Katılımcı (1. Kategori), Cami Tasarımı Fikir Yarışması

Mimari Proje Raporu

Camiler, toplumsal hafızanın mekânsal ihtiyacını karşılayacak en değerli mekanlardan biridir. Çünkü camiler ibadet mekanı olmasının yanında, İslam’ın beraber yaşanarak tamamlanan bir din olması bu yapılara kamusal bir alan açmaktadır. Osmanlı Devleti döneminde bu anlayış toplumda benimsenmiş ve camiler bu işlevleri karşılayan büyük kültür ve ibadet meydanları olarak karşılık bulmuştur. Dönemin en gözde eserleri bu sebeple ağırlıklı olarak camiler olmuştur. Ancak günümüzde camiler bu görevden uzaklaşmıştır. Bu uzaklaşma, günümüzün sorunlarının özellikle stresli ve zamanın insanlara yetmediği bir döneme doğru evrilmesi sebep olarak gösterilebilir. Yani camilere zaman ayıramamak; günümüz camilerinin mekânsal olarak bu ihtiyaçlara cevap verememesinden kaynaklanmaktadır.

KAVRAM

Camilerin, ibadethane ve birer sosyal kamusal alan sorumluluğu, birlikte yaşama ibadetini emreden İslam’ın bir gereğidir. On beş asırdır bu emir İslam’ı yaşayan toplumlarda kültürlerine göre gelişmiş, yeni fonksiyonlar eklenmiş, teknolojik gelişmişliklerine göre biçimlenmiş, sanatlarına göre süslenmiştir. Günümüz toplumunda camiler, Cuma günleri, bayramlarda ve ramazan ayında kalabalık, diğer vakitlerde ise daha az sayıda kullanıma cevap veren duruma gelmiştir. Öte yandan kadınların cami kullanımı azalmış ve ‘camiler erkekler içindir’ anlayışı gelişmiştir. Halbuki camiler toplumu bir arada tutan, istişarelerin yapıldığı, Kur’an okunan ve öğrenilen, işaret ve emirlerin Müslümanların hayatına nasıl tatbik edileceğinin kavrandığı mekanlardır.

Allah cc. Kur’an’ın ilk ayetlerinde okumayı ve uygulamayı emretmiştir. Bu emir doğrultusunda toplumun İslam’ı anlama konusundaki en büyük sorunun en öncelikli çözüm yeri camiler olmalıdır.

YER-TOPOĞRAFYA-MEKAN-BAĞLAM

Güneydoğu Anadolu bölgesi eski uygarlıklara ev sahipliği yapmış, İslam kültürü ile bezenmiş, geleneksel yapı elamanları ve malzemeleri ile belirgin bir mimari kimliğe sahiptir. Topoğrafı kullanan ona uyum sağlayan bu kültür, aynı zamanda iklimsel olarak da mimarisine katkı sunmaktadır.

Geçmişten öğrendiğimiz bu veriler doğrultusunda arazideki topoğrafya projenin ana girdisi olmuştur. Kıble yönü ve arazideki eğim, yaya aksları ile birlikte ele alınarak cami farklı kotlara yerleştirilmiştir. Bu kot farklılıkları interaktif işlevlere, farklı perspektiflere ve sürpriz mekanlara yol açarak mekan deneyimini artırmak amaçlanmıştır.

Malzeme olarak yörenin doğal taş kaplaması ve çağdaş brüt malzemeler bezenerek, yalın bir tasarım amaçlanmıştır. Kent içi küçük ölçekli ekonomik çözüm önerisi bu malzemelerle desteklenmiştir. Betona taş görevi üstlendirmek yerine her malzemenin kendi özelliği ön plana çıkarılmış, eskimeyen malzemeler anıların mekana kaydedilmesine zemin oluşturması sağlanmıştır.

İŞLEVSEL KURGU

Okumayı teşvik ve birlikte olmayı destekleyecek yegâne metafor, bir okuma avlusu geliştirmektir. Buna ek olarak bir kütüphane fonksiyona eklenmiştir. Bu okuma avlusu konum olarak nazım imar planında belirtilen eğitim yapılarına yönlendirilmiştir. Arazideki kot farkları bu avluya yönelen bir okuma amfisi ile desteklenmek istenmiştir.

