Jüri Seçkisi, Acıpayam Otobüs Durakları Uygulamalı Tasarım Yarışması

PROJE RAPORU

RAUM

Denizli İli Genel Değerlendirmesi

37°12′ ve 38°12′ kuzey enlemleri ile 28°30′ ve 29°30′ doğu boylamları arasında ve yüzölçümü 12.134 km² olan Denizli ili, Anadolu yarımadasının güneybatısında, Ege Bölgesinin doğusunda, Ege-İç Anadolu ve Akdeniz Bölgeleri kesişme noktasında bulunur. İç Anadolu ve Antalya’ya giden yollara hâkim konumundadır.

Denizli ili sınır itibariyle doğudan Burdur, Afyon ve batıdan Aydın, Manisa, kuzeyden Denizli ilinin TÜİK verilerine göre ADNKS 2021 nüfusu 1.051.056 kişidir. Acıpayam ilçesinin ise nüfusu 55.141’dir. Denizli il nüfusu Türkiye nüfusunun %1.26’sını barındırmaktadır. 2017 yılı itibariyle nüfus yoğunluğu 84 kişi/km²’dir.

Durak Alanlarının Kentsel Kırılganlıklarının Ölçümü

Durak alanlarının incelenmesi ve iklim analizlerinin değerlendirilmesi için yüzey sıcaklığı ve ndvi analizi yapılmıştır. Çalışmanın amaç ve kapsamına uygunluğu açısından yüzey sıcaklığının belirlenmesi için LANDSAT-8 uydu görüntüleri seçilmiştir. Uydu seçimindeki temel kriter termal bandı bulunması, çözünürlük kalitesinin yüksek olması ve belirlenen tarih aralıklarında alınan görüntünün erişilebilir olmasıdır. Söz konusu kriterler değerlendirildiğinde LANDSAT-8 OLI/TIRS C1-Level 1 görüntüleri daha yüksek çözünürlüğe (30m x 30m) sahip olduğu için, belirlenen tarihlerde çekilen görüntüye ulaşılabildiği için ve termal bantlı olduğu için tercih edilmiştir.

Özellikle yüzey sıcaklığı analizi yapmak için temin edilen uydu görüntüsünün tarihi oldukça önemlidir. Çalışmada amaç Yüzey sıcaklığını ölçmek olduğu için yılın en sıcak zamanlarına yani Zarar Görebilirliği artıran faktörün en tehlikeli zamanlarına odaklanılmıştır. Kritik olan bir diğer husus da çekim yapılan günde/saatte havanın bulutlu olup olmamasıdır. Uydu görüntüsünde bulut bulunduğu durumda analizin güvenilirliği azalmakta, görüntünün yanlış yorumlanmasına sebep olabilmektedir. Bu sebeplerle yüzey sıcaklığı ölçümünde Çalışma alanlarını kapsayacak şekilde 22.07.2021 tarihli LANDSAT-8 OLI/TIRS C1 LEVEL 1 görüntüleri kullanılmıştır. Görüntüler 08.34.24 GMT , Türkiye saati ile 11.34.24’te kaydedilmiştir.

Normalize Edilmiş Bitki Örtüsü Analizi (NDVİ) ArcMAP 10.8 yazılımı kullanılarak hazırlanmıştır. Temel olarak kullanılan LANDSAT- 8 OLI/TIRS uydu görüntüsü ABD Jeolojik Araştırma Kurumu (U-S-G-S) tarafından sağlanmıştır. Görüntünün alındığı tarihin; Denizli ilinin en sıcak olan ayları olan temmuz- ağustos ayları içinde, bulutluluk oranının düşük olduğu günlerden birinde seçilmeye çalışılmıştır. Görüntüler incelendiğinde en uygun tarih 22.07.2021 olarak belirlenmiştir.

Yapılan analiz çalışmalar sonucunda Aşağıda sırasıyla ilin NDVI (aktif bitki örtüsü oranı ve yüzey sıcaklığı analizi verilmiştir.

