Katılımcı, Kadıköy Meydanı Kentsel Tasarım Yarışması

PROJE RAPORU

İstanbul’un kurucuları tarafından körler ülkesi diye adlandırılan Kadıköy’ün tarihi İstanbul’dan eskiye dayanır. Kadıköy, İstanbul’u kendine manzara eyleyen, deyim yerindeyse nereye bakacağını bilen insanların şehridir. İstanbul’un bir parçası olmakla birlikte İstanbul için Kadıköy, Kadıköy için İstanbul hep karşı yakadır. Kadıköy, şehrin kültür ve sanata gönül vermiş insanlarının, şairlerin mekan tuttuğu yerdir. İnsanların, bir ağaç gibi tek ve hür ve bir orman gibi kardeşçesine yaşadıkları…

Kadıköy’ün kimliğini yansıtacak olan meydan düzenlenirken meydanın kıyıyla, kıyı hattı ve arka plandaki mevcut kentsel dokuyla, karşı yakayla kurduğu fiziksel ve görsel ilişki irdelenmiş, problem noktaları için çözüm önerileri geliştirilmiş, meydan ve çevresinin sosyal, kültürel ve ekonomik potansiyelleri değerlendirilerek kentsel sürdürülebilirlik ilkeleri çerçevesinde mekanın kullanıcılarının beklentilerinin karşılanmasına çalışılmıştır. Yıllar içinde değişen kıyı çizgisi mekanın belleği olarak değerlendirilmiş ve yapılan peyzaj düzenlemesinde Pervititch haritalarındaki izler dikkate alınıp yorumlanmıştır.

Proje kapsamında Kadıköy, Haydarpaşa ve Harem bir deniz kenti olan İstanbul’un Anadolu Yakası’nda deniz ulaşımı yoluyla kentin iki yakasını buluşturan merkezler olarak yeniden tanımlanmıştır. Deniz ulaşımının raylı sistemlerle –tren, tramvay, metro- ve Avrasya Tüneli ile ilişkilendirilmesiyle sağlanan kıyı – kent bağlantısı Harem ve Haydarpaşa’nın da bu sisteme dahil edilmesiyle güçlenmiş ve Kadıköy’ün ulaşım yükü hafifletilmiştir. Alınan peyzaj kararları, program önerileri ve mekan düzenlemeleriyle Harem, Haydarpaşa ve Kadıköy’ün farklı özellikleriyle birbirlerini destekleyen etkin kullanımlı kent mekanları olarak kentsel yaşama katkı sunmaları, kıyı siluetinin kimliklendirilmesi ve kentlilerin keyifle deneyimleyecekleri bir kıyı yaşantısı amaçlanmıştır.

Yeşil Sürekliliği ve Kıyı Silueti

Kıyı hattı, dereler, vadiler, falezler, tepeler, parklar, mezarlık alanları, kışla, hastane, okul, spor tesisi gibi kamusal alanların bahçeleri kent içinde, ekosistemi güçlendirecek yeşil potansiyelini barındıran mekanlardır. Proje kapsamında tepelerdeki ağaç varlığı korunarak geliştirilmiş, kıyı boyunca önerilen park alanları ve yeşil promenadla Marmara Denizi ve Boğaz boyunca kent siluetinin kimliklendirilmesi amaçlanmıştır. Kent içindeki mevcut yeşillerin rehabilite edilerek birbirleriyle ilişkilendirilmesine çalışılmıştır. Dereler –Kurbağalıdere- (dere yatakları – Haydarpaşa Deresi-) … , kıyı yeşilini kent içine taşıyan ve kuzey rüzgarını kıyıyla buluşturan dikey hava koridorları olarak ele alınmıştır. Kıyı yeşili ve dereboyu yeşil koridoru doğal iklimlendirme sağlayarak ısı adalarının oluşmasını engellemektedir. Rehabilite edilen dereler aynı zamanda kıyı yaşantısını kent içine taşıyan rekreatif merkezler olacaktır. Proje kapsamında Kurbağalıdere bir kentsel yeşil koridor olarak değerlendirilmiş ve Söğütlüçeşme Parkı’yla ilişkilendirilmiştir.

Selimiye Kışlası, Mimar D’Aranco ve Vallery ‘nin tarihi yapıları, Haydarpaşa Garı, iskeleler, Haldun Taner Sahnesi -Konservatuvar Binası, Tarihi Beşiktaş İskelesi ve Tarih Edebiyat Sanat Kütüphanesi (eski şehremaneti binası) Harem’den Kadıköy’e kıyı siluetini kimliklendiren yapılardır. Proje kapsamında bu siluet Harem’de önerilen Cruise Limanı ve Kıyı Parkı, Et – Balık Kurumu Binası yerinde tasarlanan Kent Kütüphanesi, yeniden ele alınıp bir merkez cami olarak geliştirilen Haydarpaşa Protokol Cami, yenilenen Eminönü İskelesi, tasarlanan Konser Salonu ve dolgu alanda oluşturulan Kent Korusu’yla tamamlanmaktadır.

