Katılımcı (2. Kategori), Cami Tasarımı Fikir Yarışması

Mimari Açıklama Raporu

Cami ve Camiye Bakış

Cami Müslüman toplumlarda sosyal hayatın içinde çok önemli bir yere sahiptir. Müslüman toplumlarda caminin önemi, anlamı ve işlevi kullanışı açısından oldukça etkilidir. Sadece bir ibadet işlevinin yerine getirildiği bir yer değildir. İnsanlar arası ilişkilerde ve iletişimde rolü büyüktür. Birlikteliğin ve bir arada olmanın, yani cemaat olmanın, iyi hissedildiği bir yerdir, bir merkezdir. Sosyal hayat içerisinde sık kullanılan, insanların bir araya geldiği ve kaynaştığı bir nokta olması açısından camiler etkin görev üstlenirler.

Camilerin kutsallığı, hissiyatı ve kullanışı toplum için oldukça önemlidir. Cami içerisinde hissedilen ve arzulanan tüm duygular her bir cemaat ferdi için anlamlı ve önemli olup, bu hissiyata yönelik işleve sahip olması istenilen ve beklenilen bir durumdur. Cami içinde ve dışındaki atmosfer, kullanıcıları için bu hissiyatlar doğrultusunda etkili rol oynar. İbadet eden ile ibadet edilenin buluştuğu bir nokta olması bakımından, bu anlam ve hissiyat bütünlüğü son derece önemlidir. Cami içindeki her unsur bu bakımdan cemaati olumlu ya da olumsuz etkileyebilir. Arzu edilen cemaatin ibadeti sırasında huşu içinde tüm dünyevi duygulardan arınması ve uzaklaşmasıdır. Öyle ki, cami bu uzaklaşma ve arınma sırasında fiziken çok önemli bir etkiye sahiptir. Camilerde olması istenen ve beklenen fiziki mekan arzu da, bu uzaklaşma ve arınmaya yardım edecek bir yapıda olmasıdır. Bu bakımdan, fiziki bir yapı olarak düşünülürken, caminin cemaati fiziksel olarak olumlu etkileyip, katkı sağlamalıdır. Türk toplumları yüzyıllardır bu etkiyi camilerinde sağlayabilmişlerdir. Muazzam cami örnekleri ile bir ibadet mekanının fani insanı nasıl etkilediğini ve hayran bıraktığını bizlere çok defa göstermişlerdir. Bugün hala kullanmakta olduğumuz eşsiz pek çok cami arzu edilen ve beklenilen hissiyatı fiziki olarak çok iyi sağlamaktadır. Fiziki olarak da bir camin bırakması gereken etkilerden biri de budur.

Cami Arazisi ve Konuyu Ele Alış Biçimi

Verilen 1000 kişilik cami arazisi incelendiğinde yeni gelişmekte olan bir yerleşim yerinin merkezi bir noktasında olması tasarım açısından önemlidir. Kapasitesi ve ihtiyaç programında istenilen diğer işlevler birlikte düşünüldüğünde bu yerin bir ”Merkez Camii” görevini üstenmesi kaçınılmazdır. Bu bağlamda caminin kullanıcıları ile olan ilişkisi en başta düşünmüştür. Merkezi bir odak noktasında yer alacak olması açısından caminin yönelimi ve kullanım sırasında fiziksel ilişkisi iyi kurgulanmaya çalışılmıştır.

Cami arazisi lokasyon olarak son derece merkezi bir yerde olup, adeta o bölgenin odak noktasıdır. Tasarıma başlanmadan önce Güneydoğu illerinden Gaziantep tasarım için seçilmiş olup, tasarım buna yönelik planlanmıştır. Gaziantep’in yeni gelişmekte olan bu bölgesi için verilen cami arazisi bu bölgenin önemli ve etkili bir noktasında yer almaktadır. Bölgenin yakın çevresinde yer alan ticari noktalar, kamusal alanlar, parklar ve konut alanları arazinin etrafında yer almaktadır. İlerleyen yıllarda yoğun kullanıldığı düşünülen senaryoda caminin yer alacağı arazi tüm bu şehir hayatının tam ordasında, kalbinde yer almaktadır. Bu bakımdan düşünüldüğünde cami arazisi her yönden kullanıcıya sahip olduğu için fiziki ilişkileri tasarım sürecinin başında düşünülmüştür. Tasarım sürecinin başında çevre analizleri ve kullanım ilişkileri değerlendirilirken, camiye her yönden ulaşımın, erişebilmenin mümkün olması gerektiği anlaşılmıştır. Bu açıdan en başta ilişkiler bu erişime olanak sağlayan şekilde tasarlanmaya başlanmıştır ve bu doğrultuda planlamaya geçilmiştir.

