Katılımcı, İztuzu Kumsalı Deniz Kaplumbağaları Bakım İstasyonu ve Günübirlik Alan Ekolojik Tasarımı Fikir Yarışması

Proje Raporu

İZ
__________
ekoton kurgu

İribaş kaplumbağaların İztuzu kumsalına geldiklerinde bıraktıkları izler sadece kum üzerindeki çizgilerden ibaret değil, aksine en az 25-30 yıllık bir yaşam döngüsünün, binlerce yeni yaşam mücadelesinin izi, kumsala gelen kullanıcıların hafızalarına yazılan izin bir temsilidir. Değişken doğaya adapte olan kaplumbağa davranışıyla bırakılan bu izler zamanla rüzgar gibi doğal etmenlerle yok olup yerini yeni izlere bırakmaktadır.

Söz konusu yaşamları kurtarmayı amaçlayan yapı da kaplumbağalar gibi kumsala zarif bir dokunuşla iz bırakmalı, doğanın dinamik yapısına adapte olmalı ve zamanı geldiğinde de kurtardığı yaşamlarla bıraktığı güçlü izin aksine mekanda belli belirsiz bir iz bırakarak ödünç aldığı alanı doğaya geri vermeye veya doğayla daha fazla bütünleşme olanaklarına bırakmaya açık olmalıdır. Önerilen yapısal ve doğal çevreye ilişkin bütün tasarım kararlarının beyinlere “kazınan” bir tasarım değil zihinlere “yazılan” bir iz olması hedeflenmiştir.

Bu amaçla alana minimal dokunuş, sade-geçirgen bir kütle, alanın mikro klimasına uyan ve doğal değerleri önceleyen, baskın bir yapı olarak alanda var olmak yerine sadelik ve tüm yaşam formlarına olan saygıyla gelişen, doğanın izlerini takip eden dinamik tasarım kurgusu “İz” kelimesi ile özetlenmiştir.

Proje alanı ve içerisinde yer aldığı İztuzu kumsalı farklı ekosistemlerin kesişim noktası olan bir ekoton’dur. Bu ekoton farklı ekosistemler arasında geçiş zonu olması nedeni ile farklı ekolojik koşulları barındıran ve bu farklı ortamlara adapte olan canlılar topluluğunun temel yaşam alanıdır. Bu yönü ile proje alanı biyolojik çeşitliliğin en fazla olduğu, doğal dinamiklerin tanımladığı değişken ve gerilimli bir ara yüz olarak yorumlanmaktadır.

Bu bağlamda tasarım önerisi bu ara yüzün paydaşları olan canlıları, insanları ve botanik dünyayı bir araya getiren ve doğanın “İZ”lerini takip eden, geçirgen, hareketi ve doğal akışları kesmeyen bir kurguyu önerir. EKOTON’un tasarım ile buluşma biçimini tanımlayan “ekoton kurgu” var olan biyolojik çeşitliliğe insanı dahil ederek bütüncül bir senaryo önermektedir. “İZ” İztuzu plajına yönelik minimum müdahalenin açılımını tanımlarken “ekoton-kurgu” doğanın izlerinin, yaşanmışlıkları barındıran dinamik ve hareketli bir yüzey olan “kum” yüzeyini bir bağ doku olarak yorumlar.

Geçmiş uydu görüntülerine bakıldığında kumsalın boyutlarında azalma olduğu görülmektedir. Global ısınmanın da etkisi ile deniz seviyesinin yükselme riski çok dar kesitli ince uzun bir kumsal olan İztuzu kumsalı ve iribaş kaplumbağaların yuvalama alanlarının korunması açısından önemli bir tehlike arz etmektedir. Önerilen tasarımın, kaplumbağaları koruması için DEKAMER’e mekan sunmanın ötesinde zengin ekosistemin korunmasına farklı şekillerde katkıda bulunabilmesi, oluşturacağı zengin içerikle güçlü kimliğe sahip bir yer oluşturması amaçlanmıştır. Yarışma alanına ilişkin kararlar farklı ölçek ve içerikleri kapsayan ve birleştiren aşağıdaki ana ilkelerle şekillenmiştir:
– Alandaki tüm doğal kaynakların korunması için negatif ayak izi oluşturacak teknikleri kullanmak. Yenilenebilir enerji ve su üretme yöntemleri kullanmak
Alanın Köyceğiz-Dalyan Özel Çevre Koruma Bölgesi bütünüyle birlikte korunması. Bir ekosistem olarak kumul alanın uzun vadede varlığını sürdürmesi: Kumsal boyunca tasarlanan omurga ve yer yer üzerine asılan güneşlenme platformlarını kum tutucu olarak tasarlamak.

– Alanın diğer kullanıcıları olan insanların aktivitelerini doğa öncelikli olmak üzere dengelemek: İki uçtaki yoğun kullanımı bağlayan bir aksla yuvalamanın olmadığı yerlere aktarmak.
Kumul ekosisteminin üyeleri olan kaplumbağa ve diğer canlıları, hareket ve yuvalama alanlarını korumak: Alanın odağına DEKAMER yapılarını konumlandırarak denizden yararlanmak, görünürlüğünü artırmak, kıyı arkasının etkin kullanımını sağlamak.

– Yaralanan kaplumbağaların tedavi ve rehabilitasyonunu sağlamak üzere doğa dostu, çağdaş bir yer, kullanıcıları içine alarak çevre bilincini geliştiren sürprizli bir ortam oluşturmak: Yapıyı alan girişine konumlandırarak davetkar bir mekan kurgusuyla desteklemek. İhtiyaç programındaki birimleri birden fazla fakat entegre olmuş, yayayı içine alan zeminde açılabilir birimlerle serbest dolaşım imkanı veren asma köprü ve rampalarla birbirine bağlanırken mekanların farklı kotlardan algılanmasını ve üçüncü boyutta dinamik bir kurgu oluşturmak.

Enerji Korunumu

Önerilen proje alana minimum etkide bulunacak, kendi kaynaklarını kendi üretecek ve tahrip edilmiş alanları zamanla rehabilite edecek şekilde kurgulanmıştır. Alana erişimde güneş enerjili tekne, toplu taşıma ve bisiklet gibi ekolojik ulaşım modları önerilmektedir. Yapının güneş alan bir noktadaki konumu ve hâkim rüzgâra geniş cephesini açan biçimi ile pasif iklimlendirmeyle enerji tasarrufu sağlamakta, havadan içme suyu üreten güneş panelleri ve yağmur suyu hasadı yapılan çatılarıyla taşımaya ve sondaja gerek olmadan içme ve kullanma suyu temini yapabilmektedir. Önerilen tasarımda ahşap ve çelik malzeme ile prefabrik bir yapılaşma önerilmiştir. Deniz içerisinde yapılan havuzlarla denizin ısısından yararlanılmakta ve motorla su çekme ihtiyacı azaltılmaktadır. Yerden yükselerek kullanıcıya gölgeli dolaşma alanları sunarak yapı içine davet eden tasarım iç-dış ilişkisini yeniden ele alarak ısınma ve soğutma amaçlı enerji tüketimini minimize etmeyi hedeflemektedir.

İztuzu Kumul Ekosisteminin Bütüncül Korunması

İztuzu kumsalının da bir parçası olduğu T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı tarafından hazırlanan Köyceğiz- Dalyan Özel Çevre Koruma Bölgesi Biyolojik Zenginliğinin Tespiti ve Yönetim Planının Hazırlanması başlıklı çalışmada ortaya konulan koruma-kullanma dengesinin sağlanması hedefine dayalı bölgeleme çalışmasında da belirtildiği gibi İztuzu ve yakın çevresi farklı ekosistemlerin birleşme noktası olarak hassas bir konuma sahiptir.

