Katılımcı, Beylikdüzü Belediyesi Cemevi ve Kültür Merkezi Yarışması

MİMARİ RAPOR

Proje konusu, sadece dini ritüellerin yapıldığı kapalı bir hacim ve inanç mekânı olarak değil, Alevilerin toplumsal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılayacak olan bir kentsel peyzaj ve ortak mekân olarak ele alınmıştır. “Cem” kavramı özünde “birlikte olma, bir olma” anlamını taşırken, projenin yeni kentleşme alanı ile bütünleşmesi ve kamusallık niteliği öne çıkmaktadır. Dolayısıyla projenin hem kentsel programlarla (kent parkı, spor tesisi) birlikte oluşturduğu örüntü, hem de kendi programının kamusal ara yüzlerinin bu örüntüyle kurduğu ilişki değerlendirilmesi gereken potansiyeller olarak görülmüştür.

Alevilikte “yol bir sürek binbir” diye bir tabir vardır. Bu tabirle hakka ulaşma, insanı kâmil olma için bir güzergâh işaret edilir. Ancak güzergâha dâhil olmanın farklı biçimleri vardır ve bu farklılıklar güzergâhı zengin kılmaktadır.

Projede, hem Cemevi ve Kültür evi yapısı içinde, hem de bu yapının ait kılınacağı kentsel peyzaj içinde bu güzergâh soyutlanarak bir kentsel örüntü oluşturulmak istenmiştir. Cemevi ve Kültür evi yapısının ve kentsel peyzajın güzergâhları birbirini tamamlamaktadır.

Kentsel peyzaj içindeki güzergâhı Alevilikte kutsal sayılan öğeler (su – toprak – ağaç) tanımlamaktadır. Ada içindeki park, spor tesisi, cemevi ve kültür evini içine alan, güzergâh, farklı kotlarda ve farklı ölçeklerde meydanlara ve avlulara bağlanmaktadır. Bu güzergâha tıpkı Alevilik inancında olduğu gibi farklı noktalardan dâhil olunabilmektedir ve güzergâh boyunca kullanım pratikleri çeşitlenmektedir.

Cemevi ve Kültür evi içindeki güzergâh

Tıpkı kentsel peyzaj içindeki güzergâhta olduğu gibi, Alevilikte kutsal sayılan öğeler, doğal ve yapay peyzajın ara kesitinde cemevi zeminini farklı kotlarda açık-yarı açık ve kapalı hacimleri ilişkilendirerek inşa etmiştir. Bu hacimler Alevilik kültürünün gösterişsiz, sade, insana ve doğaya değer veren yaşam felsefesi temel alınarak insan ölçeğinde çözülmüştür.

Kentli Alevilerin ihtiyaçlarını karşılayacak olan program, kapalı hacimlerle ve onları besleyecek olan yarı açık ve açık hacimlerle birlikte çözülmüştür. Kamusal bir zemin olan park zemini devam ederek aşevi meydanına, kültür evinin açık meydanına ve yarı açık avlusuna, cenaze törenlerinin yapılacağı yarı açık avluya dönüşür. Cem meydanı ve muhabbet meydanının kapalı ve açık hacimleri bu kamusal zeminden bilinçli olarak koparılmıştır. Böylece üst kotta kendilerine yarı-özel açık bir meydan oluştururken, yaptıkları çıkmalarla birlikte alt kottaki kamusal zemin için yarı açık hacimler tanımlamışlardır.

Cemevi ve Kültür evi

Kentsel peyzaj içindeki güzergâh hem +4.00 kotuna kademeli yükselerek, hem de -4.00 kotuna inerek cemevi ve kültür evi için sıfır kotu dışında iki farklı zemin oluşturmaktadır.

-4.00 kotunda olan kültür evi zemininde çok amaçlı salonun fuayesi ve derslikler yarı açık bir avluya açılmaktadır ve sosyal bir amfiyle park içindeki açık meydana bağlanmaktadır.

-4.00 kotunda aynı zamanda cenaze törenlerinin yapıldığı yarı açık bir avlu bulunmaktadır. Yol kotunu tutmasıyla birlikte cenaze araçlarının giriş- çıkışı da bu zeminde çözülmüştür.

7 gün 24 saat hizmet verebilecek olan ve herkesin kullanımına açık aşevi, açık alan kullanımının parka sızması öngörülerek sıfır kotuna yerleştirilmiştir. Aşevi mutfağıyla ilişkilenen kurban kesim alanı, idari birimler ve diğer yol kotundan giriş de bu zeminde çözülmüştür.

Güzergâh +4.00 kotuna çıkarak cem meydanı ve muhabbet meydanı için yarı özel bir meydan tanımlamaktadır. Cem meydanına sıfır kotundan bağlanan kapalı çekirdekten ve ya bu kottan erişilebilmektedir. Eşiğin karşısında post makamı ve pano bulunmaktadır. Cem meydanı çift cidardan oluşmaktadır. Geçirgen olan cephe ile zemininden 60 cm kopartılmış olan sağır cephenin ara kesitinde Alevilikte kutsal atfedilen doğal öğeler / su, ateş, toprak/ cem meydanını çevrelemektedir. Diğer doğal öğe olan rüzgar, “axis mundi” için açılan tavan deliğinin ve sağır cepheyi çevreleyen 60 cm yüksekliğindeki yatay bantın kesiti ile iç mekana alınacaktır. Cem meydanı tavan ve zemin döşemelerinde açılan deliklerle cenaze töreni avlusunun zeminine kadar ulaşacak olan gün ışığı, “fiktif düşey eksen”i sembolize edecektir. Muhabbet meydanı ise gün ışığını tavandan almaktadır ve masif bir blok olarak “taş, kaya kültüne” referans vermektedir.
“Dünyanın neresinde olursa olsun, tabiatın ortasında bütün haşmetiyle duran iri bir kaya, ve ya göğe doğru yükselen muazzam bir dağ, tepe oluşumu, buranın sembolleştirilmesine, kutsallaştırılmasına bunun sonucunda da adak ve kurban verilen, dua edilen ve ziyaret edilen yerlere dönüşmesini sağlamıştır.” *

Güzergâh boyunca kapalı, yarı açık, açık alanların ve park alanlarının birbiriyle olan sürekliliği kullanım yoğunluğuna göre sınırların esnetilerek ihtiyacın karşılanabilmesini sağlayacaktır.

Bir ağacı, bir kayayı ziyaretgâh yapabilen Alevilik kültürünü esas alan alçakgönüllülükte, tipoloji oluşturma kaygısı taşımayan ama bu kültürün simge değerlerini detaylarında barındıran, insanı merkeze alan, bulunduğu kentsel peyzajla bütünleşerek onun bir parçası olmayı dert edinen proje, kullanıcılarının ihtiyaçlarına nitelikli mekânlarla cevap vermeyi umut etmektedir.

* Ülger, G. (2013). Tapınma ritüeli ile ibadet mekanı arasındaki ilişkinin gösterge bilimsel bağlamda okunması: Cemevi yapıları – Yüksek lisans tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü