Katılımcı (1. Kategori), Cami Tasarımı Fikir Yarışması

Proje Raporu

Cami, ibadet eyleminin insanları birleştirdiği kamusal bir mekandır. Anadolu toprakları üzerindeki tarihsel gelişiminde, bu eylemin mekânsal ihtiyaçlarına en iyi şekilde cevap verme çabasıyla mekan bilgisi, yapı elemanlarının seçimi, mekânsal oran kullanımı korunarak sanatın sürekliliği devam ettirilmiştir.

Günümüze gelindiğinde, bu tarihi birikimin oluşturduğu formların ve oranların özellikle modern yapı malzemeleri ile tekrarı “tarihin kötü taklidi” olarak eleştirilmiştir. Bununla beraber tarihi birikimi tamamen yadsıyarak başlanan tasarımlarda ise huzur ve huşu içinde ibadet edilmesini sağlayacak olan mekanların oranını yitirmiş olması tehlikesi doğmuştur. Her iki durumda da eleştirilerin odağında tasarımcının mekânsal ihtiyaçları kavrayamaması ya da mesleki egosuna yenik düşmüş olması vardır.

Alternatif yaklaşımlar mevcut tipolojileri ve birikimleri yadsımak zorunda değildir. Bu yaklaşımların anafikirleri ve mekan kurma becerilerini, AN a ait olmayan değerleri tespit etmek ve yeniden yorumlamak proje hedeflerinden biridir.

 AMAÇ:

Alışılageleni taklitten uzak, ibadet etme halinin ihtiyaçlarını tanıyan ve mekânsal çözüm üretebilen, zeminden arşa kadar huzur ve huşu içinde ibadet imkanı sunan bir cami oluşturmaktır.

Bu amaçla mahalli alt birim oluşturan cami fonksiyonu, gelenekselden gelen “külliye” planı ile desteklenmiştir. Külliyenin mekânsal kullanım sürekliliği projeye yansıtılmıştır; “bahçe” ibadete hazırlık,  dinginlik ve arınma sağlayan bir plan ögesi olarak değerlendirilmiştir.

BAĞLAM: 

Fikir yarışmasına konu olan “yer”, doğu-batı doğrultusunda uzanan, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yeni gelişen bir yerleşim alanı içerisinde konumlanmış bir parseldir. PROJE DAHİLİNDE PARSELİN GAZİANTEP ŞEHRİNDE YER ALDIĞI KABUL EDİLMİŞTİR. Park, ticaret alanları, konut ve konut+ticaret alanları ile çevrelenmiştir. Proje sınırındaki fonksiyonlar vaziyet planı ölçeğinde komşuluk ünitesinin tanımlanmasını ve “cami” yapısını mahallileşmesine olanak sağlamıştır.

YÖNELİM:

Parselin kuzey-güney ekseninde uzun, doğu-batı ekseninde kısa ölçülerde olması sebebi ile kütle merkeze yerleştirilmiştir. Tümden gelen bir yaklaşım izlenmiştir. Çevre yollara referans veren ana giriş tanımlandıktan sonra; parsel içerisine uzanan yol oluşturulmuştur. İkinci adımda, kuzeyli rüzgarları yapılaşma alanına ve bahçeye almak ayrıca kütle etkisini hafifletmek için kütle boşaltmaları yapılmıştır. Parsel içindeki eğimden faydalanılarak destek mekanları alt kotta çözülmüştür.

Komşuluk ünitesi içinde, günün her saatinde ve yıl içerisinde kullanım sürekliliğini sağlayan fonksiyonlar ile çeşitlendirilmesi hedeflenmiştir.

CAMİ:

200 kişinin ibadet edeceği bir mekanın mescit değil cami olabilmesi yani Cuma namazı kılınabilmesi için;

1- Özel mülk olmaması,
2- 24 saat namaz kılınabilecek bir bölüme sahip olması,
3- Tahkim odası veya bölümü olması
4- İtikaf odası veya bölümü olması gereklidir.

