Mimari Proje Raporu

DOKUMAPARK

Kentsel Rekreasyon ve Kültür Odağı

GİRİŞ:

Yazlık nüfusu 450 Bin kişilik artışla milyon 2 Milyon 360 bini bulan Antalya kenti, turizmin başat sektör olarak öncüllediği kent ekonomisinde servis sektör ağırlıklı destekleyici iktisadi faaliyetlerin oluşum dinamiği bakımından oldukça canlı bir karaktere sahiptir. Kentin nüfus dinamiğini de destekleyen söz konusu iktisadi yapı hızla gelişen metropoliten alan içerisinde sosyal donatıya yönelik yeni gereksinimleri de beraberinde getirmektedir.

520 bin nüfusluk kapasitesi ile Kepez İlçesi, bu bağlamda kentin kuzey yönlü gelişim eğilimini bir dizi kentsel dönüşüm dinamiği ile karşılamaktadır. Şehirlerarası terminal ve hızlı-trenin de erişimi düşünülen toplutaşım garajının da yer aldığı ilçe, Isparta ve Burdur karayolu arasında havaalanına yakın mesafesi ile metropoliten ölçekte ciddi bir erişim odağı niteliğindedir. Bu durum, alanın gelişim ve dönüşüm dinamiğini de beslemektedir. Uygulamasına başlanan ‘Kepez Kentsel Dönüşüm Alanı’ ile birlikte ‘Dokuma Alanı Dönüşüm Projesi’ni bu geniş bağlamda ele aldığımızda alanın gelecekte barındıracağı işlevsel program açısından genel çerçeve kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda tarihi Dokuma Fabrikası’na da ev sahipliliği yapmış alan bugün, kuzey yönünde gelişimini sürdüren bir metropol kentin merkez dokusu içerisinde oldukça kritik bir konuma sahiptir. Kentin morfolojik yapısı incelendiğinde alanın son derece yoğun bir konut dokusu içerisinde yaklaşık 3.5 km’lik derinlik içerisinde semt düzeyinde herhangi bir kentsel aktif açık alanın yer almadığı bir mekansal bağlamda yer aldığı görülmektedir. Bu anlamda Dokuma Alanı’nın temel işlevinin kentsel kültürel odak ve rekreatif merkez olarak saptanmasının kentin ortalama yaşam kalitesi açısından son derece önemli bir planlama öngörüsü olduğu düşünülmektedir.

Proje alanı salt doğal-peyzaj açık yeşil alan olarak tanımlanamayacak kadar kritik bir konumda iken alanın günlük yaşamı zenginleştirici kullanılabilir canlılığa sahip olması temel hedef olarak tespit edilmektedir. Nitekim yaklaşık 2 km’lik bir yarıçap içerisinde kent nüfusuna hitap edebilecek nitelikte kültürel donatı alanının oldukça yetersiz görülmektedir. Kentsel alt-bölge açısından Kepez ciddi bir fırsat niteliğindedir.

Kavramsal Çerçeve ve Kurgusal Yaklaşım:

Yoğun kentsel dokunun ortasında nitelikli toplumsal yaşamı güçlendirecek ‘Rekreasyon ve Kültür Aksı’

Dokumapark, yapı yoğunluğunun yüksek, kentsel açık alanın ise görece yetersiz düzeyde olduğu Kepez bölgesinde kentsel yaşam kalitesini yükseltmek ve bölgeye değer katmak için bir fırsat niteliğindedir. Kent bütünündeki konumu ve ana bağlantı güzergahları ile ilişkisi nedeniyle yalnızca Kepez İlçesi değil, Antalya metropoliten kent bütünü için de bir çekim merkezi olma gizli gücüne sahiptir. Verili mekansal bağlamı, proje alanının gelecekte ne tür bir programla dönüştürülmesi gerektiği üzerine de ipucu vermektedir. Alana adını da veren Dokuma Fabrikası’nın proje alanı içerisindeki varlığı, toplumsal bellekte bir tür algı odağı olan alanın gündelik kentsel yaşam içerisinde de ilgi odağı olabilmesinin bilişsel altyapısını sunmaktadır.

