Katılımcı, Akhisar Eski Belediye Meydanı ve Yakın Çevresi Ulusal Mimarlık ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması

PROJE RAPORU

Temel Yaklaşım

İNTERAKTİF KENTSEL BELLEK

“KENT SADECE BİR DİL DEĞİLDİR, AYNI ZAMANDA BİR DENEYİMDİR.”

HENRİ LEFEBVRE

Her kentin bir bilinci vardır, toplumsal bellektir. Kalbi atar, dili söyler; tanıklıklarıyla, yaşanmışlıklarıyla, değerleriyle hayat bulur. Kentlerin ne ifade ettiğini doğru teşhis edebilmek önemlidir. Onlar, dünya üzerindeki toplumsal ilişkilerin, ekonomik süreçlerin, çıkar çatışmalarının daha küçük boyutta yaşandığı yerler, haritadaki izdüşümleridir. Bu nedenle kentlerin yapısını ve içerdiği komplike ilişkileri görebilmek, dünyayı ve tarihsel süreci anlayabilmemizde anahtar rolü üstlenir.

Kentler etkileşim mekanıdır. Etkileşim karşılıklı olmalı ve şekil değiştirebilmelidir. Kent var olma sebebi, yani birey olmadan düşünülemez. Birey kentin kullanıcısı, yaşayanı olmanın yanı sıra kenti şekillendiren, değiştiren, geliştiren ve dönüştürendir. Kentin işleyen kısımları varlığını sürdürerek gelişirken işlemeyen kısımlar zamanla yok olur ya da işleyecek hale dönüştürülür. Bu işleyişi belirleyen bireydir, bireyin beklentileri ve deneyimidir. Kent insan toplum doğa fiziki çevre ve ağların karşılıklı etkileşiminden meydana gelir. Bu ilişkilerden birinin kopması, izole olması veya etkileşim halinde olmaması tüm sistemin bozulmasına ve zamanla çökmesine neden olur. Bu nedenle çalışma kapsamında interaktif yaklaşım benimsenmiş ve alandaki tüm unsurların birbiri ile ilişkisi ve etkileşimi sağlanmıştır.

Akhisar kentinde ise insan, doğa, kültür, kentsel mekan ve kentsel ağlar ilişkileri minimum seviyeye inmiş, bu nedenle de bu kent bileşenlerinin her biri kentten ayrışmış ve ilişiksiz izole birimler haline gelmiştir. İnteraktif kentsel bellek yaklaşımı tüm bu etmenlerin birbiriyle ilişkisini en üst seviyeye çıkaracak ve çalışma alanını aktif kullanılan ve canlı bir kent parçası haline getirecektir. Aynı zamanda Akhisar kentindeki kültür öğeleri iyi incelenmiş ve alanda buna ilişkin kullanımlar oluşturularak insanların kültürleriyle etkileşimi sağlanmış ve kent belleğini de vurgulayıcı tasarımlar yapılmıştır.

Temel yaklaşım üzerinden yola çıkılarak alan ana faaliyetlerin bulunduğu uygulamasının yapıldığı alt odaklar ve tüm bunların sergilendiği ve etkileşim noktası olarak belirlenen ana odak olarak ayrılmış yurda bahsedilen aksları tarifleyen ve yaşatılmasını sağlayacak olan tematik sokaklar tasarlanmıştır.

Kentsel mekândaki hareket kentsel deneyimi çoğaltır. Mekânsal tanımlamalar algının farklı açılarıyla ortaya konur (Holl, 1988). Burada odak hareket halindeki izleyicidir, diğer bir deyişle algılayıcıdır; yani bireydir. Kenti algılarken, her bir bireyin algısı, geçmişleri ve anıları bir yana, fiziksel olarak konumlandıkları noktalarla bile birbirinden farklılaşır. Bu tanımlamalarla beraber, birey ve metropolün ya da kentsel mekânın arasındaki kurguyu sağlayacak olan paralaksı hem ontolojik olarak, yani birey özelinde, hem de çok parçalı olarak, yani kentsel mekânla bireyi bir arada düşünerek, ele almak gerekir.

2. ALT ÖLÇEK KARARLAR

2.1.Mekansal Kararlar

2.1.1. Ana Odak Akhisar Meydanı

Akhisar Meydanı tüm alt odakların kesişim noktasında gerekli etkileşim, tanıtım, bilgilendirme, sergileme, toplanma, anımsama gibi etkinliklerin yapılacağı alan olarak öngörülmüştür.