Özel Çevre Koruma Bölgesi kapsamında makro ölçekte ortaya konulan üst ölçekli yaklaşımları temel alarak proje alanına yönelik koruma-kullanma dengesinin sağlanması ilkesine göre geliştirilen plan kararları aşağıdaki gibidir:

İklim değişikliği senaryoları çerçevesinde, gerçekleşmesi olası olan su seviyesinin yükselmesi sonucu deniz kaplumbağalarının yuvalama alanları olan kumul alanın genişliğinin azalmasını önlemek ve kumul oluşum mekanizmasının tasarımın strüktürel yapısı ve tüm peyzaj elemanları ile desteklemek.

Göl kıyı şeridi ve kara arakesitinde tahrip olan ekolojik kuşakların yeniden canlandırılması ve bir tampon bölgenin tanımlanması.

Deniz kaplumbağalarının yaralanmalarına neden olan sebeplerin ortadan kaldırılması. Bu kapsamda en önemli iki faktör olan tekne turları ve plaj kullanımına yönelik sınırlandırmaların getirilmesi ve iztuzu kumsalına yönelik insan ve deniz kaplumbağası karşılaşmalarını olumlu deneyimlere dönüştüren mekan ve içeriklerin geliştirilmesi.

Otoparkı Kıyıdan Uzaklaştırmak: Parçalı, geçirgen yüzeyli, topografya ve mevcut bitki örtüsüne göre şekillenen bir otopark tasarımı ile mikroklima etkisini, görüntü kirliliğini azaltmak. Bu alanda yaya ve kaplumbağalar için alanlar oluşturmak.

Doğal ve ekolojik yapısı son derece güçlü olan proje alanına yönelik müdahaleler ise arındırma, canlandırma, tetikleme, entegrasyon başlıkları altında ele alınmaktadır.

Arındırma: Alanın daha önceki uygulamalardan kalan kültürel ve yabancı bitki türlerinden arındırılarak doğal ekosistemlerin yeniden alana entegrasyonunu sağlayacak bitkisel zonların geliştirilmesi.

Kumul oluşumunun desteklenmesine yönelik kumul ekosistemine ait yerel bitki türlerinin kullanımı.

Deniz kaplumbağalarının yuvalama alanı olan kumul alandaki yoğun kullanımların kaldırılması, kontrollü bir şekilde deniz üzerinden sağlanması.

Canlandırma: Kumul oluşumuna yönelik olarak kumul ekosistemine ait yerel bitki türlerinin kullanımı ile ilerleyen yıllarda kumul fiziksel sınırlarının korunması ve geliştirilmesi.

Proje alanında tahrip olmuş alanlara yerel bitki dokusunun entegrasyonu ile alanın ekolojik yapısının iyileştirilmesi.

Projede önerilen DEKAMER bakım istasyonu yakın çevresinde yapılaşmış alan ve deniz kaplumbağası yuvalama sınırı arasında bir geçiş zonu olarak kumul bitkilerini içeren kum bahçelerinin tesisi ile farklı kumul yüzeyi ve önerilen yapı arasında ve kullanım zonları arasında geçirgen geçiş zonları oluşturmak.

Tetikleme: Kumul oluşumunu destekleyici kumul yapılarını peyzaj tasarım dili olarak tasarım kurgusuna dahil etmek ve kumul mekanizmasında etkin rol oynayan rüzgarın kum tanelerini taşıma gücü yavaşlatılarak kum birikimini projede önerilen strüktürün ön kısmında hızlandırmak. Bu suretle kumun sulak alan sınırlarına ilerlemesini engelleyerek her iki kaplumbağa türü için gerekli olan koşulları sulak alan ve kumul ekosistemi içerisinde sunmak.

Entegrasyon: Önerilen tasarımın mevcut ekolojik yapıya entegrasyonuna yönelik olarak ekolojik birimlerin sürekliğinin ve bağlantısallığının sağlanması.