Bu temelde Dokuma Alanı’nı Antalya ve bölgeye yeniden kazandıracak kentsel programın alanın tarihsel mirasının farkında olacak biçimde onu geleceğe taşıyacak nitelikte dinamik ve sürdürülebilir karakterde olmasına özen gösterilmektedir. Mekansal tasarım açısından en kritik unsur, parkın aktif kullanımını olanaklı kılacak kültür, konaklama ve ticaret odaklı yeni gelişiminin alanın açık alan karakterine zarar vermeyecek nitelikte yaygın ama bütünleşik bir formda kurgulanmasıdır.

Tasarım, proje alanının var olan kentsel alan içerisindeki konumlanışı nedeniyle 700 metrelik görece ince bir uzun şerit üzerinde biçimlenmektedir. Alan geometrisine yanıt verir nitelikte önerilen ana yaya omurgası bu anlamda doğrusal tasarım formunu örgütleyen temel yapısal unsurdur. Rekreatif ticarete ek olarak (kafe ve restoranlar) üzerinde barındırdığı eğitsel ve kültürel yapılarla (kent odası, sanat atölyeleri, semt kütüphanesi, çok amaçlı salon vb.) bir tür kültür ekseni olarak da işlev görecek olan ana yaya ekseni parkın çeperinde yer alan destek kullanım alanlarını da beslemekte ve bütünlemektedir. Alanın batı girişinde yer alan ‘Dokuma Meydanı’ bu bağlamda parkın batı girişini tanımlayan odak kamusal alan konumundayken; çevresindeki permakültür alanı (hobi bahçeleri), pazar yeri, STK birimleri ile kentsel buluşma noktası olarak işlev görmektedir. Parkın öngörülen işlevsel programı ve aktivite örüntüsü hem çevresindeki mahallelerde yaşayan yerli halkı hem Antalya’nın farklı mahallelerinde yaşayan hemşerileri hem de kenti ziyaret eden yerli ve yabancı turistleri alana çekecek nitelikte karma kullanım ve çoklu aktivite ilkesi ile şekillenmektedir.

Parkın içinde oluşturulan su yüzeyi, öneri peyzaj dokusunu zenginleştirecek bir öğe iken kuzey kıyısında öngörülen kumsal kıyı, Antalya’nın kent kimliğinin temel öğesi olan deniz kıyısına referans vermekte, kıyıdaki kentsel imgeyi kentsel alanın içine taşımaktadır. Alanın yerel imgesini yeniden üreterek geleceğe taşıyan en önemli unsur ise kentin birçok noktasından algılanarak Antalya kent imgesi açısından da nirengi olabilecek ‘Dokuma Çarkı’dır. Fabrikanın üretim bandının temel yapısal elemanı olan çark, Dokumapark’ın yatay peyzajında ön plana çıkan tek dikey peyzaj elemanı ile simgesel olarak yeniden üretilmektedir.

Temel Tasarım İlke ve Stratejileri

Antalya metropoliten kent bütününde, merkez gelişim alanındaki yoğun yapılaşma dokusu içerisinde yer alan Dokumapark, konumu itibariyle kentsel yaşam açısından sunduğu toplumsal potansiyeli nedeniyle güçlü ve özgün bir dönüşüm ve yeniden işlevlendirme stratejisi ile ele alınması gerekmektedir.

