Katılımcı, İzmit Belediyesi Fethiye Caddesi Yeniden Düzenleme Yarışması

Jüri tutanağına göre son turda elenen projemiz; Kentsel Bir Bağlaç Olarak ‘Fethiye Caddesi’

Proje Rapor Özeti

Fethiye Caddesi kentsel ölçekte konumu, tarihsel referansları ve mekansal hafızadaki yeri ile İzmit kenti için bağlaç niteliğinde önemli bir akstır. 1950’li yıllarda sinemasıyla kentin sosyo-kültürel yaşamında önemli bir yere sahip olan Cadde günümüzde alışveriş, dinlenme ve toplanma mekanıdır.

Kentin diğer önemli caddeleri olan İnönü, Hürriyet ve Cumhuriyet Caddelerini birbirine bağlayan Fethiye Caddesi bu aksların denizle olan ilişkisinin sağlanmasında ve zayıf olan kıyı-kentli ilişkisinin güçlendirilmesinde önemli bir potansiyele sahiptir. Böylece üst ölçekte Cadde ve devamında D-100 karayolu üzerinde tasarlanan Fethiye Üstgeçidi, kıyıya erişimi sağlayacak bir promenat olarak düşünülmüş ve tasarlanmıştır.

Cadde’de yapılan gözlemler sonucunda, caddenin zemin ve cephelerinin iyileştirilmeye ihtiyacı olduğu, oturma birimlerinin eksik ve caddenin kullanım biçimlerinin engelli dostu olmadığı görülmüştür. Tasarım kararları da bu temalar çerçevesinde geliştirilmiştir. Tasarlanan proje kapsamında aksın sosyo-kültürel değerini yeniden güçlendirecek, engelli vatandaşların yaşam kalitesini yükseltecek, bir sanayi ve deprem kenti olan İzmit için ekolojik değerleri koruyacak ve deprem anında kaçışa imkan tanıyacak sürdürülebilir, eşitlikçi, çağdaş ve bütünlükçü tasarım yaklaşımlarıyla tasarım kararları alınmıştır.

Cadde üzerinde en çok kullanılan, duraklanan, beklenen, mekansal hafızada yer edinmiş olan noktalar ise odak noktaları olarak belirlenmiştir. Bu noktalar hem buluşma, dinlenme alanı hem de sosyo-kültürel faaliyetler için kent sahnesi, etkinlik alanı gibi potansiyel mekanlar olarak tasarlanmışlardır. Aynı zamanda tasarımın başlangıç noktası ve yeni bir odak olarak Fethiye Durağı tasarlanmıştır.

Benimsenen sürdürülebilir tasarım yaklaşımına uygun olarak zeminde geçirgen, su döngüsüne yardımcı olacak ve peyzajın ihtiyacı olan suyu ileterek tasarruf sağlayacak derzli küp taş ve delikli prekast beton kullanılmıştır. Yine bu yaklaşıma uygun olarak aydınlatma birimlerine, Fethiye Durağı’na ve Fethiye Üstgeçidi’ne sürdürülebilir niteliklerde fonksiyonlar eklenmiştir.

İzmit Kenti’nin topografik yapısından dolayı merdivenli sokaklara sıkça rastlanmaktadır.  Bu sokaklar kentlilerin gündelik yaşamlarında oturma ve toplanma mekanları olarak da kullanılmaktadır. Fakat bu sokaklar engelli kullanımına ve farklı fonksiyonlara olanak sağlamayan kentsel öğelerdir. Aynı şekilde cadde zemini ve dükkan önleri de yine engelli kullanımına uygun değildir. Böylece benimsenen eşitlikçi tasarım yaklaşımına uygun olarak merdivenli sokaklar; asansörler ile engelli kullanımına imkan tanıyacak, yapılacak etkinliklerle birlikte caddenin her yaştan kullanıcısına hitap edecek potansiyel kamusal açık alanlar olarak yeniden kurgulanmıştır. Aynı zamanda engelli vatandaşların mekan kullanım standartlarını artırmak üzere, getirilen yeni tasarımlara erişimi sağlayacak cadde boyunca uzanan bir rampa ve zeminde beyaz baston kullanımına imkan tanıyan bir yol tasarlanmıştır.

Çağdaş tasarım yaklaşımına uygun olarak proje alanındaki birbirinden farklı ve düzensiz olan cephelere ortak bir dil kazandırmak amacıyla, kentin dokusuna uygun doğal ahşap malzemeler tercih edilmiştir. Bu malzemelerden dükkan cepheleri, saçaklar, tabelalar tasarlanmıştır.

Gözlemler sırasında oturma birimlerinin eksikliği nedeniyle insanların dükkan önlerindeki basamakları, merdivenleri ve ağaç altındaki taş bordürleri kullandıkları fark edilmiştir. Buradan hareketle bu noktalardaki mevcut izler yükseltilerek yeni oturma alanları yaratılmıştır. Aynı zamanda cadde üzerinde çeşitli seyyar satıcıların olduğu ve bu alanların da dinlenme ve duraklama noktaları olarak kullanıldığı görülmüş, bunun için yeni kiosklar oluşturulmuştur. Bütünlükçü tasarım yaklaşımına uygun olarak ise cephede önerilen ahşap dokudan oturma birimleri, kiosklar, vb. kentsel mobilyalar tasarlanmıştır.

Ve son olarak caddenin bağlaç niteliğini anlatacak zeminde bir iz ile tüm bu tasarımlar birbirine bağlanmıştır.

Yaklaşım / Üst Ölçek Analizler

Ulaşım Analizi

Kentteki farklı kademelerdeki güçlü lineer akslar kıyı ile kent arasındaki ilişkiyi zayıflatmaktadır. Bu nedenle bu lineer akslar arasında kıyıya kadar uzanacak güçlü bağlantılara ihtiyaç vardır.

Kentsel ölçekte Fethiye Caddesi; şehiriçi ve şehirlerarası raylı sistemler, vapur iskelesi, iller arası ana arterler ve en çok kullanılan İnönü, Hürriyet ve Cumhuriyet Caddelerinin yer aldığı bir ulaşım ağı içerisinde kalan ve bu sistemleri bağlayan bir bağlaç konumundadır.

Kuzeyde İnönü, güneyde Hürriyet Caddelerini bağlayan Fethiye caddesi kent içerisinde güçlü bir yaya aksı olarak öne çıkmaktadır. Cumhuriyet Caddesi altında kalan kısmı ile birlikte düşünüldüğünde cadde, kıyı ile ilişkinin kuvvetlendirilebileceği önemli bir aks olarak dikkat çekmektedir. Aynı zamanda cadde üzerindeki merdivenli sokaklar kentin ve caddenin karakteristik özelliklerini oluşturmaktadır.

Yeşil Alan Analizi

Kentte mevcut aktif ve pasif yeşil alanlar parçalı ve sistemsizdir. Bu bağlantıları güçlendirecek yeni yeşil sistemlere ihtiyaç vardır.

Fethiye Caddesi’nin çevresinde ise parklardan ve İnönü Caddesi üzerinde ve Hürriyet ile Cumhuriyet Caddeleri arasında yer alan ağaçlardan oluşan kopuk bir yeşil sistem mevcuttur. Bu sistemin yeni yeşil bağlantılarla tamamlanması gerekmektedir ve Fethiye Caddesi bunun için bir potansiyeldir.

Alan Kullanım Analizi

Kentin yerleşim dokusu İnönü Caddesi’nin kuzeyinde ve güneyinde değişmektedir. Kuzeydeki doku daha organik ve yoğunken güneydeki doku grid ve orta yoğunlukludur. Bu durum bir deprem kenti olan İzmit için planlama süreçlerinde göz önüne alınması gereken önemli bir noktadır. Fethiye Caddesi ise orta yoğunluklu grid dokunun içerisinde yer almaktadır.

Kentteki sosyo-kültürel yapılar ise SEKA ve çevresinde yoğunlaşmaktadır. Fethiye Caddesi’nin bu yapılara yakınlığı, yaya aksı olması ve gelişiminde önemli bir paya sahip olan sinema geçmişi sosyo-kültürel açıdan bu aksı kent için önemli bir potansiyel haline getirmektedir.

