Katılımcı (2. Kategori), Cami Tasarımı Fikir Yarışması

Proje Raporu

Cami, ibadet eyleminin insanları birleştirdiği kamusal bir mekandır. Anadolu toprakları üzerindeki tarihsel gelişiminde, bu eylemin mekânsal ihtiyaçlarına en iyi şekilde cevap verme çabasıyla mekan bilgisi, yapı elemanlarının seçimi, mekânsal oran kullanımı korunarak sanatın sürekliliği devam ettirilmiştir.

 Günümüze gelindiğinde bu tarihi birikimin oluşturduğu formların ve oranların özellikle modern yapı malzemeleri ile tekrarı “tarihin kötü taklidi” olarak eleştirilmiştir. Bununla beraber tarihi birikimi tamamen yadsıyarak başlanan tasarımlarda ise huzur ve huşu içinde ibadet edilmesini sağlayacak olan mekanların oranını yitirmiş olması tehlikesi doğmuştur. Her iki durumda da eleştirilerin odağında tasarımcının mekânsal ihtiyaçları kavrayamaması ya da mesleki egosuna yenik düşmüş olması vardır.

 Alternatif yaklaşımlar mevcut tipolojileri ve birikimleri yadsımak zorunda değildir. Bu yaklaşımların anafikirleri ve mekan kurma becerilerini, ana ait olmayan değerleri tespit etmek ve yeniden yorumlamak proje hedeflerinden biridir.

AMAÇ:

Alışılageleni taklitten uzak, ibadet etme halinin ihtiyaçlarının tanıyan ve mekânsal çözüm üretebilen, erkek ve kadın için eşit, zeminden arşa kadar huzur ve huşu içinde ibadet imkanı sunan bir cami oluşturmaktır.

Bu amaçla birbirine eş iki ibadet mekanı ile öne çıkan yenilikçi fikir, gelenekselden gelen “külliye” planı ile desteklenmiştir. Külliyenin mekânsal kullanım sürekliliği projeye yansıtılmıştır; “bahçe” ibadete hazırlık, dinginlik ve arınma sağlayan bir plan ögesi olarak değerlendirilmiştir.

BAĞLAM:

Fikir yarışmasına konu olan “yer”, doğu-batı doğrultusunda uzanan, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yeni gelişen bir yerleşim alanı içerisinde konumlanmış bir parseldir. PROJE DAHİLİNDE PARSELİN GAZİANTEP ŞEHRİNDE YER ALDIĞI KABUL EDİLMİŞTİR. Park, ticaret alanları ve konut alanları ile çevrelenmiştir. Proje sınırındaki fonksiyonlar vaziyet planı ölçeğinde komşuluk ünitesinin tanımlanmasını sağlamış ve “cami” yapısını mahallileşmesine olanak sağlamıştır.

YÖNELİM:

Parselin doğu-batı doğrultusundaki uzanışı camiye ait kamusal alanın oluşmasını sağlamıştır. İbadet fonksiyonuna hazırlık mekanı olan bahçe, üç ana yönden (doğu-batı güney) ulaşılan dinginlik ve ibadet öncesi hazırlık için fırsat sunan bir açıklık olmuştur. Külliye fonsiyonunun gerektirdiği mekânlar ve diğer öneri mekanlar bu bahçenin sınırlarına yerleştirilmiştir.

Komşuluk ünitesi içinde, günün her saatinde ve yıl içerisinde kullanım sürekliliğini sağlayan fonksiyonlar ile çeşitlendirilmesi hedeflenmiştir.

İbadet-eğitim-paylaşım eylemlerinin bir araya getirilmiştir. ABDEST-NAMAZ-İLİMİN ibadetin parçaları olduğu kabul edilmiştir. Bu kabulle, vaziyet planında, “Sırat-ı Müstakim” araziyi ikiye bölerek ibadet mekanlarını sağına almış, sol tarafta ise destek mekanları yerleşmiştir. Parsel çevresindeki fonksiyonların parsel içinde de karşılık bulması vaziyet planında akışı sağlamıştır.

CAMİ:

1000 kişinin ibadet edeceği bir mekanın mescit değil cami olabilmesi yani Cuma namazı kılınabilmesi için;

1- Özel mülk olmaması,
2- 24 saat namaz kılınabilecek bir bölüme sahip olması,
3- Tahkim odası veya bölümü olması
4- İtikaf odası veya bölümü olması gereklidir.

Cami tasarımı bu bilgi ışığında değerlendirilmiştir.

Bahçe üzerinde yumuşak bir eğim yaratılarak yapı yükseltilmiştir. CAMİ, iki bağımsız kütle ve sembolik iki minareden teşkil olmuştur. Huzur ve huşu ile ibadet AMAÇ olduğundan mekanları ayırmak kabaca sirkülasyonun da yarı yarıya azalmasını sağlamıştır. Her iki kütleye de kuzey duvarından girilmiştir.