1. Yaşayan / güncel tarih: Tarihsel kimlik sürekliliğini mekansal açıdan sağlayan güçlü kentsel program
   Alan içinde farklı kullanıcı gruplarını da bir araya getirerek gündelik yaşam deneyimini zenginleştiren çoklu aktivite örüntüsü; birbirini bütünleyen, dinamik karma kullanım formu. Kültür ve rekreasyonun bağdaşık biçimde deneyimlendiği bir yaşam odağı yaratma yönünde ticaret, konaklama, sivil toplum ve kültürel yapı alanlarını kentsel park içerisinde ergime. Tüm bunları yaparken Dokuma Fabrikası’na ait tarihi izleri onu algısal açıdan merkezi kılacak izleri güçlendiren mekânsal çatkı ve simgesel nirengi: ‘Dokuma Çarkı’
2. Çevre yaşam alanları ve kentle ile bütünleşen açık doku
   Kendisi dönüşürken çevre kentsel alana uzandığı bağlantılarla çeper mahallelerdeki sosyal donatı örüntüsünde ve sokak dokusunda de yeni dönüşüm potansiyellerini açığa çıkarır nitelikte yapısal bütünleşme bağlantıları yaratma. Yapısal bütünlük kadar çevre dokunun yapı ve yapılaşma tipolojisine ait özgün doku çözünürlüğü karakterini park alanı içerisine taşıyan tipolojik bütünleşme. Kentsel toplutaşım eksenlerine (tramvay ve metrobüs) açılarak kurgulanan ana kültür ve rekreasyon ekseni.
3. Ana Omurga Hattı ve ‘Dışa’ açılırken ‘içte’ tanımlı karakter alanı
   İkincil bağlantılarının oluşumunda referansını çeper konut dokusundan alarak ‘dışarı’ ile bütünleşen Dokumapark, kendi içerisinde yaratacağı yeni kimlik oluşumunu mekansal açıdan algılanabilir bir içsel bütünlük stratejisi ile yaşama geçirmekte. Yoğun ağaç dokusu ile geçişken ama görsel açıdan perdeli kıyı/sınır peyzajı yaratma. Farklı nitelikteki işlevsel programı üzerinde taşıyan güçlü omurga.
4. Gölgenin Tasarımı
   Yapısal örüntü ile özdeşleşen Saçak örgüsü ve önerilen Ağaç altı kullanımlar ile gölgenin yeri ve alanı tasarlanmıştır. Önerilen aktivitelerin iklimsel veriler çerçevesinde gerçekleşebilmesi için gölgenin tasarımı önemsenmiştir.
5. Zengin Doku Kurgusu
   Yapısal örüntü kurgusunda görsel algı kadar etkinlik ve deneyim zenginliğini de yaratacak çoklu deneyim örüntüsü yaratma. Rekreatif ticaret, permakültür, oyun, spor ve gezintiyi aynı bağlamda bir araya getiren kompozisyon seçeneklerinin sunulması.

Bu çerçevede proje alanının program bölüntüsü on iki ayrı işlevsel bölge üzerinden kurgulanmaktadır: Rekreatif ticaret ve kültür, festival alanı, ticaret ve kültürel tesis alanı, Dokuma kültür ve tarihi miras alanı, ticaret ve turizm konaklama alanı, ticaret ve ofis alanı, pazar alanı, STK birimleri, permakültür alanı, festival alanı, çadır kamp alanı ve çocuk oyun alanı.

Bu işlevsel kurgu içerisinde rekreatif ticaret ve kültür ekseni alanın omurgasını oluşturan en canlı temel alt-bölgesi iken festival alanı şenlik dışında da en fazla açık alan kullanımı ve aktivitesine ev sahipliği yapacak alan konumundadır. Alanların tasarımında belirgin sınır ilişkileri ile ayrışma yerine geçirgen ve geçişken mekansal tasarım taktikleri tercih edilmiştir.

Proje alanının öngörülen alansal kullanım şeması dahilinde söz konusu çoklu işlevsel programı olanaklı kılacak ulaşım altyapısının kurgusunda temel tasarım kaygısı, güçlü program içeriğinin yüksek erişilebilirliğe el verecek yol örüntüsü ve otopark altyapısı ile desteklemektir.