Sentez / Superpoze

İzmit, kıyı ile ilişkisi büyük akslar nedeniyle kopmuş bir kenttir. Mevcuttaki rekreasyon alanları, aktif ve pasif yeşil alanlar, toplu taşıma sistemleri bu kopukluğu gidermek için kentin sahip olduğu potansiyellerdir. Mevuttaki lineer ile kümelenmiş yeşil alanlar arasında ilişki kurularak ve bu sistemlerin sosyo-kültürel yapılar ve toplu taşıma ile ilişkisi de sağlanarak kentsel yaşam kalitesi artırılabilir.

Fethiye Caddesi de bu anlamda taşıdığı potansiyellerle ve mekansal hafızada edindiği yer ile bu sistemin içerisinde tarihsel, sosyo-kültürel ve yeşil bir bağlaç olarak yer alabilir.

Tasarım Kurgusu

Ana Fikir Diyagramı

Tarihsel Bağlaç

Fethiye Caddesi Osmanlı döneminden Cumhuriyet dönemine kadar kent tarihinde ve belleğinde önemli bir yere sahip olan kentsel öğeleri üzerinde barındırmıştır. Proje kapsamında bir kentsel bağlaç olarak görülen cadde, sahip olduğu geçmişi ile tarihsel bir bağlaç olarak nitelendirilmiştir. Bu tarihsel referanslar dikkate alınarak, kent içinde caddenin sosyo-kültürel anlamda öne çıkması adına yeni fonksiyonlar getirilmiştir.

Sosyo-Kültürel Bağlaç

Fethiye Caddesi sahip olduğu tarihsel öğeler ve çeşitli fonksiyonlarla kent için önemli bir sosyo-kültürel bağlaç niteliğindedir. Bu niteliği güçlendirecek ve sosyo-kültürel faaliyetler için yeni mekanlar yaratacak odak noktaları belirlenmiştir

Yeşil Bağlaç

Fethiye Caddesi üzerinde ve çevresinde mevcutta aktif ve pasif yeşil alanlar mevcuttur. Proje kapsamında Cadde kendi peyzajı ile çevresindeki parkları birbirine bağlayan yeşil bir bağlaç olarak düşünülmüştür. Bu bağlantı mevcuttaki yeşillerin kesildiği noktalarda cadde ve sokaklarda yeni ağaçlar, bitkilendirme alanları ile ekolojik niteliklere sahip yeni durak ve üstgeçit fonksiyonları ile sağlanmıştır. Bu misyon doğrultusunda caddenin başlangıç odağı olan Fethiye Durağı; yağmursuyu toplama, yenilenebilir enerji üretme ve kullanma gibi ekolojik özellikleri de içeren yeşil bir durak niteliğinde tasarlanmıştır. Üst ölçekte tasarlanan Fethiye üstgeçidi ise yine bu misyon doğrultusunda araç trafiğinin yer altına alındığı alanda yeşil bir yaya köprüsü olarak düşünülmüştür.

Potansiyel Odak Noktaları

Fethiye Caddesi boyunca seyrek olarak devam eden ağaçların çevresi ve ağaç dipleri genellikle kullanıcıların oturma-dinlenme alanı olarak kullandığı noktalardır. Buradan hareketle cadde üzerindeki bu gibi kullanımlar, yoğunluklar ve tercihler dikkate alınarak potansiyel odak noktaları belirlenmiştir. Bu odaklar ve çevreleri cadde boyunca devam eden noktasal kullanımlar şeklinde tasarıma dahil edilmiştir.

Yeşil Sistem Sürekliliği ve Odak Noktaları

Belirlenen odak noktaları mevcut ve öneri ağaçları da içerisine alan tasarım kurguları ile düzenlenmiştir. Bu anlamda mevcut ağaç dokusunun kesintiye uğradığı yerler ve odak noktaları dikkate alınarak yeni ağaçlar yerleştirilmiştir. Böylece yeşil bir süreklilik yaratılmış, odaklar güçlendirilmiştir.

Odaklar Arası İlişki ‘Bağ’laç

Odak noktaları; merdiven, hamam, çeşme önleri ve Hürriyet Caddesi kesişimi olarak belirlenmiştir. Odak noktaları olarak belirlenen bu mevcut öğe ve fonksiyonlara ek olarak, tasarlanan durak ile yeni bir odak yaratılmış ve cadde üzerindekilerle ilişkiselliği artırılmıştır. Mevcut kentsel ve kültürel referanslardan etkilenerek bu odaklara; Fethiye Durağı, Merdivenönü, Hamamönü, Çeşmeönü, Hodri Meydan isimleri verilmiştir.

Tasarım Diagramı

1/1000 Ölçekli Vaziyet Planı

Fethiye Caddesi kentin önemli akslarını birleştiren, kentsel ölçekte tarihsel, sosyo-kültürel ve yeşil bir bağlaç görevi görecek şekilde yeniden tasarlanmıştır. Zeminde devam eden iz, Cadde’nin bağlaç niteliğini hatırlatan, odakları ve tasarımları birleştiren bir yönlendiricidir. İzin yönlendirici niteliği aydınlatma ve görme engelliler için tasarlanan yol ile güçlendirilmiştir. İz Fethiye Durağı’ndan başlayarak sırayla Hamamönü, Merdivenönü, Çeşmeönü, Hodri Meydan odaklarını Fethiye Üstgeçidi ile İstiklal Caddesi’ni de Fethiye Caddesi ile bağlamaktadır. Aynı zamanda bu iz tasarlanan ağaç altı, dükkan önü ve odaklardaki oturma birimlerine doğru yönlenmektedir.

İzmit’in bir deprem kenti olması göz önünde bulundurularak izin, insanları açık alanlara yönlendirecek bir görevinin olması da düşünülmüştür. Bu nedenle iz, caddenin devamında, toplanma alanı olarak kullanılabilecek açık yeşil alanlara doğru uzatılmıştır.

Cepheler için tasarlanan saçaklar ise cadde boyunca devam etmekte, sokak cephelerine uzanmakta, Merdivenönü’nde teras olarak işlev görmektedir. Bu saçak cephe dışındaki boş alanlarda ise gölgeliğe dönüşmektedir.

1/500 Ölçekli Aydınlatma Düzeni Planı

Cadde aydınlatması için düşey ve dairesel formlar tercih edilmiştir. Düşey formda; genel, bölgesel, yönlendirici işlevlerinde üç çeşit aydınlatma birimi seçilmiştir. Bunlar; genel aydınlatma için çoklu, bölgesel aydınlatma için orta boy ve yönlendirici aydınlatma için küçük boy aydınlatmalardır. Seçilen çoklu ve orta boy aydınlatmalar üzerlerindeki güneş panelleri sayesinde kendi enerjisini üreterek kullanabilmektedir. Dairesel formda ise ağaçlarda kullanılacak sarkık bir aydınlatma seçilmiştir. Ayrıca cadde zemininde gömülü ve odak noktalarını birleştiren iz boyunca devam eden lineer bir aydınlatma kullanılmıştır.

Seçilen düşey aydınlatma birimleri ana, toplayıcı ve yaya yollarına göre farklı amaçlarla kullanılmıştır. Yaya yollarında ve odak noktalarında küçük boy, toplayıcı yollarda orta boy, ana caddede ise karma aydınlatmalar tercih edilmiştir. Ana cadde üzerindeki çoklu aydınlatmalar sokak ve cadde girişlerini görünürleştirmek için bu alanlara yerleştirilmiştir. Dairesel aydınlatmalar ise hem estetik bir görünüm yaratması hem de aydınlatmayı güçlendirmesi amacıyla odak alanlarında ve İstiklal Caddesi üzerinde bazı ağaçlara yerleştirilmiştir.

Cadde üzerinde, caddeye bağlanan sokaklarda ve odak alanlarında kullanılan düşey ve dairesel aydınlatmalarda;  kullanıcıları yormayacak, daha fazla vakit geçirmelerini sağlayacak, tasarımsal ve estetik yönü kuvvetli, gün ışığına yakın doğal ortamlar yaratacak sıcak ışık rengi tercih edilmiştir. Caddeye giriş kapılarını temsil eden kuzey ve güney girişlerinde ise bu alanları diğerlerinden ayırmak ve dikkat çekmek için yerleştirilen çoklu aydınlatmalarda beyaza yakın soğuk ışık rengi tercih edilmiştir.

Peyzaj

Sokak zemininde mevcutta yer alan peyzaj öğelerinin yanı sıra aktif ve pasif yeşil alanlar yaya hareketliliği de düşünülerek olabildiğince artırılmıştır. Böylece Cadde peyzajında mevcut ağaçlara ek olarak:

Cadde girişlerindeki yaya geçitlerini belirginleştirmek, sürücülerin dikkatini çekmek, yol daralıyor hissi vermek ve yaya bölgesi girişini belirleyerek kapı etkisi yaratacak bir düzenleme için caddenin aynı zamanda odak noktası da olan güney girişine iki adet ve kuzey girişinde eksik köşeye bir adet ağaç yerleştirilmiştir.