Bu bölgenin etkili bir noktasında yer alan cami arazisi, kuzey yönde önünde bulunan meydan ve güney yönünde bulunan geniş park alanı ile yoğun kullanıcılar arasında adeta bir geçiş görevi üstlenirken diğer yönlerden gelen kullanıcılara erişim olanağı tanıyan bir şekilde ele alınmıştır. Bu bakımdan camiye tek bir noktadan değil, birçok yönden erişmenin mümkün olduğu bir tasarım anlayışı izlenmiştir.

Araziyi Kullanma ve Konumlanma

Cami tasarımında en önemli konu bilindiği üzere Kıble yönüdür. Arazinin güney hattı hemen hemen kıble yönü ile orantılı olup arada yaklaşık 10 derece kadar bir fark vardır. Tasarım kararlarının başında araziyi kullanma ve konumlanma için Kıble yönüne paralel ve dik gridler çizilip bu gridler ile çalışılmaya başlanmıştır. Kıble yönüne göre oluşturulan bu gridler üzerinden konumlanmak için çeşitli eskizler yapılmıştır ve planlama geliştirilmeye başlanmıştır.

Camiye ulaşım genelde kuzey yönünden olurken bu arazinin merkezi bir yerde olması düşünüldüğünde güney yönden be doğu-batı yönlerinden araziye-camiye erişim mümkün kılınmaya sağlanmıştır.

Cami Alanına Yaya Ulaşımı

Merkezi bir odak noktasında yer alan cami arazisi için her yönden erişim sağlanmak istenmiştir. Bu açıdan kuzey, güney batı yönlerinden yaya ulaşımı sağlanmıştır. Doğu yönünden ise açık otopark kullanıcıları için erişim sağlanmıştır. Cami mekanının diğer işlevlerin ortasında yer almasından dolayı tasarımda camiye onunla beraber olan diğer kamusal ve sosyal kullanım alanlarına birçok noktadan erişmek mümkündür. Projenin güneyinden iki erişim noktası, kuzey yönden ana ulaşım ve erişim noktası ile beraber diğer yönlerden yaya olarak proje alanına ulaşım imkanı tesis edilmiştir.

Tasarım ve İşlev İlişkileri

Bahsedilen tasarım ve erişim kararlarından sonra cami ve diğer birimler arasında ilişki kararları için arayışlara gidilmiştir. Genel eskiz çalışmaları caminin yüklendiği rol açısından diğer birimlerin ortasında yer alması gerektiği düşünülüp, tasarım bu doğrultuda geliştirilmiştir. Sosyal bir işlevi olan cami mekanının diğer sosyal faaliyet birimleri ile daha etkili bir ilişkisi olması açısından cami mekanı diğer birimleri tutan yönlendiren bir plan anlayışına sahiptir. Seçilen bölge açısından sıcak ve kurak bir iklime sahip olan Gaziantep, tasarımın daha açık, kapalı ve boğucu olmayan bir ilişki senaryosunda tasarımı ilerletmiştir. Tasarımda yer verilen sosyal avlular ile mekanlar arası geçişler öngörülürken, sıcak bir bölgede kullanıcılara daha rahat bir mekan sağlamak adına yol izlenmiştir. Tasarımda yer alan ana büyük avlu hem bu sıcak bölgede kullanıcılara ferah bir kullanım sağlarken, hem de cenaze namazı sırasında kullanıma imkan sağlayacak bir tasarım düşünülmüştür.

Cami mekanının girişine yönelim her yönden olurken, kuzey yönden ve doğu-batı yönlerinde yer alan avlularda da olmak üzere toplam üç ana giriş önerilmiştir. Bu öneri 1000 kişi kapasiteli olduğu düşünüldüğünde kullanım açısından oldukça faydalı ve gerekli görülmüştür. Camide ibadet mekanı tasarlanırken kullanıcı cemaate “Huzurlu bir mekan” oluşturulmaya çalışılmıştır. Cami mekanının güneyinde yer alan Kıble duvarı gün ışığından daha çok faydalanmak ve ibadet sırasında daha ferah bir mekan oluşturulmak açısından büyük oranda cam kullanılmıştır. Bu sayede gün ışığından iyi bir şekilde istifade edilirken, Kıble yönünde caminin güneyinde yer alan ve genel gündelik kullanım sırasında insan, araç gibi istenmeyen görsel ilişkileri azaltan duvar ile cami camları arasında yer alan ağaçlar sayesinde kullanıcıya gün ışığıyla beraber kaliteli bir görsel ilişki amaçlanmıştır.