Cami tasarımı bu bilgi ışığında değerlendirilmiştir.

Bahçe üzerinde yumuşak bir eğim yaratılarak yapı yükseltilmiştir. CAMİ, TEK VE BÜTÜN BİR İBADET HACMİ SUNMUŞTUR. Abdest ve namaz ibadet olup cami ve abdesthaneler yakınlaştırılmıştır. İbadet arzdan arşa – aşağıdan yukarıya tanımlandığı için tuvaletler ibadethanenin altında yer almamalıdır. Ayrıca abdest alındıktan sonra yeniden tuvaletlerle ve ayakkabılıkla ilgilenilmeden namaza geçilebilmelidir. Bu sebeple abdesthaneler ile cami arasında ayakkabısız alan tasarlanmıştır.

VERİLEN İHTİYAÇ PROGRAMINA EK OLARAK ÖNERİLEN FONKSİYONLAR:

tahkim mahali

taziye mekanı

hazire ve mahalle mezarlığı

TAHKİM MAHALLİ (yeni önerilen mekan):

Cami plan çözümüne, TAHKİM MAHALİ eklenmiştir. Tahkim caminin şartlarından biridir. Nikah, talak, arabuluculuk gibi işlemler için ayrılmış bir mekan veya bölümdür. Tahkim, şer-i ve hukuki bir mekan olup, içtimai bir ihtiyaçtır. Toplum içinde meydana gelen bazı şahsi ihtilafların, büyüyüp mahkemeye intikal etmeden tarafların uzlaştıkları bir hakem tarafından çözülmesini gaye edinir. Hakim, ileri gelen, güvenilir, bilirkişi niteliğinde olup yapılan işlem arabuluculuktur.

İTİKAF MAHALLİ:

Sessizlik ve yalnızlık temek ihtiyaçlardandır. Tefekkür ile huzur ve huşu içinde murakabe ve muhasebe yapabilmek için yan cemaat mahali önerilmiştir.

Tasarımda yatayda ve dikeyde ibadet sürekliliği hedeflenmiştir. İbadet mekanı bodrumsuz bir yapı olarak çözülmüş, arzda dikeyde aşağıdan yukarıya ibadet sürekliliği aranmıştır.

YAN CEMAAT YERİ:

Muhasebe, murakabe, müzakere, ders, itikaf, tahkim vb işlevler için önerilmiş ve son cemaat yerinden daha önemli olması dikkate alınmıştır.

TAŞIYICI SİSTEM VE ÇATI:

Dikdörtgen plan şeması uygulanan mekan içinde taşıyıcı sistem görünür kılınmıştır. Taşıyıcı sistemin algılanması mekan kullanımı yönlendirmiştir. Çatı formu- kırma çatı dizisi Kıble’ye uzanan ve yönlendiren yapı elemanları olmuştur.

Yapım sistemi betonarme olarak seçilmiştir. Taşıyıcı sistem çözümünde zorlamaya gidilmemiştir.

Böylece yapım maliyeti düşük tutulmuştur.

Cami diğer yapılara göre kısmen yükseltilmiş bir düzlem üzerinde yer alsa da camiye ya da diğer servis yapılarına ulaşımda engelli ve yaşlıları engelleyecek bir düzenleme yapılmamıştır. Projenin her noktasına ulaşılabilirlik ön planda tutulmuştur. Bununla beraber çocukların da bahçede ve cami içerisinde var olabileceği bir senaryo kurgulanmıştır.

MİNARE:

Kıble istikametini gösterme işlevi, günümüzde daha da artmıştır. Minare biçimlenişinde dikkate alınmıştır. Ayrıca minaredeki “elif” harfi ve “kitabe ” yer almaktadır. Minare peyzaj ögeleri ile desteklenmiştir. 

Avluya yerleştirilen havuz minareye kaide olmuştur.