Alanda hareketli, iklime ve ihtiyaçlara duyarlı, mekanlar önerilmiş bu da meydanda açık, yarı açık ve kapalı mekanların oluşumunu ve birbirine dönüşümünü sağlamıştır.

2.1.2. Alt Odaklar

2.1.2.1.Gülruh Sultan Külliyesi Alt Odağı

Geleneksel Osmanlı mimarisinde en önemli kamusal mekanlarından birisi cami avlusudur. Cami alanı hem sosyal bir mekan hem de ibadet alanıdır. Bu nedenle tasarım yaklaşımında caminin avlusunun kentsel bellek odağı ile birlikte düşünülerek sosyal hayata entegrasyonunun sağlanması ve geliştirilmesi hedeflenmiştir.

2.1.2.2.Kentsel Bellek Noktası Alt Odağı

Paşa Külliyesi ve tarihi çarşıdan gelen aksın meydan ile etkileşimini daha iyi sağlamak, ve alana olumlu açık vista veren bu alan ulaşım düzenlemelerinden elde edilen 727 m2 lik alanda karşılama meydanı olarak tasarlanmıştır. Bu alanda kentsel belleği canlandıracak olan tarihi fotoğraflar fotoğraf panelleri ile sergilenecek bir bellek noktası oluşturulacaktır.

2.1.2.3.Geleneksel Ürün Etkileşim Alt Odağı

Yerleşime özgü çeşitli ürünlerin satış, sergileme ve tadımının yapıldığı alt odaktır.

2.1.2.4.İnteraktif Sanat Alt Odağı (Eski Belediye Binası Alanı)

Binaların yeniden işlevlendirilmesini gerektiren nedenler değişmeyen tek şeyin değişim olduğu ve bu değişimin ivmesinin sürekli arttığı süreçte, toplumun algısı, yapısı, kimliği ve ihtiyaçları da değişmektedir. Yapıların tasarım sürecinde ele aldığımız ve yapıları kullanırken de tecrübe ettiğimiz mekanlar ile, bu mekanlara işlev, boyut, doku veren özellikler de sürekli değişmekte, bu değişim de mimariyi değişime zorlamaktadır. Burada fiziksel olarak katı ve elle tutulur bir öğe olan mekanların soyut ve değişken bir özellik taşıyan toplumsal yapıyla bir etkileşimi söz konusudur. Tarihi yapıların bulunduğu yerleşmelerde günümüz değişen sosyoekonomik koşulları karşısında hem içinde bulundukları toplumsal yapı karakteri hem de yaşanılan mekanların günün değişen şartlarına göre yeniden işlevlendirilmesi gerekmektedir.

Mevcut “Kabuk”lara Yeni Fonksiyonlar Yüklemenin Avantajları Yeniden İşlevlendirme çalışmalarını, mevcut fiziksel bir altyapı içinde yeni bir mekansal program yüklemek şeklinde değerlendirirsek, mevcut bir kabuk kullanımından bahsedebiliriz. Mevcut kabuğun, yıkılmadan korunarak, yeniden işlevlendirilmesi, ekonomi, kamusal bellek, enerji yönetimi ve tarihsel özelliği olan yapıların kendisini finanse edebilmesi gibi yönleriyle alternatif bir yapı üretim tekniği olarak karşımıza çıkmaktadır.

Kültürel kimliğin oluşmasında ve sürekliliğinde yapıların önemi kamusal bellekle beraber kendini göstermektedir. Yapıyı kullanmasalar dahi tek bir yapının bile, o çevrede yaşayan insanların hayatında çok önemli bir yer tuttuğunu söyleyebiliriz. Yeniden İşlevlendirme, toplumun yaşantısında referans niteliğini taşıyan, kültürel süreklilik için bir kilometre taşı olan yapılar için bir hayata döndürme ve sürekliliği sağlama politikasıdır. Konunun bir diğer boyutu da, turizm ve özelliklede tarih ve mimarlık turizmidir. Turistler ziyaret ettikleri tarihi eserleri sadece gezip görmek, hakkında hikâyeler, efsaneler dinlemek yerine; mekanı yasayabilmeyi, eserin ait olduğu zamanı hissedebilmeyi tercih etmektedir. Mekanda yaşayarak, mekanla etkileşim halinde olabilmekte, onu daha iyi anlayabilmekte ve kültürel sürekliliğin devamını hissedebilmektedir.

