Katılımcı (1. Kategori), Cami Tasarımı Fikir Yarışması

PROJE RAPORU

Genel Bakış – Cami Mimarisi ve Kavramı Üzerine

“Yeryüzü benim için mescid ve temizleyici vasfa sahip kılındı.” (Hz. Muhammed)

Cami’nin tipolojik gelişimi incelendiğinde, Müslümanların ilk ibadet mekânı olan “Hazreti Muhammed’in Evi ve Avlusu”nun, farklı kültürler etkisinde nesiller boyu geleneksel yapım tekniklerinin verdiği olanaklar dahilinde farklı yorumlarla uygulandığı görülmektedir. Bununla birlikte, bu mekânsal bilgi birikiminin günümüze giderek gelişen çağdaş malzeme ve strüktürel olanaklara karşın geçmişin uyarlaması veya taklidi şeklinde yansıdığı görülmektedir.

Mescid kelimesi “secde edilen yer” anlamına gelmektedir. Bir avlu içerisinde kıble yönünde en geniş safların oluşturulması ana fikrini taşıyan İslami ibadet alanında bu anlamda mekânsal bir zorlama bulunmayıp aksine sadelik ve anlamsal soyutlama esası sezilebilmektedir. Bu bağlamda, tasarımda ibadet mekânı öze indirgenmiş, herhangi bir form kaygısına düşülmemiştir.

Kurgu – Yerleşim Kararları

Proje alanı Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde bulunmaktadır. Bu bağlamda arazi ve bölgeye ait iklim verileri irdelenmiştir. Geleneksel cami ve güneydoğu yapı tipolojisi incelendiğinde avlulu plan şeması izlenebilmektedir. Avlu, insanların toplandığı, bir araya geldiği mekanlar olarak nitelendirilirken aynı zamanda içerisinde barındırdığı su ve saçak ögesi ile uzamsal anlamda iklimlendirilmiş bir yarı açık mekân sunmaktadır. Avlu etrafına sarılı mekânlar, bu ana açık alanı beslemekte ve ona bir kimlik kazandırmaktadır. 200 kişilik bir mahalle camisi olan ibadet mekânına ait avlu, eski mahalle avlusu atmosferinde tasarlanmış, yan işlevleriyle birlikte bu bağlamda işlemesi ön görülmüştür.

Proje alanında, kentten gelen yaya aksı devam ettirilerek sirkülasyon devamlılığı sağlanmıştır. Bu aks doğrultusunda, geleneksel avlu tipolojisinin mahalle ölçeğinde yorumlanması ile bir avlu boşluğu açılmıştır. Arazide bulunan 7 metre kot farkı, bu noktada farklı kesitler sunmaktadır. Arazinin yükselen bölümüne ana ibadet kütlesi yerleştirilmiştir. Dikdörtgen şemalı ibadet mekânı, daha fazla insanın yan yana saf tutmasını sağlamakta ve sonsuzluk hissini güçlendirmektedir. İbadet mekânı, kıble yönünde toprağa gömülür iken diğer kenarlarından ise topraktan kopuk olarak tasarlanmıştır. Bahsedilen topraktan koparılan iki yanda yer alan kenarlar su ve iç bahçe ögeleri ile desteklenmiş, çevresinden soyutlanmıştır. Münzevi bir atmosfere sahip olan ibadet mekânında su ögesi zemin kotunda içeri alınmış, verdiği dinginlik ile ibadet eden kişinin içsel yolculuğunu derinleştirmesi amaçlanmıştır. Yalın ve gösterişsiz olan bu ibadet mekânı, İslam felsefesinin özünü yansıtmakta ve bu hali ile dış dünyadan arınmış ve davet eden bir çekim alanı oluşturmuştur. İbadet mekânında kadınlar mahfili cephesi ise iç bahçeyle ince boşluklar ile görsel bir ilişki kurmaktadır. Bahsedilen arınmış mekân, su ögesinin yan duvarının alt kotu seviyesinden ve tavan kotunda yapılan ışınsal açıklıktan dramatik bir etki ile aydınlanmaktadır. İbadet mekânı, yalın ve gömülü hali ile her daim ordaymış hissini oluşturmakta böylelikle aidiyet duygusunu güçlendirmektedir. Toprak, su ve yeşil ile hemhal olma hali, insanı dünyevi uğraşların getirdiği düşüncelerden arındırarak, özüne döndürmektedir.