Bu bağlamda alan, kuzeyden erişim ekseninde üç ayrı yerüstü ve iki ayrı yeraltı otoparkı ile servis almaktadır. Güneyse yer alan belediye otobüs aktarma alanı ve alanın doğu ve batı girişinde yer alan tramvay ve metrobüs durakları ise Dokumapark’a kentin diğer bölgelerinden erişim olanağını sağlayan servis sağlayıcıları olarak önerilmektedir. Ana yaya omurgasından çıkan dikey bağlantılar ise çeper kentsel dokunun sokak örüntüsünü temel referans almaktadır. Böylece oluşturulan ikincil yaya eksenleri çevre dokuda yer alan sokakların uzantıları olarak kurgulanmaktadır.

Buna göre, alanın erişim altyapısına yönelik oluşturulan çatkı, aynı zamanda Dokumapark’ın çevresel bütünleşme stratejisisin öncelikli aracı haline gelmektedir. Ana yaya omurgasından çıkarak çeper konut dokusuna uzanan ikincil yaya bağlantıları, çevre yaşam alanları ile bütünleşmenin öncelikli unsuru olmaktadır.

Çevresel bütünleşme stratejisinin bir diğer unsuru ise çeper dokudaki yapılaşma tipinin alanın içerisine yayınımını sağlayan doku tiplerini tasarımıdır. Bu çerçevede güneyde yer alan konut dokusunun çözünürlük (grain) karakteri alanın güneyinde yer alan ticaret, konaklama ve ofis birimlerinin tasarımına veri sunarken; ana rekreatif ticaret ve kültür ekseni üzerindeki yapı kompozisyonları için kuzeyde yer alan konut dışı kullanım dokusu referans alınmıştır. Söz konusu tipolojik yaklaşım, aynı zamanda mimari yapı dilinin belirlenmesinde de temel çerçeve olarak kabul edilmektedir.

Mimari tasarımda kentsel doku bütünlüğü kadar iklimsel özellikler tasarım açısından belirleyici ölçüt olmuştur. Yağmur ve sıcak göz önünde bulundurularak saçak ve saçak altı kullanımlar önerilmektedir. Yapısal elaman olarak saçak tasarımın temel bileşenidir. Gölgenin tasarımı öncelikli tasarım sorunsalıdır. Önerilen eylemlerin yaşama geçebileceği gölge mekanlar önerilmektedir. Mimari dokunun önemli omurgası Saçaklar ve saçaklı yapılardır. Çoğu zaman yapısal saçaklar ve doğal ağaç doku beraber çalışarak aktivitelerin yer alabildiği alanlar yaratılmıştır.

Saçakların üzerinde güneş pilleri parkın enerji ihtiyacının bir kısmını sağlayarak sürdürülebilir özellik kazandırmıştır. Malzeme olarak doğal malzemeler tercih edilmiş park içinde yapılaşmaya doğal bir nitelik kazandırılmıştır.

Yapısal ölçek olarak düşük katlı ve parçalı bir dil tercih edilmiştir. Parkın özelliği korunarak bir-iki katlı yapılar önerilerek doğa ile bütünleşen insan ölçeğinde geçirgen bir yapısal kimliğin ortaya çıkmasına özen gösterilmiştir.

Alanın batı girişini Dokuma Müzesi’ne bağlayan rekreasyon ve ticaret ekseni üzerinde rekreasyon, ticaret ve kültürel nitelikte üniteler önerilmiştir. İlkim verileri dikkate alınarak su içinde ve park içinde adacıklar tasarlanarak yarışma alanı çekici hale getirilmiştir. Antalya’nın sıcak ve yağmurundan korunmak için saçak ve saçak altı kullanımlar mimari tasarımın öncelikli unsuru olarak tasarıma dahil edilmiştir.

Proje alanının temel peyzaj karakterinin belirlenmesinde ise kentsel dokunun kütlesel yapı etkisini kıran kentsel açık mekânlarda güçlü sosyal ilişkilerin kurulduğu, kent halkının ortak paylaşımlarına olanak veren, fiziksel, sosyal ve ekonomik açıdan ortak kazanımların olduğu çok fonksiyonlu açık ve yarı açık alanların kompozisyon bütünlüğü öncelikli tasarım ölçütüdür.