Bu nedenle eski belediye binasının işlevi, koruma kullanma dengesi esas alınarak ve aynı zamanda Akhisar’ın kültürel bellek öğeleri göz önünde tutularak değiştirilmiştir. Yüklenilen fonksiyon az önce de belirttiğimiz gibi, kültürel bellek öğesi olan tarihi yapılara sadece bakıp geçmek yerine tarihi hissedebilmeyi ve etkileşim halinde olmayı hedeflemiştir. Oluşturulan gastronomi sokağında Akhisar’ın yöresel ve geleneksel lezzetlerinin satışı ve tadımı yapılacak, eski belediye binası yapısında ise interaktif zanaat atölyeleri ve çok amaçlı salonlar bulunacaktır. Bu kullanımlar yeni belediye binasına da hitap edecek ve böylelikle yeni belediyenin alanla etkileşimi güçlendirilecektir.

2.1.2.5.Güzel Sanatlar Eğitim Alt Odağı

Mevcut yapının hangi amaç için kullanılacağı konusunda, kent dokusu içerisindeki ekonomik ortam büyük rol oynamaktadır. Yapıya verilecek yeni işlev, bulunduğu çevrenin ekonomik gerçeklerine ve taleplerine uygun seçilmelidir. Yapıya verilecek yeni işlev için en ideal yaklaşım, yapının tasarlandığı günkü işlevine yakın ve uygun bir şema seçilmesidir. Bu sayede yapının mekansal kurgusuna yapılacak müdahale en aza inmiş olacaktır. Örneğin başlangıçta okul olarak planlanmış bir yapı, okuldaki derslikler gibi tekrar eden birimlerden oluşan bir şemayla yeniden işlevlendirilir ise çok daha başarılı sonuçlar alınabilir.

2.1.2.6.Tayyare Sineması Alt Odağı

Günümüzde sosyal tesis alanı olarak planlanmış tarihi sinema olarak kullanılan tarihi sinemaya eski işlevi geri kazandırılacaktır. 144. caddeye bakan cepheye interaktif cepheler tasarlanacak ve tarihi sinemaya ilişkin öğeler sergilenecektir. Böylelikle eski işlevi unutulmayacak kente geri kazandırılmış olacaktır.

2.1.3. Bağlayıcılar

2.1.3.1.Saçaklar

Kentsel aktivite ihtiyaçlarının gerek duyduğu, yarı açık mekan ihtiyacının karşılanması ve aktif mekanlar oluşturulmuştur.

2.1.3.2.Sanat Köprüsü

Eski belediye binasının yeni fonksiyon kazanması, kent belleğinde unutulmuş kültür ve sanat faaliyetleri ile gastronomi kültürünün birleştirilmesini sağlanmıştır. İnteraktif kullanım alanlarında sürekliliğin sağlanması başarılı sonuçlar elde edilmesine olanak sağlar.

2.2.Ulaşım Kararları

Kent kültüründe etkileşimin sağlanması için yaya mekanlarına ve yaya erişimine öncelik tanınmalıdır. Çalışma alanına getirilen yeni fonksiyonların birbiri ile etkileşiminin sağlanması yaya hareketliliğine bağlıdır. Yaya hareketliliği alanı kent ile bağlayan yol güzergahlarına önerilen yol kesitleri ile arttırılması interaktif alanların kullanımını arttıracaktır.

Çalışma alanına yoğun yaya hareketinin sağlanacağı güzergahlar incelendiğinde tarihi mekanlar, konut alanları, ticari alanları ve eğitim alanlarından sağlanacağı görülmektedir. Önerilen yol kesitleri uygulandığında yoğun yaya hareketinin artacağı düşünülmektedir.