Mahalle avlusu, toprağa gömülü ve ibadet kütlesinin iki yanında bulunan abdesthaneler, Kur’an kursu ve çay evi ile çevrilmiştir. Bu mekanlar nazikçe alana ilişmekte, kot farkı sayesinde toprağa gömülmektedirler. Mahalle avlusu, eklenen çay evi işlevi ve bunun Kur’an kursu ile olan ilişkisi sayesinde her daim yaşayan bir ibadet ve öğrenme alanı olarak tasarlanmıştır.

Lojman, mahremiyetin sağlanması amacı ile avlu ile dolaylı bir ilişkide tasarlanmış ve girişi yoldan alınmıştır. Lojman ve minare, yakın ilişkide kurgulanmış ve imamın gün içindeki mekânsal sirkülasyonu göz önüne alınmıştır. Bunların yanı sıra, lojman kendine ait iç bahçesi ile uhrevi hayatın dünyevi hayatla kaynaştığı bir yaşam alanı sunmaktadır.

Gasilhane ve morg avlu çevresinde yer alırken, cenaze alanı bu mekanlar ile yakın ilişkide olacak şekilde konumlandırılmış ve tanımlı hale getirilmiştir.

İbadet mekânı ve mahalle avlusunu saran kütleler, bir saçak ile örtülmüştür. Böylelikle ibadet mekânı, yer ile hemhal olmuş, araziye nazikçe ilişmiştir. Yapı, adeta mahalle avlusuyla nefes alan bir toprak parçası halinde tasarlanmıştır. Bu hali ile, İslam felsefesinin önemli yapı taşları olan, sadelik ve mütevazılık kavramlarını içselleştirmektedir. Aynı zamanda yerel mimariye özgü toprak çatı örtüsü ile de koşut bir görünüme sahip olmuştur. Üst saçak, gölgelikli bir dış mekân tanımlar iken, göğe yükselen ayrıtı ile Yaratıcı’ya yönelişi simgelemektedir.

Yapı, mahalle avlusu ile mahalle ahalisinin toplandığı bir buluşma noktası olarak tasarlanmıştır. Mahalle avlusunda kullanılan su ögesi, iklimlendirmeyi sağlarken dingin bir atmosfer yaratmaktadır.

Servi Ağacı”, geleneğimizde ve toplumsal inanç değerlerimizde insan hayatının doğumdan ölüme kadar var olma çabalarını ve vahdetin yani bir olmanın da sembolüdür

“Servi ağacı”, insan hayatının doğumdan ölüme kadar var olma çabalarının ve bir olmanın sembolüdür. Ağaç köklerinin toprağın altından gelmesi, gövdesinin yeryüzünde olması ve yapraklarının göğe uzanması doğum, yaşam ve cennete ulaşma arzusunu çağrıştıran bir inanç sisteminin parçasıdır. Türk kültüründe manevi anlamda “Birlik” düşüncesinin sembolü olan servi ağacı simgesel anlamda minare ile özdeşleştirilmiştir. Bu nedenle minare, servi ağacının soyutlanması ile tasarlanmış ve mahalle avlusunda konumlandırılmıştır.

Cephe ve Malzeme

Cephe bölümlenmeleri ve malzemeleri oldukça yalındır, süsten ve abartıdan uzak tasarlanmıştır. İklimlendirmenin sağlanması amacıyla cephe açıklıkları azami düzeyde tutulmuştur. Cephe malzemesi bölgeden çıkarılan bazalt taşıdır.