Katılımcı (2. Kategori), Cami Tasarımı Fikir Yarışması

Mimari Açıklama Raporu

İslam geleneğinde cami, ibadet mekânı olmanın ötesinde, toplumun ve bireyin hem din ile hem de diğer bireylerle ilişkilerini inşa ettiği hususi bir mekân olarak kabul görür. Cami kelimesinin bizatihi anlamı, ancak bir araya gelme biçimiyle inşa edilmesi mümkün olan bir duruma işaret eder. Yani cami, birey-birey, birey-toplum, birey-din gibi ikililerin inşa edilmesi için toplanılması gereken yerlerden biridir.

Ne var ki Türkiye’de modernleşmeyle beraber cami asli fonksiyonundan uzaklaşmış ve yalnızca vakit namazlarının eda edildiği bir mekâna dönüşmüştür. Gündelik yaşam içinde vaktin kamusal çalışma saatlerine göre yeniden organize edilmesi ve hızla değişen gündelik pratikler cami ile birey arasındaki mesafeyi arttırmıştır.

Cami ile modern bireyin arasındaki bu kopukluğun yeniden inşa edilmesi, yani bireyin ve toplumun camide yeniden teşekkül etmesi için, bireyin biçimlendirilen çevrenin içine dâhil edilmesi, kendini onun bir parçası olarak görmesi gerekir. İnsan yabancı hissetmediği nispette mekânın-çevrenin idrak ve bilincine erişir. Daha derinden fark ettiği mimari, mekânı yaşama ve paylaşma duygularını artırdığı gibi yapıdan ve onun içindeki eylemlerden haz almasını sağlar.

Tam da bu noktada, bireyin camide yeniden inşasının gerçekleşmesi için, tasarım üç önemli referans noktasına göre şekillenir.

Birincisi, caminin içinde bulunduğu yakın çevrenin verileridir. İnsan hareketleri, iklimsel ve kültürel veriler konusunda bir hassasiyet oluşturarak biçimlendirilir.

İkincisi, caminin bir istikamet ortaya koyuyor olmasıdır. Bu harim dışındakiler için kusursuz ve engelsiz ulaşılabilen bir güzergâh tayin edici, harim ve yakın çevresindekiler için ise olabildiğince geniş bir alanda ibadeti mümkün kılacak olan bir kıbleye yönlendirebiliyor olmasıdır.

Üçüncüsü, caminin herhangi bir sınıf ve cinsiyet kısıtlaması yapmaksızın, hatta tabii bir tebliğ mekânına dönüşerek, toplumun her kesiminin kullanımına açık olmasıdır. Bu yaklaşım camiyi bir taraftan toplumun içinden gelen, olabildiğince mümkün çeşitliğine kavuşturmakta, diğer taraftan ise geleneksel cami kullanımında olduğu gibi vakit namazlarını aşan, geniş bir zaman aralığında kullanma imkânı sağlamaktadır.

Cami, bu üç özel durumu merkeze alarak tasarlanmıştır.

Üst Karar ve Mimari Dil

Tasarım alanı için verilen Güneydoğu Anadolu Bölgesi, farklı iklimsel ve kültürel şartlar ile karşılaşılabilecek Şırnak’tan Gaziantep’e kadar uzanan, geniş bir coğrafyaya yayılmaktadır. Tasarım kararlarının daha ayırt edici şartlara göre belirlenmesi için Şanlıurfa ve yakın çevresinin coğrafi ve kültürel özellikleri tercih edilmiştir.

Tasarım kabaca, her biri farklı fonksiyona sahip bağımsız tektoniklerin birbirleri ve cami harimi ile revaklar vasıtasıyla bağlantı kurmasıyla şekillenmektedir.

Cami, tasarım alanının yakın çevresindeki insan hareketlerinin belirlediği aksların merkezine, diğer fonksiyonlara ait yapılar ise farklı yönelim ve konumlanmalar ile caminin doğu ve batısı kısımlarına yerleştirilmiştir. Doğu ve batı cenahlarındaki birimlerin nerede olması gerektiği kararı, yarışma şartnamesinde talep edilen, mekânların cami ile kurması gerektiği yakınlık uzaklık ilişkisi, yaş grubu, cinsiyet gibi gerekçeler ve ibadeti kolaylaştırıcı durumlar göz önünde bulundurularak verilmiştir.