2.3.Mimari Kararlar

2.3.1. İnteraktif Sanat Ve Gastronomi Merkezi (Eski Belediye Binası)

Akhisar kent belleğinde önemli bir yere sahip olan Erken Cumhuriyet Dönemi izlerini taşıyan eski belediye binasının korunmasına ve yeniden işlevlendirilerek halkın sosyokültürel ihtiyaçlarını karşılayacak, geçmişin izlerini taşıyan zanaat dallarının yeniden canlandıracak mekanların tasarlanmasına karar verilmiştir. Bunlar; ahşap oymacılığı, cam işlemeciliği, dokuma, demir ve bakır işlemeciliği, mermer oymacılığı atölyeleri olarak mekan tasarımına yansıtılmıştır. Bu zanaat dallarının yanı sıra Akhisar’da gastronomi kültürünün de oldukça gelişmiş olduğu gözlemlenmektedir. Bu kültürel değerler dikkatte alınarak atıl durumda olan eski belediye binası interaktif sanat ve gastronomi merkezi olarak yeniden işlevlendirilmiştir. Öncelikle eski belediye binasının atıl hale gelmesine neden olan sebepler incelenmiş ve bodrum katının kullanılamaz durumda olduğu, engelli kullanımına olanak sağlamadığı ve çevresindeki yapılarla bir ilişki kuramadığı saptanmıştır. Eski belediye binasının tekrar kullanıma açılması için bu problemlerin ortadan kaldırılması gerekmektedir. Başlıca problemlerden biri olan çevre yapılarla olan ilişkisini canlandırabilmek adına, tasarlanan kent meydanından gelen yaya aksının yapıya bağlanarak kuzeyde tasarlanacak yeni yapıyla bir bütün olması hedeflenmiştir. Meydandan gelen yaya aksının bir sokak olarak kullanılması amacıyla mevcut plandaki merdivenin yerinin değiştirilmesine ve bu alanın geçirgenlik sağlamasına karar verilmiştir. Eski belediye binasının batısında bulunan 7.sokaktaki ticaret aksının, meydandan gelen yaya aksıyla kesiştiği nokta merdiven için uygun görülmüştür. Mevcut merdivenin bina içerisindeki sirkülasyonu sağlamaması durumuna, tasarlanan yeni merdivenin engelsiz tasarımı ile tüm katlara ulaşımı sağlanarak çözüm önerisi getirilmiştir. Ayrıca yapı içerisinde açılan bir galeri boşluğu ile katlar arası iletişimin güçlenmesi hedeflenmiştir. Yapı içerisinde bulunan mevcut duvarların izleri galeri boşluğu ile vurgulanmış. Ayrıca ayırıcı duvarların daha esnek bir kullanıma imkan sağlayan hareketli panellere ve cam yüzeylere dönüştürülmesi ile interaktif ve şeffaf bir kullanım hedeflenmiştir. Kazanılan bodrum katının yeteri kadar ışık almaması sorununa, yapı çevresinde açılan kuranglezler ile mevcut hacim genişletilmiş ve kullanılabilir bir mekan tasarımı ile çözüm getirilmiştir. -2.40 kotunda, 7.sokak ‘tan gelen ticaret aksı kazanılan bu alanda atölyelere dönüştürülerek, kent belleğinin izlerini taşıyan zanaat aktivitelerinin sağlanabileceği bir mekan haline getirilmiştir. Bu atölyelerde üretilen ürünlerin satışı, tanıtımı için +1.00 kotunda ticari mekanlar tasarlanmıştır. Kuzeyde tasarlanan yeni yapının bu kotla bağlantısı kurularak iki yapının bir bütün olarak çalışması hedeflenmiştir. Ayrıca, üretilen ürünlerin sergilenmesi için tasarlanan serbest planlı, kapalı ve yarı açık mekan örgüsü ile +4.25 kotunda da bağlantı sağlanmıştır. Eski belediye binasının cephesi korunarak, binanın kuzeyine tasarlanan yeni yapının mevcut dokuya uyum sağlaması amacıyla ve bölgedeki yoğun ticari işlevlere ev sahipliği yapan ”arasta” lardan örnek alınmıştır. Arasta şeması, günümüze ve mevcut dokuya uyarlanarak, tasarlanan yeni yapıda dolu boş, kapalı, yarı açık ve açık mekan ilişkisi kurgulanmıştır. Havuzlu Çarşı ve Paşa Külliyesinden gelen yaya aksının, tasarlanan alana saçak izleriyle ulaşması hedeflenmiş ve buna göre dolu – boş ilişkisi yorumlanmıştır. Eski belediye binasının tarihi dokusunu gölgede bırakmamak adına tasarlanan yeni binada yorumlanan dolu- boş ilişkisi, dört mevsim şekillenebilen mekanları ”kabuk” tasarımı ile bütünleştirilmiştir. Oluşturulan mimari boşluk gastronomi sokağı olarak tasarlanmış, geleneksel gastronomi ürünlerinin sunumu, tadımı ve satışının yapılması öngörülmüştür.