HAZİRE (yeni önerilen mekan):

Ana ibadet mekanında mihrap duvarındaki yırtıklarla öneri hazire alanı görülmektedir. Bu yerleşimin ibadet halindeki insanda yaratacağı etki öyküye dahil edilmiştir. Ayrıca Proje alanına komşu güney-batı yönündeki park alanı içinde de bir mezarlık tasarlanarak “mahalle mezarlığı” oluşturulması önerilmiştir. Bu öneri mekan mahalli aidiyeti ve nesiller arası manevi bağın devamını getirecektir.

MEDRESE (İLİM) – KURAN KURSU – SOHBET ODALARI:

Kuzey sınırında, eğitim yapıları ayrı binalar olarak yerleştirilmiştir. Revakla sohbet odaları ve eğitim kütlesi birbirine bağlanmıştır. Böylece gölgelenmiş alanda kullanıcıların oturabileceği açık mekan tanımlanmıştır.

ISLAK HACİMLER – LOJMAN – DÜKKANLAR:

Islak hacimler Cami ile aynı kotta, parselin doğu ve batı sınırlarında kadın ve erkek kullanıcılar için ayrı kütleler olarak çözülmüştür.

Kuzey cephesindeki iki katlı yapıda (eğitim yapısının altında), otoparklar, lojman ve dükkânlar çözülmüştür. Bu yapılar kot farkından yararlanılarak ele alınmış böylece bahçe içinde cami ile yarışan bir yapı kütlesi oluşması engellenmiştir. -3.20 kotunda lojman müstakil bir girişle çözülmüştür. Yine aynı kotta dükkanlar eklenmiştir.

TAZİYE ODASI (yeni önerilen mekan):

Taziye odası ise alt bahçeyle ilişkilendirilmiş ve bodrum kata yerleştirilmiştir.

BAHÇE:

Bahçe, etrafında sıralanan fonksiyonları destekleyen ve bağlayan tasarım unsuru olarak değerlendirilmiştir. Parselin ve cami ölçeğinin insani boyutlarda olması komşuluk ünitesinin içinde olan parselin kullanımı için olumlu bir veridir. Farklı yaş gruplarındaki kullanıcıların ihtiyacını karşılayacak açık mekanlar organize edilmiştir. Namaz vakitleri arasında cami bahçesinde zaman geçiren kullanıcıların ya da özel bir konu ve amaç için toplamış kullanıcıların sohbet edebileceği odalar eyvanlarla desteklenmiştir. Çocukların uzak duracağı “ibadet mekanı ” değil her an her köşesinde var olabilecekleri bir vaziyet yaklaşımı benimsenmiştir. Bahçedeki peyzaj öğeleri ve rampalarla ilişkilendirilen kotlar bu senaryoyu desteklemiştir.

Güneydoğu Anadolu Bölgesinde tasarım yapılması sebebi ile rüzgar rejimi üzerindeki topoğrafya etkisi göz ardı edilmek koşulu ile bölgenin hakim rüzgarı kuzey yönlü rüzgarlardır. Bu rüzgarlar soğuk kış aylarında az istikrarlıyken sıcak kuru yaz aylarında istikrarlı olarak eserler ve daha da kurutucu etki yaparlar.

Gündüz kullanımlarında gölgeleme için revaklar önerilmiştir. Avlu içerisinde hava hareketini sağlamak için kuzey- güney doğrultusunda kütleler açılmıştır.

Bahçede SU öğesi kullanılarak nemlendirilen ve iklimlendirilen rüzgar yapı içine alınmıştır.

Tarihsel akışındaki cami çözümlerinin mekân kurma becerilerinin özümsemesi, komşuluk ünitesi içinde kullanım sürdürülebilirliği sağlaması; mahalli önerileri, plan şeması, YÖNLÜ TASARIM ve malzeme seçimi ile “yer”e ait olması PROJE YAKLAŞIMININ önemli noktalarıdır.