Güney girişindeki ağaçlar caddedeki mevcut ağaçlardan olan dişbudak yapraklı akçaağaçtır. Kuzey girişindeki ise yine mevcut ağaçlardan olan ve arı çekme özelliğine sahip çınar yapraklı akçaağaçtır. Bu ağacın, yakınında yer alan ve yeşil bir durak olan Fethiye Durağı’nın arı çeken peyzajı için de faydalı olması beklenmektedir. Her iki ağaç türü de ışık sevmektedir. Fethiye Caddesi ise kuzey-güney uzantılı bir cadde olduğu için günün her saati ışık alabilmektedir. Bu tür ağaçlar yaprak döktükleri için mevsim geçişlerini izlemede de etkili olmaktadırlar. Ayrıca zor koşullara ve hava kirliliğine karşı dayanıklıdırlar.

Bir odak olarak tasarlanan Fethiye Durağı’na dikkat çekebilmek ve görünürlüğünü artırmak için buraya bir ağaç yerleştirilmiştir. Yeşil durak olarak tasarlanan bu durak için arı çekebilen, çiçekli oya ağacı tercih edilmiştir.

Cadde üzerinde ise mevcut ağaçlara ek olarak sürekliliğin koptuğu yerlerde, kısa boylu ve yaprak döken oya ve leylak ağaçları tercih edilmiştir. Cadde peyzajında bu ağaçların farklı renkteki türleri kullanılmıştır.

Aynı zamanda cephelerde ve ahşap strüktürlerde kullanılmak üzere sarmaşıklar ve çok fazla su tüketmeyen, dayanıklı çeşitli süs bitkileri kullanılmıştır.

Altyapı

İnönü Caddesi’nden Hürriyet Caddesi’ne doğru proje kotlarına bakıldığında, Fethiye Caddesi’ndeki mazgal(ızagara)lar yolun mevcut olan eğiminde çok iyi bir akara sahiptir. Ancak Belediye’den alınan plankotedeki arazinin topografik verileri esas alındığında, mevcut yağmur suyu hattının tahribata uğradı ve ilgili altyapı borularının çapının yetersiz olduğu görülmektedir.

Çözüm olarak yağmursuyu hattının yenilenmesi, ilgili caddenin topografik ölçümlerinin yapılıp mevcut kotlara göre boruların, muayene bacalarının ve mazgalların (ızgaraların) yerlerinin tespit edilip boru çapı arttırılarak yeniden döşenmesi gerekmektedir. Yeni yapılacak olan altyapı çalışmasından dolayı oluşacak Fethiye Caddesi’ndeki tahribat sebebi ile mazgallara suyun akarı olacağı şekilde yolun yenilenmesi gerekmektedir.

Ayrıca Fethiye Caddesi ve İstiklal Caddesi’nin kesişiminde, Fethiye Caddesi ile sokak kesişimlerinde birbirine yakın çok sayıda muayene bacası vardır. Bu bacaların boyları kısaltılarak yol seviyesinin altına düşürülüp görüntü kirliliği ortadan kaldırılabilir

Göbeklerdeki muayene bacalarının mesafeleri birbirine yakın olduğu için bacalar yol seviyesinin altına indirilebilir. Bacaların hava alması ve tıkanıklık gibi teknik durumlarda ise yakındaki muayene bacalarından müdahale edilmesi mümkündür. Teknik açıdan bir sakıncası yoktur.

Zemin

Caddenin zemini yer yer yıpranmış, su geçirmeyen ve bu nedenle taşkınların yaşandığı, engelli kullanımını bazı noktalarda kısıtlayan niteliklere sahiptir. Bu nedenle zemin tamamen yenilenerek caddenin yoğun kullanımı da göz önünde bulundurularak dayanıklı malzemeler tercih edilmiştir. Böylece var olan drenaj sistemine destek olması ve kaldırımdaki su birikintilerinin engellenmesi amacıyla kaldırımlarda delikli prekast beton cadde zemininde ise derzli küp taş kullanılmıştır. Böylece malzemelerin arasından ve deliklerden sızan yağmur suyu, tasarlanan peyzaj alanlarında birikebilecektir. Aynı zamanda fazla su buharlaşabilecek ve kalanının topraktan sızarak tüketilmesi sağlanmış olacaktır. Böylece doğal su döngüsü bu basit işlem ile sağlanabilecektir.