2.4.Peyzaj Kararları

“eski günlerde gayet büyük bir şehir imiş “(…)” ve cümle hâneleri (evleri) kale içinde olan tamamı iki bin altı yüz geniş kiremit örtülü bağ ve bahçeli ve akan nehirleri ve havuz ve şadırvanlı süslü evlerdir. Ve her zengin ve yoksul evinde birer akar pınar elbette vardır ki bunlar değirmen yürüten akarsulardır, zira bu şehrin dört tarafı yaylalardır. Çok sayıdaki (bolca) bu nehirler yüksek taraflardan akıp şehri sular. Ve bütün mezat yerlerinde ve çeşitli caddelerinde kaldırımlar üstünde insan beli kalınlığında akarsular akıp, ırmaklar çağlar böyle bir cennet şehirdir (şehri-i irem)” Evliya Çelebi

“Paşa cami ve hamamı önünde bir geniş meydanda ulu çınar ağaçları vardır, bunların altında 500 kişi oturup kahve içerler altına asla güneş etki etmez, bütün dostlar burada oturup kahve içerler.” Evliya Çelebi

Yumuşak ve sert peyzaj unsurlarının dengeli bir uyum içerisinde kullanılmış, mevcut bitkisel doku ve ağaçlar korunurken, öneri bitkisel doku ile zenginleştirilmiştir. Öneri bitkisel doku için Ege Bölgesinde yaşayabilecek dayanıklı türler tercih edilmiştir. Yaya yollarının hemen yanında çim vb. yer örtücüler ve mevsimlik/çok yıllık bitkilerle hem insan elinin dokunabileceği bitkisel gösteri alanları oluşturulmuş, hem de görsel açıklık artırılarak, ferah bir dolaşım deneyimi hedeflenmiştir. Bitkisel gösterim yapılmayana alanlarda çim basılabilir bir zemin kaplaması olarak değerlendirilmiş ve ziyaretçilerin bitkisel dokuyla yakın teması, çim üzerinin aynı zamanda bir aktivite alanı olarak deneyime katılması önemsenmiştir. Sert zemini doğa ile buluşturan çim alanlar alanı tamamlayıcı olarak kullanılmıştır.

Alçak bitkilendirmeyi takip eden çalı grupları, sadece basılabilir yeşil alanların sınırlandırılmasıyla değil aynı zamanda renk, doku ve yönlendirme etkisi ile de görselliği zenginleştirmektedir.

Arka planda kalarak geniş mekan algısı yaratacak bu bitkiler, yeşil zeminler dışında sert zeminlerde için de gölgeleyici bir görev verilmiştir. Yaprak döken ağaçlar konsept zonlarına göre renk ve doku uyumu içinde ahenk oluşturmaktadır.

Şehrin simgesi ve dokusunu yansıtan zeytin vurgulama bitkisi olarak kullanılmış olup kültürel ve farkındalık etkiyi desteklemektedir.

2.5.Engelsiz Tasarımlar

Mimarı tasarım raporunda bahsedildiği üzere, eski belediye binasının problemli olan sirkülasyonun, engelsiz tasarım ile yeniden tasarlanmıştır. Düşey sirkülasyonda yapılan çalışmaların, yapının kentsel belleğin bir parçası olması gerekçesiyle, yapıya minimumda müdahale edilmesi gerekliliği öngörülerek merdivende takılı engelli asansörü ile sağlanmaya çalışılmıştır. -4.00 kotundan meydana ulaşan iki düşey sirkülasyon tasarlanmıştır. Bu sirkülasyon noktaları meydanın kesişim noktalarında bulunmaktadır. Bu noktalardan biri tanıtım ve bilgilendirme merkezine ulaşırken, diğer sirkülasyon noktası kapalı sergi alanına direk bağlantılıdır. Bu yapıya bağlantılı rampalar ile seyir terasına da engelsiz bir ulaşım sağlanmıştır. Ayrıca interaktif etkileşim meydanında oluşturulan kot farklılıklarına rampalarla kullanımıyla çözüm sunulmuştur. Meydan ve çevresinde yapılan düzenlemelerle görme engelliler içinde zemin döşemesinde oluşturulan farklılık ve sesli uyarı cihazları ile yönlendirilme sağlanmıştır.