Diğer taraftan, harim kütlesinden koparılmış bağımsız tektonikler, camiyi arazinin birçok noktasından daha görülebilir ve ulaşılabilir bir hale getirirken, mekânların cami ile ilişkisini de kuvvetlendirmektedir. Söz konusu tektonikler tasarım alanına herhangi bir noktadan giren kullanıcı için her adımında yeni bir perspektif ile karşılaşma zenginliği de sunmaktadır.

Avlulu Şema ve Harim

Avlu

Bölgenin geleneksel mimarisinde yaygın bir şekilde kullanılan avlulu şema, tasarımın hem biçimsel hem de fonksiyonel olan iki temel belirleyicisinden biridir. Avlu, tasarım alanında üç farklı biçimde kullanılmıştır. Birincisi cami hariminin merkezinde tasarlanan iç avludur. İkincisi doğu ve batı cenahlarında revakların çevirdiği iki yeşil avludur. Üçüncüsü ise bu avlulu mekanlar arasında kalan bir ya da iki tarafı açık dış avlulardır. Her üç avlu da, cami cemaati için farklı kullanım imkanları ortaya koymaktadır. Avluların sohbet edilen, yemek yenebilen, çocukların oyun oynayabileceği ve kimi vakit namazlarının kılınabileceği canlı bir mekan olarak kullanılması düşünülmektedir.

Harim

Cami kare planlı harim ve onun ortasına yerleştirilmiş dairesel ve üstü açık bir iç avludan meydana gelmektedir. İç avlu uygun hava koşullarında yazlık mescit olarak da kullanılabilecek, sohbetlerin yapıldığı, çocukların oynayabileceği çok fonksiyonlu bir kullanım imkânı vermektedir.

İç avlu haricindeki diğer bir tasarım kararı ise doğu, batı ve kuzey yönlerindeki beden duvarlarına ait alt bölgelerinin iç avluya doğru ötelenerek dörder metre genişliğinde son cemaat mahalleri oluşturulmasıdır. İçeri çekilen duvarlar ile iç avlu duvarı katlanabilir cam paneller kullanılarak kesintisiz olarak şeffaflaştırılır. Bu iki karar üç taraftaki son cemaat mekânlarını kullanım açısından zenginleştirirken, dış avlu ve iç avlu ile ilişkisini de kuvvetlendirir ve mekânlar arası geçişi kolaylaştırır. Böylelikle son cemaat mahallinde namaz kılmak isteyenler için alternatif mekânlar üretilmiş, yaz mevsimleri için ise gölge mekânlar oluşturulmuş olur. Aşılabilir ve şeffaf yüzeyler, yaz aylarında doğal bir havalandırmaya da imkân vermektedir.

Kadınlar Mahfili, kuzey giriş kapısının batı aksında tasarlanmıştır. Mahal ihtiyaç durumunda kaset döşeme sistemine sabitlenmiş raylar ve paneller ile genişletilebilecektir. Kadınlar mahfilinin girişi kuzey harim kısmının kuzeyindeki müstakil, yine kadınlara ait olan son cemaat mahallinden sağlanmaktadır. Kadınlar mahfili kuzey ve batıda kendilerine ait son cemaat mahalleri ile ilişkilidir.

İmam, müezzin ve itikâf odaları harim içerisinde düşünülmüştür. Kuzey girişinin doğu aksına cephesi giriş kapısının doğu tarafına sırayla bu üç oda yerleştirilmiştir. Sıralamanın en doğusunda hareketli cam panellerin yanında bulunan itikâf odaları, kullanıcıların gündelik ihtiyaçlarını zaman kaybetmeden ilgili birimlerden karşılayacak bir mesafededir.

Caminin taşıyıcı, bölücü ve üst örtüsünde beton saf haliyle kullanılmış, iç mekânda kıble duvarı haricinde herhangi bir tezyinat kullanılmamıştır.

Revaklar

Revaklar arazinin en doğusundan en batısına kadar kesintisiz ve engelsiz bir ulaşım imkanı sağlar. Yüksek sıcaklığın hâkim olduğu bölgede, birimler arası ulaşımı kolaylaştırmaktadır. Revakların 2,30 metre kotuna kadar inen cephe duvarları, revakta dolaşanlar için adım adım keşfedilen bir perspektif zenginliği de sunar. Revaklı düzen ihtiyaç olduğunda eklemlenebilir ve çoğalabilir bir düzene de imkân vermektedir.