Cephe

Fethiye Caddesi mevcutta düzensiz ve belirli bir karakteri olmayan cephelere sahiptir. Bu nedenle proje kapsamında geliştirilen cephe tasarımı kararları; tüm Cadde cephesine çağdaş bir dil ile ortak bir karakter kazandırmayı ve bunu yaparken cephelerde yeşilin artırılmasını ve sürdürülebilir malzeme kullanılmasını hedeflemektedir.

Bu hedefler doğrultusunda tasarlanan cephede malzeme olarak dayanıklı kompozit ahşap ve teak ağacı tercih edilmiştir. Tasarımda tabela ve reklam boyutları sınırlandırılarak, tüm tabelalar sadece modüllerde ayrılan alanlara toplanmıştır. Aynı zamanda cephelere yerleştirilen yağmursuyu toplama boruları sayesinde bina çatılarından toplanan yağmur suyunun da peyzaj için kullanılması sağlanmıştır.

Kentsel Mobilya

Yapılan gözlemler ve mülakatlar sonucunda mekandaki kullanımların çeşitli  olduğu ancak bu kullanımlara uygun tasarımların yetersiz olduğu görülmüştür. Bu çeşitli kullanımlar: ticari birimlerin önünde bekleme, dükkan önü basamakların oturma mekanı olarak kullanılması, cadde boyunca konumlanan seyyar satıcılar, ağaçların etrafındaki taş bordürlerin oturma alanı olarak kullanılması gibidir.

Bu nedenle projenin başlangıç noktası olan Fethiye Durağı’ndan süregelen kentsel izin devamında Cadde boyunca farklı mekansal kullanımlara olanak sağlayacak zemin düzenlemesiyle yeni alanlar, kiosklar ve oturma elemanları tasarlanmıştır. Tasarlanan yeni kentsel mobilyalarda, Cadde cephelerine uygun ve dayanıklı olacak şekilde, İzmit’te üretilen ve kullanılan kereste malzemesi, kompozit ahşap ve teak ağacı tercih edilmiştir.

Oturma birimleri ağaç altlarında ve rampa üzerinde sabit, odak alanlarında ise hem esnek kullanımlı hem sabit birimlerden oluşmaktadır. Kiosklar, mevcut seyyar satıcılardan kestaneci, mısırcı, tatlıcı vb. için hareketli, büfeler için sabit bir strüktür olarak tasarlanmıştır.

Odak Kullanım Senaryoları

Proje kapsamında yaratılacak olan yeni kamusal alanlar için cadde üzerinde alternatif kullanımlara da imkan tanıyacak odak noktaları önerilmiştir. Bunlar, kimi zaman kente dair bilgilerin halka ulaştırıldığı, film gösterimlerinin yapıldığı “kent sahnesi” niteliğinde çeşitli sahne sanatlarının sunulabileceği alanlar; kimi zaman ise toplanma, etkinlik, festival alanı olarak kullanılacak “meydan” niteliğindeki alanlardır. Buna göre odak alanlarından Merdivenönü, Hamamönü ve Çeşmeönü odaklarının kent sahnesi, Hodri Meydan odağının ise meydan özelindeki kullanımlar için ayrılması önerilmiştir.

Kent sahnesi olarak kullanılacak alanlar gece ve gündüz kullanımları ile araç trafiği saatleri düşünülerek programlanmıştır. Böylece; Çeşmeönü gündüz sahnesi, Hamamönü ve Merdivenönü ise gece sahnesi olarak kullanılabilecektir.

Fethiye Caddesi’nin Kocaeli Futbol Takımı taraftar grubu için maç öncesi ve sonrasında önemli bir buluşma mekanı olarak kullanılması da göz önüne alınarak, taraftar grubunun adı verilen Hodri Meydan odağının meydan özelindeki toplanma, etkinlik, festival alanı gibi kullanımlara imkan tanıyan bir odak olması düşünülmüştür.