Farklı yaş gruplarının alandan faydalanmasını sağlayacak, senaryolarla destekli, çocuklar için uçurtma şenliği, yürüyüş, koşu ve bisiklet alanları olarak düzenlenerek insanların gezi ve buluşma alanı olarak kullanılması beklenmektedir. Tüm yaş grubundan kentlinin spor yapmasına olanak sağlayacak alanlar tasarıma dahil edilmiştir.

Tasarımda; önerilecek etkinliklerin alan içerisindeki konum ve dağılımlarının devam ettirilmeye çalışılan peyzaj karakterine olumsuz etkileri en aza indirilirken, kullanıcıların alanın doğal ve estetik değerlerinden yüksek düzeyde yararlanmalarına olanak sağlayacak düzenlemeler yapılmıştır. Alanın kuzeydeki askeri alan proje alanının kuzey kısmında kentsel doku ile bütünleşmeye yönelik bir bariyer olarak bulunmaktadır. Bu durum tasarım açısından ele alındığında yaya olarak girişlerin az olacağı saptamasında yola çıkarak çalışma alnımıza araçla gelecek kullanıcılar için kuzey erişim eksenin tahsis edilmesine yönelik tasarım tercihine altlık oluşturmaktadır. Bu bölümdeki açık ve kapalı otoparklardan alanımıza giren kullanıcıların çam koruluğun içinden süzülerek alana dahil olması öngörülmektedir.

Akdeniz bölgesinin iklimsel zorluklarına doğal çözüm üretilmeye çalışılmıştır. Kepez bölgesinin ve Antalya’nın bitki örtüsünün önemli bir kısmını oluşturan çam ve turunç türlerinden oluşan bir yeşil korulukla kentlilere gölge-yarı gölge alanlar oluşturması açısından tasarımda kuzey ve güney yeşil koruklarla çalışmada kullanılmışlardır. Bu alanların altında birçok kullanım ve fonksiyon tanımlanmaktadır.

Alanda özellikle fabrika yapılarının olduğu bölgedeki ekolojik karakter alanımızda devam ettirilmiştir. Dokuma Fabrikasının güney ve kuzey yönündeki var olan ağaç doku, tasarım alanının kuzey ve güney yünlerinden tanımında temel veridir. Ağaçlık alan şeridi alanın iki yönünde uzayarak devam ettirilmiştir. Bu kuzey ve güney yoğun ağaçlandırılmış bant, parkın mekânsal açıdan tanımlanmasına olanak veren bir tasarım tercihidir.

Dokuma bölgesinin denize olan uzaklığından kaynaklı olarak alanda büyük bir su kütlesi önemli bir peyzaj ögesi olarak tasarlanmıştır. Peyzaj tasarımında kullanılan gölet kullanıcıların hem fiziksel hem de psikolojik olarak serinlemelerini sağlayacak niteliktedir. Göletin çok amaçlı etkinlik alanı ile birleştiği bölümde iki adet işlev bulunmaktadır. Bunlar kent plajı ve kentsel tarım alanlarıdır. Bu iki fonksiyonda tasarlanan alanda kullanıcılar için cazip çekim noktaları oluşturmaktadır.

Çok amaçlı etkinlik alanı özellikle toplanma ve festivaller gibi birçok etkinliğe ev sahipliği yapabilecekken normal gündelik yaşamda kullanıcıların güneşlenme, spor vb. etkinliklere zemin oluşturacaktır.

Çalışma alanında çocuklar için de oyun alanları tasarlanmıştır. Burada öngörülen çocuk oyun alanları özellikle sadece ekipman konulup çocukların oynaması beklenen bir alan olmayıp, çocukların hayal güçlerine dayalı oyunlar kurabilecekleri ve farklı çocuklarla da etkileşime girip oyun kurabilecekleri, fiziksel gelişimlerine katkı sağlayabilen alanlar olarak tasarlanmalıdır.