Meydanlar gibi rekreatif alanların canlılığı için belli başlı işlevlerin bulunması gerekmektedir. Orhangazi Meydanı gibi sınırları üç tarafta anıtsal yapılarla belirlenmiş alanlarda bu işlevlerin yer seçimi ayrıca bir önem arz etmektedir. Meydana hizmet edecek bu işlevler meydanın güney sınırını tutan Atatürk Caddesi’nin altına konumlanan arkadlı yol üzerinde çeşitlendirilmiştir. Atatürk Caddesi kotunda ise meydana hakim konumda seyir noktaları bulunmaktadır. Önerilen bu çözümde kafe, restoran gibi işlevler meydanda gündüz kullanımın yanı sıra gece kullanımına da olanak tanımaktadır.

Mevcut durumda meydanın güneyindeki Atatürk Caddesi’nin altındaki yer altı çarşısı meydanı ortalayacak biçimde batıya doğru kaydırılmak üzere yeniden düzenlenmiştir. Şefik Bursalı Sanat Galerisi ise bu tasarımın doğu ucunu tutacak şekilde yeniden tanımlanmıştır. Böylelikle Belediye Sarayı’nın önündeki açıklık genişletilerek Belediye önünde tanımlanan Belediye Platosu bir prestij mekanı haline getirilmiştir. Meydanın ortasında kuzeyde Koza han ve Zeytin Han, güneyde ise yer altı çarşısı yer almaktadır. Bu alan güney cephesindeki ticaret, yeme-içme işlevleri, merkezindeki su öğesi ve oturma elemanları ile meydanın en canlı kısmı olarak düşünülmektedir. Meydanın Batı kenarında meydanı çevreleyen en önemli anıtsal yapılardan birisi olan Ulu Cami yer almaktadır. Ulu Cami çevresindeki alan meydanın merkezindeki canlılıktan soyutlanarak daha sakin bir alan haline getirilmek istenmiştir. Bu doğrultuda Ulu Cami çevresindeki sert zemin-yeşil alan karışımı kısım meydandan bir ağaç dizisi ile ayrılmıştır.

Orhangazi Meydanı’na Belediye Caddesi’nden yaklaşırken karşılaşılan mekân ise bir kentsel açık alan olarak tasarlanmıştır. Bu alanda da İmaret Sokak’ta sıkışık bir şekilde bulunan çiçekçiler konumlandırılmıştır.

Mevcut durumda meydanın Güneyinden geçen Atatürk Caddesi’nin kenarında yer alan toplu ulaşım durakları yeniden düzenlenerek yolun aynı kenarına iki parça halinde konumlandırılmıştır. Böylelikle iki durağın da meydana inen merdiven ve rampalara yakın olması sağlanmıştır.

Meydan tasarımında engelliler düşünülerek tekerlekli sandalye ile dolaşımın kolay olmasına önem verilmiştir. Atatürk Caddesi’nin Güney kaldırımında yer alacak olan tramvay duraklarına yakın mesafede yerleştirilen asansörler ile meydan kotundaki yer altı çarşısına iniş sağlanmıştır. Yeraltı çarşısından meydana eğimsiz olarak ve meydanı çevreleyen tüm mekanlara rampalarla engelli erişimi sağlanabilmektedir. Meydana lastik tekerlekli taşıtlarla erişen yayalar ise Atatürk Caddesi’nin Kuzey kaldırımındaki toplu ulaşım duraklarından meydana inen rampalara kolaylıkla ulaşabileceklerdir.