Camilerdeki kadın ibadet alanı yine bu kot farklılıklarıyla ayrılarak gizlenmiş, kadınlara mahremiyet çerçevesinde daha teşvik edici bir kurgu amaçlanmıştır. Kadınlarında camilere aidiyet hissi ile yaklaşması en az erkekler kadar mekanı benimsemesi için yeterli alanı açmak, kurgulamak amaçlanmıştır. Bu sebeple üst kottaki bayanlar girişine çevresine wc –abdesthaneleri konumlandırılmış ayrıca ana kütleden ayrı olarak geçirgen bir cidar düşünülmüştür. Sürekli kullanımı desteklemesi için farklı kotlardan ulaşım sağlanmaya çalışılmış, geçirgen cidar ve kotların oluşturduğu farklı perspektifler mekânsal çeşitliliği arttırmıştır. Böylelikle kadınların kendileri için özel mekan aidiyeti kuvvetlendirilmiştir.

Okuma avlusu etrafına Kur’an kursu ve kütüphaneyi almakla birlikte ana ibadet mekanının girişini kucaklar. Aynı zamanda abdesthane wc-şadırvan-avlu –ibadet mekanı ilişkisi değerli bir hal alır. İbadet mekanı ana yaklaşım aksı doğrultusunda genişleyen, iç dış ilişkisini bağlayan ve okuma avlusunu da içine alarak ek ibadet mekanları oluşturur.

İbadet mekanının tam kapasite kullanıldığı zamanlarda giriş, çıkış, ayakkabılık yoğunluğu gibi sorunlar için ana ibadet alanı, son cemaat mahalli ve ayakkabılık ayrı mekanlar olarak sınırlandırılmıştır. Yani ana ibadet mekanından son cemaat mahalline geçişten sonra yoğunlaşan sirkülasyon çıkış ve ayakkabılıkta yoğunlaşmaması için bu iki mekan birbirinden ayrılmıştır. Böylelikle geniş bir çıkış ve insanların ayakkabılarını rahat bir şekilde giymesi için alan açılmıştır. Bundan sonra açılan yarı açık alan ise üç noktadan açıldığı için çıkış rahatlatılmıştır. Son cemaat mahalli ve ayakkabılık bölümleri arası saydam malzeme, gerektiğinde açılarak ibadet mekanının genişlemesini sağlar, aynı zamanda hava sirkülasyonunu ve yeterli ışığı almasına katkıda bulunur.

Cami görevlisi için lojman, ibadet alanı ve diğer fonksiyonlara uzak kalmayacak aynı zamanda onların sirkülasyonundan etkilenmeyecek şekilde konumlandırılmıştır. Kuran kursu ve ana ibadet alanına yakın, otopark tarafından yaya yaklaşımının en az olacağı bölüme konumlandırılmıştır. Kot farklılıkları peyzaj ve mimari yapı elemanları ile sınırlandırılıştır. Böylece caminin genel kurgusundan mekansal ve biçim olarak kopmaması sağlanmıştır.

İÇ MEKAN

Günümüzde yoğun, baskıcı ve stresli yapımızın ibadette yoğunlaşmayı engelleyici etkisine fayda sağması amaçlı cami iç mekanında, kot farkından oluşan derinlik avantaja dönüştürülmeye çalışmıştır. Kıble duvarı önüne havuz düşünülmüş güneş ışığı dolaylı olarak iç mekana alınarak suyun yansıma etkisi kullanılmıştır. Böylece cami iç mekanı yoğun süsleme sanatlarının yerine doğal ve sade biçimde ele alınmıştır.

Üst örtüdeki kaset döşemenin sesi absorbe etmesi ve kadınlar mahallinin sınırlayıcısı olan ahşap doğramalar ile düz yüzeylerden kaçınılmış böylelikle ses konforu sağlanmaya çalışılmıştır.