Kent merkezinde yüzey sıcaklığının 40 derecelere yaklaşması sebebiyle malzeme kullanımının durakta bekleyecek yolcuların sağlığı açısından oldukça kıymetli olduğu sonucuna varılmıştır. Öte yandan aktif yeşil varlığı bu savı güçlendirmektedir.

Tasarım İlkeleri

Tasarım aşamasında aşağıdaki tasarım ilkeleri belirlenmiş ve uygulanmıştır.

İlke 1: Eşit kullanım (equitable use)

Tanım

Tasarım, farklı yetenekleri olan kişilerce kullanılabilir ve satın alınabilirdir.

Rehber

• Bütün kullanıcılara mümkün olduğu sürece benzer, mümkün olmayan durumlarda eşdeğer uygulamalar ile aynı kullanım kolaylığını sağlamak
• Herhangi bir kullanıcıyı ayırmaktan ya da damgalamaktan kaçınmak
• Tüm kullanıcılara eşit derecede mahremiyet, güvenlik ve emniyet sağlanmak
• Tasarımı bütün kullanıcılar için ilgi çekici hale getirmek

İlke 2: Esnek kullanım (flexible use)

Tanım

Tasarım, çok çeşitli bireysel tercihler ve yetenekler barındırır.

Rehber

• Kullanım yöntemleri arasında seçme olanağı sağlamak
• Sağ ve sola elin erişim ve kullanımına imkan vermek
• Kullanıcının doğruluk ve hassasiyetini kolaylaştırmak
• Kullanıcının hızına uygunluğu sağlamak

İlke 3: Basit ve sezgisel kullanım (simple and intuitive use)

Tanım

Tasarımın kullanımı; kullanıcının deneyimi, bilgisi, dil becerileri veya mevcut konsantrasyon seviyesine bakılmaksızın anlaşılması kolaydır.

Rehber

• Gereksiz karmaşıklıktan kaçınmak
• Kullanıcının beklenti ve sezgileri ile tutarlı olmak
• Farklı okuma-yazma düzeyine ve dil becerilerine hitap etmek
• Bilgiyi önem sırasına göre düzenlemek
• İş süresince ya da bitiminde etkin bir geri bildirim sağlamak

İlke 4: Algılanabilir bilgi (perceptible information)

Tanım

Tasarım, ortam koşullarından veya kullanıcının duyusal yeteneklerinden bağımsız olarak gerekli bilgileri kullanıcıya etkili bir şekilde iletir.

Rehber

• Gerekli bilgileri sunmak için görsel, sözel ya da dokunsal şekilde farklı modlar kullanmak
• Önemli bilgi için “okunabilirliği” en üst seviyeye çıkarmak
• Tanımlanabilir şekillerde elemanları ayırt etmek
• Duyusal sınırlaması olan kişiler tarafından kullanılan teknikler veya cihazlar ile uyumluluk sağlamak

İlke 5: Hata toleransı (tolerance for error)

Tanım

Tasarım, tehlikeleri ve kazara veya istenmeyen eylemlerin olumsuz sonuçlarını en aza indirir.

Rehber

• Elemanları tehlike ve hataları en aza indirecek şekilde düzenlemek
• Tehlikeler ve hatalara karşı uyarıcılar sağlamak
• Hata yapmayı önlemek
• Hassasiyet gerektiren işlerde bilinçsiz hareketler yapmayı engellemek

İlke 6: Düşük fiziksel güç (low physical effort)

Tanım

Tasarım, verimli ve konforlu bir şekilde minimum yorgunlukla kullanılabilirdir.

Rehber

• Kullanıcıların doğal vücut pozisyonlarını korunmalarına izin vermek
• Uygun çalışma gücünü kullanılmak,
• Tekrar eden hareketleri minimize etmek
• Aralıksız fiziksel çaba gerektiren durumları en aza indirgemek

İlke 7:  Yaklaşım ve kullanım için yeterli alan (size and space for approach and use)

Tanım

Kullanıcının beden ölçüsü, pozisyonu veya hareket kabiliyeti ne olursa olsun, yaklaşım, erişim, işlem ve kullanım için uygun boyut ve alan sağlanır.