Sulak alan ve deniz arakesitinde yer alan kumul alan üzerinde tüm sahili boydan boya geçen strüktür ile yoğun yaya hareketinin kumul alan üzerinden kaldırılması. Strüktürün fiziksel yapısı ile geçirgen bir sınır tanımlaması, sulak alan ve denize farklı noktalardan bakış imkanı tanıması ile alt kotta yer alan ekolojik bütünlüğü, doğal sınırları ve kenar etkisini etkilemeyen doğal yapıya entegre tasarım önerisinin geliştirilmesi. Göl kıyı şeridi ve kara arakesitinde tahrip olan ekolojik kuşakların yeniden canlandırılması ve bir tampon bölgenin tanımlanması.

Bitkilendirme Kararları

Kumul ekosisteminin desteklenmesi ve su kaplumbağası yuvalama alanlarında yumurtaların diğer canlılar tarafından zarar görmesini engellemek adına yuvalama bandı içerisinde diğer canlıları çekecek herhangi bir bitkilendirme önerilmemektedir. Ancak yuvalama alanı dışında kalan ve mevcutta otopark işlevi nedeni ile tahrip olan yüzeyde yerel türlerle oluşturulacak bitkisel alanlar önerilmiştir. Bu bitkisel alanlarda çok katmanlı bir meşcere kurgusunun oluşturulması için bitki sosyolojisi açısında uygun olan ve yerel dokuda yer alan kızılçam, sahil kumul sklerofil makiler, Akdeniz sahil kumsal toplulukları, bataklık vejetasyonu kapsamında tuzlu bataklıklar (halofitik-tuzcul) vejetasyon grubuna dahil türler kullanılmıştır. Bu kapsamda serbest dinlenme alanları önerilen otopark ve DEKAMER yapısı arasında yer alan bölgede Pinus brutia (kızılçam) topluluklarına, sahil kumul sklerofil maki topluluğuna dahil Quercus coccifera, Phillyrea latifolia, myrtus communis, nerium oleander, Punica granatum, Thymelea hirsute türleri ve alt katmanda Saturecea thymbra, Scaligeria sp. Vicia pubescens, kum bahçelerinde Daphne oleoides, Euphorbia paralias, gagea gracea, Genista acantholada, Medicago marina, Panctium maritum, Cakile maritima, Eryngium maritimum ve Carex. Sp. türleri kullanılmıştır. Önerilen otopark ve göl kıyısı arasında Alnus orientalis, Liquidambar orientalis ağaçalar, Juncus acutus, Thymelaea hirsuta, göl litoral zonunda Phyragmites australis önerilmiştir.

Tasarım Bileşenleri

Omurga: Proje alanında mevcutta önemli bir problem olan insan ve deniz kaplumbağalarının karşılaşma biçimi yeniden yorumlanarak, kontrollü bir etkileşim önerilmektedir. Bu kapsamda öneride İztuzu kumsalının iki yakasını bir uçtan diğer uca bağlayan ve DEKAMER merkezi ile sonlanan kum yüzeyinden 2m.- 1m. yüksekte uzanan bir strüktür önerisi geliştirilmiştir. Bu strüktür günübirlik tesis kullanımlarını üzerinde taşıyan bir omurga görevi görmektedir. Omurga yuvama alanlarının yoğunluğu ve denize girmek için güvenli olan deniz kısımları dikkate alınarak kuma- denize ve sulak alana inişler sağlayan bir yapıya sahiptir. Platformlar ve çok katmanlı mekânsal kurgu: Projede önerilen strüktürün üzerinde yer alan ahşap platformlar dinlenme, güneşlenme, manzara seyir gibi aktivitelere hizmet eden, omurga ile fiziksel olarak ilişkili olan ve üzerindeki yırtıklardan zemin kota inişler sağlayarak kumsal alana erişimi mümkün kılan, ana yaya sirkülasyonundan bağımsız özelleşmiş mekanlar olarak tasarlanmıştır.