Abdest ve namaz ibadet olup cami ve abdesthaneler yakınlaştırılmıştır. İbadet arzdan arşa – aşağıdan yukarıya tanımlandığı için tuvaletler ibadet hanenin altında yer almamalıdır. Ayrıca abdest alındıktan sonra yeniden tuvaletlerle ve ayakkabılıkla ilgilenilmeden namaza geçilebilmelidir. Bu sebeple abdesthaneler ile cami arasında ayakkabısız alan tasarlanmıştır.

VERİLEN İHTİYAÇ PROGRAMINA EK OLARAK ÖNERİLEN FONKSİYONLAR:

– tahkim mahali

– taziye mekanı

– hazire ve mahalle mezarlığı

MİHRAP:

Erkek ibadethanesine de kadın ibadethanesine de yerleştirilmiştir. Bu iki mihrap birbirine referans verir nitelikte fakat zıt formlardadır. Ayrıca son cemaat mahallinde dış duvarlara da mihrap yerleştirilmiştir. Böylece kullanıcı sayısı artması ya da cami kapısının kapalı olası durumlarında ibadet edenler için mihrap tanımlanmıştır. Ayrıca camide 24 saat namaz kılınabilme şartı sağlanmıştır.

TAHKİM MAHALİ (yeni önerilen mekan):

Cami plan çözümüne, TAHKİM MAHALİ eklenmiştir. Tahkim caminin şartlarından birisidir ve ibadethanenin içinde çözülmüştür. Nikah, talak, arabuluculuk gibi işlemler için ayrılmış bir mekan veya bölümdür. Tahkim, şer-i ve hukuki bir mekan olup, içtimai bir ihtiyaçtır. Toplum içinde meydana gelen bazı şahsi ihtilafların, büyüyüp mahkemeye intikal etmeden tarafların uzlaştıkları bir hakem tarafından çözülmesini gaye edinir. Hakim, ileri gelen, güvenilir, bilirkişi niteliğinde olup yapılan işlem arabuluculuktur.

İTİKAF MAHALİ:

Sessizlik ve yalnızlık temek ihtiyaçlardandır. Tefekkür, huzur, huşu, murakabe, muhasebe için yan cemaat mahallerinde alanlar önerilmiştir.

Tasarımda yatayda ve dikeyde ibadet sürekliliği hedeflenmiştir. İbadet mekanı bodrumsuz bir yapı olarak çözülmüş, arzda dikeyde aşağıdan yukarıya ibadet sürekliliği aranmıştır.

YAN CEMAAT YERİ:

Muhasebe, murakabe, müzakere, ders, itikaf, tahkim vb işlevler için önerilmiş ve son cemaat yerinden daha önemli olması dikkate alınmıştır.

TAŞIYICI SİSTEM VE ÇATI:

Dikdörtgen plan şeması uygulanan mekan içinde taşıyıcı sistem görünür kılınmıştır. Taşıyıcı sistemin algılanması mekan kullanımı yönlendirmiştir. Çatı formu- kırma çatı dizisi Kıble’ye uzanan ve yönlendiren yapı elemanları olmuştur.

Yapım sistemi betonarme olarak seçilmiştir. Taşıyıcı sistem çözümünde zorlamaya gidilmemiştir.

Böylece yapım maliyeti düşük tutulmuştur.

Cami diğer yapılara göre kısmen yükseltilmiş bir düzlem üzerinde yer alsa da camiye ya da diğer servis yapılarına ulaşımda engelli ve yaşlıları engelleyecek bir düzenleme yapılmamıştır. Projenin her noktasına ulaşılabilirlik ön planda tutulmuştur. Bununla beraber çocukların da bahçede ve cami içerisinde var olabileceği bir senaryo kurgulanmıştır.

MİNARE:

Kıble istikametini gösterme işlevi, günümüzde daha da artmıştır. Minare biçimlenişinde dikkate alınmıştır. Ayrıca minarelerdeki “elif” ve “vav ” harfleri yer almaktadır. Üzerinde “Elif” harfi bulunan minare erkek cemaati temsil etmekte ve girişe yönlendirmektedir. “Vav” harfi bulunan minare kadın cemaati temsil etmekte ve girişe yönlendirmektedir. Alt kısmında “kitabe” bulunmaktadır.

TAZİYE ODALARI:

Taziye odaları ise SOHBET ODALARI ile beraber bahçeyle ilişkilendirilmiş ve teknik hacimlerin üzerine yerleştirilmiştir.

HAZİRE (yeni önerilen mekan):

Erkek ibadethanesi mihrap duvarındaki yırtıklarla öneri hazire alanının görmektedir. Bu yerleşimin ibadet halindeki insanda yaratacağı etki öyküye dahil edilmiştir. Ayrıca Proje alanına komşu güney yönündeki park alanı içinde de bir mezarlık tasarlanarak “mahalle mezarlığı” oluşturulması önerilmiştir. Bu öneri mekan mahalli aidiyeti ve nesiller arası manevi bağın devamlılığını sağlayacaktır.