Harimin Batı Bölgesi

Caminin batı cenahı büyük oranda kadınlara ve kuran kursuna giden çocukların kullanımına imkân veren mekânlara sahiptir.

Otopark Bağlantı Merdiven ve Asansörü

Kapalı otopark kullanımında kadınlar için tasarlanan müstakil bir merdiven ve asansör, zemin katta, kadınlara ait ıslak hacim ve abdesthanenin bulunduğu bir mekâna ulaşmaktadır. Burası ayrıca kadınlara ait son cemaat mahfili ile de yakından irtibatlıdır.

Kadınlara Ait Islak Hacimler ve Abdesthane

Kadınlara ait ıslak hacim ve abdesthane, kapalı otoparkın kadınlara ait merdiveni ve asansörün bulunduğu yapının içindedir. Mahremiyet sağlanması ve abdest almanın kadınlar için zorluğu dikkate alınarak harim kısmının yakınında planlanan bu mekanlar, koku ve hijyen gibi sebeplerden dolayı da optimum mesafeye yerleştirilmiştir.

Kuran Kursları

Kuran kursları çocukların yaşları ve ilgi alanları göz önüne alınarak harimin batı bölgesindeki serbest oyun imkânı sağlayan avlunun etrafına yerleştirilmiştir.

Lojmanlar

İmam ve Müezzin için düşünülen lojmanlar batı revaklarının, harimden en uzak ucunda bahçeli bir şekilde tasarlanmıştır.

Teknik Hacimler

İklimlendirme sistemlerinin dış üniteleri, elektrik panoları,

Harimin Doğu Bölgesi

Otopark Bağlantı Elemanları

Bodrum kattaki kapalı otoparktan erkeklerin ıslak hacimlerine ve şadırvana ve camiye çıkan çekirdek caminin hemen doğusunda bulunmaktadır. Çekirdek merdiven ve asansörden meydana gelmekte ve zemin kata ulaştığında, şadırvan, ıslak hacimler ve cami ile yakın bir ilişki içinde bulunmaktadır.

Kütüphane ve Minare

Cami minaresinin kütüphane ile bütünleştirilmesi hedeflenmiştir. Caminin doğu cenahında cami ana kütlesinden ayrı olarak konumlandırılan minare kütüphane ile bütünleştirilerek, sadece simgesel bir unsur olmaktan çıkarılmış bir okuma mekânına dönüştürülmüştür. Minarenin doğu kısmındaki kütüphane minare ile doğrudan bağlantılıdır. Minarenin ilk dört katı belirli sayıda kullanıcı için kitap okuma imkânı sunmaktadır.

Çayhane ve Sohbet Salonu

Bu iki mekânda caminin doğu duvarı ve cenaze namazlarının kılınacağı dış avlu ile görsel bir yakınlık kurmaktadır. Buradan hem açık alandan hem de revaklar vasıtasıyla harim kısmına kolayca ulaşım imkânı bulunmaktadır.

Çok Amaçlı Salon

Çok amaçlı salon hem caminin aktif kullanıcıları hem de mahalle sakinlerine hizmet verebilmesi için araç ulaşımının ve otopark imkânın bulunduğu en doğu ucunda çözülmüştür. Diğer birçok yapıda olduğu gibi revaklar sayesinde otoparktan ve cami hariminden engelsiz bir ulaşım sağlanmaktadır.

Ticari Alanlar

Ticari alanlarda çok amaçlı salon gibi mahalle sakinlerine hizmet verebilmesi için doğu cenahının en uç kısmındaki avlunun etrafına konumlanmıştır. Dükkânların arasında bulunan iç avlu ticari mekânların bir etkinlik alanı olarak ta hizmet verebilmektedir.

Ulaşım Önerisi

Tasarım alanına hali hazırdaki ulaşım büyük oranda yaya olarak sağlanmaktadır. Fakat kapalı otoparka ulaşmak ve araç trafiğini artırmamak için doğu ve batı yönlerinde araziyi teğet geçen tek yönlü iki yol araç trafiğe açılmıştır. Kapalı otoparka ulaşım doğu cenahının güney ucundan rampayla sağlanmaktadır. Açık otoparklar ise tek yönlü trafiğe açık yolların uygun yerlerine yerleştirilmiştir.