Katılımcı, Cami Tasarımı Fikir Yarışması

Ba Tasarım ve Mimarlık'ın "Cami Tasarımı Fikir Yarışması" için tasarladığı proje önerisi.

Proje Raporu:

Giriş

Güneydoğu Anadolu’nun fiziksel ve kültürel coğrafyasına uygun, arazi ve çevresiyle doğru ilişki kuran, camide geçirilen zamanı ve eylemleri arttırmaya yönelik, bunun için yarı açık ve açık alan kullanımına önem veren, geleneksel Anadolu – İslam Mimari’sinin ruhunu araştırırken güncel mimari imkanların estetik dilini kullanan bir tasarım temsil edilmeye çalışılmıştır.

Kavramsal Yaklaşım

İslam dini yorumlarına zemin teşkil eden fıkıh literatürünün kültürel imgeleri incelenerek, modern yaşantı ve geleneksel unsurlarla bağlantıları araştırılmış; binanın mimarisi bu araştırma sonucuna göre yapılandırılmıştır.

Bölgenin inanç atmosferindeki mezhebi ve itikadi kaynakların tarihi dizgesinden gelen güncel ve gelecek pratiklere ev sahipliği yapabilecek bir ortam tahayyül edilmiştir. Bu kadim bağlantılar doğru sağlanabildiği derecede kamusal bir toplanma merkezi oluşması beklenebilir. Bu uğurda geleneğin ve görgünün bir gereği olarak camiyi cami yapan unsurlar güncel yapı tektoniğinin imkanlarıyla yorumlanmıştır.

Namaz ve dua ibadethaneye mahsus bir eylem değildir. Dolayısıyla camide ibadet dışında gündeme gelen konu, birlikteyken uhrevi hisleri taşıyacak zahiri ve batıni bir ortamı nasıl sağlayabileceğimizdir. İmam, müezzin, yaşlılar, kadınlar, çocuklar, erkekler, engelliler, yabancılar… gibi tüm kullanıcıların gündelik yaşantılarında ihtiyaç duyduğu içsel yolculuğa uygun ortam oluşturmak için; su sesi, rüzgar hareketi, güneş-gölge oyunları gibi doğal unsurlar tüm mekanlarda ön planda tutulmuştur. İçe yönelişi destekleyici sakin bir mimari ile günlük rutinlere olduğu kadar şehir bütünlüğüne ve sosyal hayatın düzenlenmesine de katkı sağlanmak istenmiştir.

Vakit ve Mekan

Cami; gökyüzünde güneşin konumu ile doğrudan alakalı bir ibadet eyleminin yapıldığı, belli vakitlerde namaza davet eden bir yapıdır. Böylece müminin ve toplumun günlük faaliyetlerini de düzenler. İki namaz vakti arasında geçen süre gibi; insanın da, binanın da bir ömrü vardır. Bu uzamı anlatan “zaman dilimi” kavramı camideki yaşantının en belirgin tanımlayıcılarından biridir. Buradan yola çıkan plan şeması bir kadran çevresine eklemlenen zaman dilimlerini sembolize eden halka parçalarıyla şekillendirilmiştir. Revakı oluşturan taşıyıcı birimler yarı açık bir mekan tanımlayarak farklı sosyal yaşantılar arasında güçlü bir bağ kurar. Gelecekteki farklı mekan (kültür, sağlık, eğitim vb) ihtiyaçlarını da göz önüne alıp klasik kapalı avlu yapısının ucunu açarak ihtiyaca göre eklemlenebilir bir nitelik kazandırılmıştır. Avluya bakan mahallerin açılabilir cepheleri kapalı/yarı açık alan kullanımında esneklik sağlamaktadır.

Böylece elde edilen kompleks; merkezinde şadırvan, etrafındaki revak yayına takılan ibadet binası, lojman ve kuran kursu, sosyal merkez bina dizisinden oluşturulmuştur.

İhtiyaç Programı

Bölgenin ihtiyaçlarına göre şekillenebilecek sosyal birimler olan; kütüphane, çay ocağı, rehabilitasyon, aile danışmanlığı, Kuran ve ilim kursları vb birimlerin eklemlenebilir avluda yerini bulmasıyla cami etrafında yaşama kültürü desteklenmek istenmiştir.

Engelli erişilebilirliğini sağlamak için açık-yarı açık alanlarda rampalar ve mahfil için asansör öngörülmüştür. Tuvaletler meydanda hakimiyet kurmadan; açık alanlardan kolayca erişilebilecek şekilde konumlandırılmıştır.