Rehber

• Ayakta ya da oturan her kullanıcı için net bir görüş hattı sağlamak
• Ayakta ya da oturan her kullanıcı için tüm bileşenlere rahat ulaşım imkanı sağlamak
• Tasarımı el ve kavrama boyutu seçeneklerine uyumlu hale getirmek
• Yardımcı teknolojilerin kullanımı için yeterli alanı sağlamak

Malzeme Seçimi

Tasarımda iklimsel veriler doğrultusunda ahşap malzeme kullanımının uygun olacağı sonucuna varılmıştır. Yerel malzeme kullanımı ile de kentsel elemanlarla bütünleştirilmesi hedeflenmiştir. Bu kapsamda Karaçam kullanımına karar verilmiştir.

Karaçam, cipslere, bükülme, sıkıştırma ve gerilmeye odaklanır. Yangına dayanıklılık parametreleri ile karakterizedir. Bu, nem etkisi altında dönmeyen birkaç yapı malzemesinden biridir, sallanmaz, şişmez, kalıp ve mantarları etkilemez. Dahası, malzeme daha da güçlenir ve daha dayanıklı hale gelir.

Karaçam çevre dostu malzeme olarak nitelendirilir çünkü, Toksik maddeleri salgılamaması ile ünlüdür. Dahası, reçineler nedeniyle, mikro iklimlendirme üzerinde olumlu bir etkiye sahiptir. Karaçamın genellikle eko-yaprakları oluşturmak için kullanıldığı tesadüf değildir.

Strüktürel Yaklaşımlar

Durak tasarımının şekillendiği süreç malzeme seçimi ile başladı. İklimsel verilerin getirdiği hassas bakış açısıyla seçtiğimiz doğal yapı malzemesinin modern ihtiyaçların hepsine uygulanabilir bir cevap vermesi için ahşap yapı malzemesi seçtik. Malzemeyi iyi tanımak ve nasıl bir strüktür kurgusu oluşturabileceğimizi anlamak için geleneksel yapım yöntemlerini araştırdık. Denizli ili ve birçok Anadolu ilinde geleneksel mimaride ahşap karkas sistemin kullanıldığını gördük. Bu sistemi durak strüktüründe kullanarak hem geleneksel mimariye bir atıf yapmak istedik hem de ahşabın elverdiği güçlü bir strüktür sistemi kurmuş olduk. Sistem ise biçimi getirdi. Bu sistemle nasıl bir biçim kurgusu yaratabiliriz, karkası nasıl modern ve eğik biçimlerde algısını farklılaştırabiliriz diye düşündük. Eğik hatlar kanyon şeklinden ilhamla soyutlanarak biçime yansıtılmak istenmiştir. İkinci bir teknik olarak geçme sistemi kullandık.

Ahşabın elverdiği ve en çok kullanılan sistem olması ve birleşim detaylarını en az şekilde dışardan müdahale etme düşüncesi tasarımımızın yapım yöntemini oluşturmaktadır. Sağlam şekilde ayakta durabilmesi için yere metal plakalarla sabitlenerek dışarıdan en az şekilde görünecek metal plaka sistemleri seçtik. Gerektiği yerde metal plaklar strüktürün birleşmesi için de kullanılması düşünülmektedir.

Bu kaygılar ve durak yapısının ihtiyaçları birleşerek, rüzgardan, yağmurdan ve güneş ışığından korunulabilen, çevreye duyarlı atık toplama sistemi olan, yeni ve farklı ulaşım yöntemlerine alan açan ve çözümler getiren, dezavantajlı grupların da rahatlıkla hareket edebileceği estetik bir geçiş alanı tasarımı ortaya çıkardı.

“Öz” olarak tabir edilen yaklaşık 20-25 cm çaplı ağaç direkler, birbirine bağlanarak dikme ve kiriş düzeninde bir ahşap karkas yapı sistemi ve dışta 80 cm genişliğe varan taş duvarlarla da yığma taşıyıcı sistem oluşturulmuştur. Özler yer almakta, onların üstüne mertekler yerleştirilmektedir. Çam ağaçlarının öz kısmının üstündeki “pardı” denilen kabuklar ise, mertek üstüne dizilip, “geren” denilen killi toprak kaplanarak üst örtü tamamlanmaktadır.