Platformlar günübirlik tesis alanında sunulan hizmetleri iki farklı kotta barındıran, servis birimleri ile ana omurga arasındaki geçişi sağlayan bağlayıcı yapılardır. Üst kotta kullanıcılara oturma-dinlenme-güneşlenme alanı olarak hizmet ederken alt kotta gölgeli mekanlar sağlayarak, tuvalet, kabin, duş gibi plaj kullanımları ile ilişkili birimlere bir örtü oluşturur. Bu şekilde kum zemin üzerinde servis yapılarına daha az alan ayrılmıştır.

Kum Bahçeleri: DEKAMER yapılarının açık alanları ve kumsal arasında küçük ölçekli ekolojik nişler olarak kum bahçeleri önerilmiştir. Kum bahçeleri iki temel işlevi yerine getiren ekolojik birimlerdir; kum ve yapısal yüzey arasında filtreleme görevi görmek, kum hareketini deniz yönünde durdurmak bu sayede kumul stabilizasyonuna katkı sağlamak, alanda tahrip olan kumul ekosistemini desteklemek. Kum bahçeleri temel olarak kumul ekosisteminde yer alan yaşam formlarını içerecek şekilde kurgulanmıştır. Diğer canlıları çekerek, deniz kaplumbağası yumurtaları için bir risk oluşturmamak adına yuvama alanı dışında, yapı ile ilişki olarak şekilde minimal ölçeklerde kurgulanmıştır.

Gözlem Kuleleri: Omurga üzerinde belirli noktalarda güvenlik amacı ile gözlem kuleleri yer almaktadır. Gözlem kuleleri aynı zamanda kumulun kuzey sınırında yer alan sulak alana gelen kuş türlerini gözlemleme fırsatı sunan düşey elemanlar olarak düşünülmüştür.

Deniz Kaplumbağası Yuvalama Alanı Sınır Elemanları: Projede deniz kaplumbağası yuvalama sınırı olan 20m. ve 35 m. sınırlarında, sınırı vurgulamak amacıyla ahşap babalardan oluşan geçirgen bir sınır oluşturulmuştur.

Denize Girme Platformları: Kumul alan üzerindeki plaj kullanımının sınırlandırılması ve kontrollü bir şekilde sağlanması için ana omurgaya bağlı denize uzanan denize girme platformları tasarlanmıştır. Bu kapsamda plaj kullanımı deniz yüzeyine kaydırılmış ve kum yüzeyinde deniz kaplumbağaları için güvenli bir ortam sağlanması hedeflenmiştir.

Serbest Dinlenme Alanları: Proje alanın içerisinde otopark kullanımları sonucunda tahrip olmuş alan piknik, dinlenme, serbest oyun vb. aktivitelere hizmet eden serbest peyzaj alanı olarak düzenlenmiştir. Bu alanda önerilen bitkilendirme tasarımı ile bitki sosyolojisi açısında yörede bulunan kızılçam, maki ve kumul birlikleri kullanılmıştır. Önerilen bitkilendirme alanında katmanlı bir meşcere kurgusu öngörülmüştür.

Tampon Bölgeler: Mevcut otopark ve diğer bir yuvalama alanı olan sulak alan arasında tahrip olmuş alanlarda doğal tampon bölgeler önerilmiştir.

Gölgeli mekanlar ve yürüyüş rotası: Proje alanı ve önerilen otopark alanı arasında yer alan açık alanda gölgeli mekanlar dizisi önerilmiştir. Mekanlar birbirine grid sistemde bağlanan ve önerilen bitkisel bölge içerisinde fiziksel olarak farklı alternatifler sunan bir yürüyüş rotası önerilmiştir. Bu rota kullanıcıları DEKAMER, göl ve otoparkın yer aldığı zemin kotundan yamaçta önerilen tüm alanın üst kottan izlenebileceği gözlem platformuna ulaştırır.

Gözlem Platformu: Proje alanının kuzey- doğu sınırında yamaçta tüm alanın yukarıdan gözlemlenebileceği bir gözlem platformu önerilmiştir. Platform ve rotası belirlenirken mevcutta yer alan patika izleri referans alınarak mevcut kızılçam meşceresine zarar vermeyecek şekilde konumlandırılmıştır.