Cami

Toplam 200 kişinin hava ihtiyacını karşılayacak hacim için mekân yüksekliği girişten kıble duvarına doğru 3 kademeli olarak arttırılmıştır. Aynı zamanda ön saflara doğru harim genişletilmiştir. Böylece kıbleye ve aleme çoğalarak yönelen saflar vurgusuna rağmen giriş tarafında gösterişten kaçılan, mütevazı bir ölçeğe kavuşmak amaçlanmıştır.

Yapının kabuğunun morfolojisinde düşünülen tezyinatla kütle zarifleştirilmiştir. Duvarlardaki bu geçirgen boşluklar aynı zamanda doğal aydınlatmada farklı ışık-gölge açıları oluşturarak her namaz vaktinin uhrevi atmosferinin farklı hissedilmesini sağlamaktadır. Kıble duvarında mihrap nişi cephe malzemesindeki farklılaşma ile vurgulanmıştır.

Plan düzlemindeki ve revak birimlerindeki yarım kemer formu kubbeyi taşıyan payandalarda da tekrarlanarak dil bütünlüğü sağlanmıştır.

Arsa Verileri

Kuzeyde bulunan konut yoğunluğu, batıda ve güneydeki ticari alanlar, güneybatıdaki park, doğudaki kültür merkezi ve aile sağlık merkezinin çevrelediği alana ulaşım aksları dikkate alınarak; cami meydanı ve girişi vurgulayacak şekilde bahçe yerleşimi ve sirkülasyon belirlenmiştir. Namaz çıkışı toplanma alanları düşünülerek meydanlaşmalar oluşturulmuştur.

Araziye Yerleşim

Cami, arsanın yükselen kısmında kıble tarafındaki kenarına yakın olarak konumlandırılmıştır. Böylece hem trafik ve gürültü yoğunluğundan uzaklaşılmış hem de kıble duvarının mahremiyeti sağlanarak eğimin elverdiği mekânsal avantajlardan faydalanılmıştır. Arazinin iki ucu arasındaki 5m kot farkı değerlendirilerek bahçe-bina sirkülasyonları olabildiği kadar doğal eğimle çözülmüştür. Eğime yaslanan arkadaki alanlara daha az ışık gereksinimi olan teknik ve ıslak hacimler yerleştirilmiştir. İstinat tarafında oluşturulan koridorla ışık-havalandırma ve erişim imkânı sağlanmıştır.

Peyzaj

Dışardan gelen şehir gürültüsünün önünü kesen, avludaki sesleri ise yansıtarak ruhani havayı koruyan ve dışarıya bunun izlerini gösteren, doğal materyallerin kullanıldığı seçici geçirgen çeperle bahçe duvarı oluşturulmuştur.

Cennet bahçesi tasvirinde yer alan sakin ruhani bahçe imgesini yansıtacak şekilde; su şıkırtısı, güzel kokulu bitkiler, ulu ağaçların sağlayacağı rüzgâr hareketi, serinlik hissi veren su öğeleri düşünülmüştür. Avluda farklı yönelimlerde korunaklı üst örtüler ve toplumsal kaynaşmaya izin veren oturma dinlenme alanları yerleştirilmiştir.

Avlu döşemesindeki çok merkezli izler; zamana ilişkin ekinoks yörüngelerindeki farklılığı sembolize eder. Günlük devinimdeki düzensizlik de döşeme kaplamalarındaki geçişlerle vurgulanmıştır.

Ağaç, kedi, böcek vd mahlukat da düşünülmüş; kuşların yuva su ihtiyaçları şadırvanda sebil, cephede kuş evleriyle çözülmüştür. Bahçe duvarlarında hayvanların sığınabileceği girintiler oluşturulmuştur.

Planlamada ön görülen bisiklet yolu açık avlunun giriş meydanındaki bisiklet parklarıyla desteklenmektedir.

Yağmur sularının yer altı sarnıçlarında toplanarak bitkilerin sulanmasında kullanılması düşünülmüştür.

Kullanıcı Katılımı

Bu ölçekte bir caminin gelişimi, bakımı ve temizliği de mahalle yaşantısının bir parçasıdır. Caminin cemaat tarafından benimsenebilmesi için bölgenin el işlerini yansıtacak; taş işçiliği, telkâri vb zanaatlar ile katkıda bulunabilecekleri üretim alanları olması düşünülmüştür. Bunun için mimari birimlerde belirli alanlar boş bırakılarak sürdürülebilir bir cemaat üretimi ve cami yenilenmesi sağlanabilir.