ÇOK AMAÇLI SALON (EYVAN):

Ayrı bina, yarı açık bir toplanma alanı olarak tasarlanmıştır. İklim verileri göz önüne alınarak, bahçenin mekânın içine akışı önerilmiştir. U planla oluşturulan avlu açık alanda toplanma imkânı sunmuştur. 

Çatı opak bir yüzey olarak değil bahçenin devamı olan bir yapı elemanı olarak tasarlanmıştır.

MEDRESE-KURAN KURSU-KÜTÜPHANE:

Güney sınırında eğitim yapıları ayrı bina olarak yerleştirilmiştir. Kuzey cephesinde ise kütüphane camiye yakın olarak konumlanmıştır. Böylece Cami eğitim ve araştırma yapıları ile çevrelenmiştir.

ISLAK HACİMLER-LOJMANLAR-DÜKKANLAR:

Kuzey cephesinde ıslak hacimler, otoparklar, lojman ve dükkânlar çözülmüştür. Bu yapılar kot farkından yararlanılarak ele alınmış böylece bahçe içinde cami ile yarışan bir yapı kütlesi oluşması engellenmiştir.

Vaziyet planında MEYDAN olarak verilmiş olan alanın altına KAPALI OTOPARK önerilmiştir. -3.40 kotunda, cami ve külliyenin teknik hacimleri, morg, gasilhane ile ilişkilendirilmiştir. Böylece parselin otopark ihtiyacı desteklenmiş ve bu kottan da ulaşım sağlanmıştır.

SIRAT-I MÜSTAKİM:

Bahçe boyunca uzanan dar “yol” sırat-ı müstakim’i ya da insanın bu dünyadaki yolculuğunu somutlaştırır. Bitkilendirme ve su kullanılarak bu mistik atmosfer desteklenmiştir.

BAHÇE:

Bahçe, etrafında sıralanan fonksiyonları destekleyen ve bağlayan tasarım unsuru olarak değerlendirilmiştir. Sıcak ve karasal iklim bölgelerinde yer alan tarihsel örneklerinde (İsfahan v.b.) ibadete hazırlayan ve arındıran bir mekandır.

Yıllık kullanım döngüsünde ramazan ayı etkinlikleri, konferans ya da kitap fuarı etkinlikleri, gündüz – gece kullanımlarında veya cenaze namazı gibi anlık kullanımlar için farklı bahçe senaryoları oluşturulmuştur.

Önerilen taşınabilir yapı elemanları ile bu senaryolar desteklenmiştir. Gündüz kullanımlarında gölgeleme için revaklar önerilmiştir.

Güneydoğu Anadolu Bölgesinde tasarım yapılması sebebi ile rüzgar rejimi üzerindeki topoğrafya etkisi göz ardı edilmek koşulu ile bölgenin hakim rüzgarı kuzey yönlü rüzgarlardır. Bu rüzgarlar soğuk kış aylarında az istikrarlıyken sıcak kuru yaz aylarında istikrarlı olarak eserler ve daha da kurutucu etki yaparlar.

Bahçede su öğesi kullanılarak nemlendirilen ve iklimlendirilen rüzgar yapı içine alınmıştır. Bu yaklaşım cami ile beraber kütüphane, kurs binası ve lojmanda da kullanılmıştır.

Ayrıca bu rüzgarın yapı içindeki hareketini sağlamak için baca etkisi kullanılmış ve çatılarda boşluklar oluşturulmuştur. Bu boşluklardan süzülen doğal aydınlığın şiirsel etkisi mistisizmi artırmıştır.

PROJE YAKLAŞIMININ YENİLİKÇİ YANI :

Tarihsel akışındaki cami çözümlerinin mekân kurma becerilerinin özümsemesi, eş iki ibadet mekanı sunmasıdır. Kadınlar için perde arkasında değil; iyi aydınlatılmış ve iklimlendirilmiş mekanın içinde ibadet eylemine önder olan kişi ile göz teması sağlayarak ibadet etmelerine olanak sağlanmıştır. Hem erkek hem kadınlar açısından HUZUR ve HUŞU açısından daha DİNGİN mekan sağlanmıştır.

Bayram namazı, Cuma namazı gibi kadınların katılmadığı ancak erkek katılımcının fazla olduğu durumlarda iki mekanın kısmen birleştirilmesine fırsat vermiştir. Hac ve umre eğitimi, mevlüt okutulması v.b. durumlarda alternatif mekan sunmak vakit namazlarını kılanlar için ibadetlerinin sürekli olmasını sağlamıştır.

Teravih namazları bazı camilerde hatim ile kılınmaktadır. Tasarımda hem normal hem hatimle kılınabilme imkanı, iki yapı ile sunulmuş olmaktadır.