Ekolojik Meydanlar: DEKAMER binasına ulaşan sirkülasyon sistemi içeresinde yaya yürüyüş yollarının keşişim noktalarında ağaçlı ve geçirgen yüzeylere sahip meydanlar önerilmiştir. Meydanlar sirkülasyon sistemi içerisindeki düğüm noktalarını vurgularken gölgeli dinlenme mekanları olarak da işlev görmesi planlanmıştır.

Göl İskeleleri: Ana omurgadan uzanan iskeleler ile göl ekosistemini deneyimleme, durma ve gözlemleme noktaları önerilmiştir. Alanın doğal yapısı korunmaya çalışırken yapılaşmadan kaçınılmakla birlikte kumul alanın korunmasına katkıda bulunacak strüktürler aynı zamanda kısıtlı da olsa kullanıcılar için tanımlı yürüme aksları ve kumsala basmadan denize erişimi sağlayacak iskelelere dönüştürülerek koruma-kullanma ilişkisi kumsalın basılan yüzeyini azaltacak şekilde tasarlanmıştır.

Deniz Kaplumbağaları Bakım İstasyonu, Günübirlik tesis ve İlgili Yapılar: Yapılar konum ve biçim olarak hakim rüzgar olan Güney Güneydoğu rüzgarını maksimum alacak şekilde ince uzun biçimde tasarlanmıştır. Yapıdaki her birim rüzgar akışını sağlayacak şekilde çift yönden açıklığa sahiptir. İhtiyaç programında verilmiş olan işlevler tek kütle yerine alana erişimi sağlayan iki ana yaya aksı üzerinde, yayayı içine alacak şekilde birden fazla kütle şeklinde tasarlanmıştır. Cepheler açılabilir şekilde tasarlanarak iç mekanların dışa açılması ve iklimsel koşullara adaptasyon, enerji etkinliği artırılmıştır. Cephede ışık engelleyici elemanlarla bina içindeki zorunlu kullanım alanlarında ışığın kumsala vurması engellenmektedir. Sıcaklığın pasif iklimlendirme ile kontrolü için mekanlar mümkün olduğunda yüksek hacimler içinde çözülmüştür. Tepe pencereleri ile çapraz hava akımı sağlanmaktadır. Fırtınaların çatılara zarar vermesini önlemek üzere çatı saçaklarını bina dışına taşmayacak şekilde tasarlanmıştır. Havuzlarda ısınma-soğutma maliyetleri ve bakım maliyetlerinin azaltılması, yapay temizlik elemanları ile ekolojik olmayan temizleme çözümlerine gerek kalmaması, sürekli yapılan temizlik sırasında kaplumbağaların çıkarılıp tekrar yerleştirilerek fiziksel ve psikolojik açıdan zorlanmamaları için denizden yararlanılmıştır. Önerilen yapılar kıyı kenar çizgisi içinde kalan eski otopark alanında konumlanmıştır. Havuzların yirmi tanesi yapı içerisinde açılabilir bir hacimde deniz suyunun devirdaim yaptığı havuzlarda tasarlanırken büyük havuzlar deniz içinde tasarlanmıştır. İyileşmesi mümkün olmayacak kaplumbağalar için deniz içerisinde olma şansı vermek açısından olduğu kadar sürekli deniz suyu çekilmesinden kaynaklanan enerji kaybının önlenmesi hedeflenmiştir. DEKAMER’in aktivitelerinin görünürlüğü için de önemli olan denizde havuzlar turistlerin bilgilendirilmesi için bir avantajdır. Kaplumbağa görebilmek için teknelerin yem atmasına gerek kalmayacak, turistlerin kaplumbağalar için tehlike oluşturan bu aktivitelere ilgisini azaltacaktır.

Müze ve bilgilendirme birimi ile havuzlar zeminde açılabilir cephe elemanları, üst kotta ise bir rampa ve köprü ile birleştirilerek birbirleri ve ziyaretçilerin dolaşım güzergahlarıyla bütünleştirilmiştir.