Ulaşım

Kadıköy Meydanı deniz, kara ve raylı ulaşımın entegre olarak birbirini desteklediği önemli bir transfer merkezidir. Ulaşım hattı ve meydan çevresindeki sosyo-kültürel, ekonomik potansiyeller yaya sirkülasyonunu belirleyen etmenlerdir. Proje kapsamında meydandaki motorlu taşıt trafiğinin azaltılarak egzos salınımının sınırlanması, yaya sirkülasyonunun rahatlatılması, kent – kıyı ilişkisinin kuvvetlendirilmesi, kıyı kullanımının özgürleştirilmesi hedeflenmektedir.

Bu çerçevede Kadıköy’ün taşıt yükünü hafifletecek ve kıyı – kent ilişkisini güçlendirecek bir çözüm olarak Harem ve Haydarpaşa iskelelerinin raylı sistemlerle desteklenerek etkinleştirilmesi önerilmiştir. Harem İskelesi Üsküdar – Kadıköy arasında önerilen tramvay ve Acıbadem metro hattıyla, Haydarpaşa İskelesi Haydarpaşa Garı’nın tek hatla bağlandığı Söğütlüçeşme Transfer Merkezi banliyö tren hattıyla ilişkilendirilmiştir.

Rıhtım Caddesi yol karakteri değiştirilmiş, şerit düzenlemeleriyle trafik yavaşlatılmış, yol kenarları otobüslerin, dolmuşların bekleme değil geçiş alanı olarak yeniden düzenlenmiştir. Rıhtım Caddesi araç trafik akışına getirilen öneriyle cadde, Tarihi Çarşı yönünde kıyı hattından geriye çekilerek Albay Faik Özdener Caddesi ile birleştirilmiş, kıyı ve yol arasındaki alan Kadıköy Parkı olarak düzenlenmiştir. Üsküdar’dan sahil yolunu takip ederek Kadıköy’e ulaşan tramvay hattı Rıhtım Caddesi’nin eski izi üzerinde ilerlerken Kadıköy Meydanı ve parka ayrı bir hareket katmaktadır. Yapılan düzenlemelerle Yeldeğirmeni ve Tarihi Çarşı’nın kıyıyla bağlantısı kuvvetlenmiş, kıyı boyunca ağaçlıklı bir promenad, bisiklet yolu, park ve çeşitli etkinlik alanları oluşturulmuştur.

Söğütlüçeşme ve Ayrılıkçeşmesi transfer merkezleri olarak yeniden düzenlenmiş, otopark, otobüs, dolmuş bekleme alanları Ayrılıkçeşmesi’ndeki merkeze taşınmıştır. Hasanpaşa’daki otobüs bekleme alanı korunmuş, kıyıda belli noktalarda yeraltı otoparkları önerilmiştir.

Boğaz – Üsküdar hattı kıyı yeşili Kadıköy’e ve Kadıköy – Moda’dan Tuzla’ya dek tüm kıyı şeridi boyunca devam ettirilmiş, ağaçlıklı yaya promenadı ve bisiklet yolu tüm kıyıyı kimliklendiren önemli bir yaya arteri olmuştur.

Proje kapsamında ayrıca Kadıköy Meydanı ile ilişki içinde olan Yeldeğirmeni, Söğütlüçeşme Caddesi, Altıyol, Bahariye, Tarihi Çarşı ve Moda’daki ticaret, kültür, konut ve rekreasyon ağırlıklı yaya dolaşımının kimliklendirilmesine çalışılmıştır. Söğütlüçeşme Caddesi üzerinde Tarihi çarşı yönünde konumlanan tramvay, otobüs ve dolmuş durakları yeniden düzenlenerek arka planda bir çarşı meydanı oluşturulmuştur.

Harem Limanı ve Kıyı parkı

Harem limanının ve otogarın taşınmasının ardından alanın kültürel ve rekreatif bir merkez olarak düzenlenerek kentlinin kullanımına sunulması önerilmektedir. Bu kapsamda Harem’de her yaş grubuna hitap edecek –spor, cafe, çocuk bahçesi, açık hava sineması, organik pazar yeri, seyir amfisi gibi çeşitli etkinliklerle donatılmış bir kıyı parkı tasarlanmış, parkla birlikte oluşturulan yeşil hat kıyı boyunca Kadıköy’e dek kesintisiz bir yaya promenadı olarak devam ettirilmiştir. Eski limana ait pierler, silolar ve vinçler bölgenin endüstriyel geçmişinin izleri olarak korunarak yeniden işlevlendirilmiştir. Harem’de ayrıca bölgenin ekonomik hareketliliğine katkı koyması ve hafızadaki silueti tazelemesi adına bir cruise limanı önerilmektedir. Mevcut pierler sportif ve rekreatif kullanıma göre düzenlenirken, silolar sergi ve sanat atölyeleri, çocuklar için maker alanları, endüstri müzesi olarak değerlendirilecektir. Vinçler hem sergi elemanları hem falezleri kıyıyla buluşturan strüktür ve seyir platformları olarak siluette yer alacaktır. Yapılan düzenleme ve önerilen programların yanı sıra pierlerdeki küçük iskeleler, önerilen Üsküdar – Kadıköy tramvay hattı, Harem İskelesi ve metro bölgeye ulaşımı kolaylaştırarak kıyı kullanımını güçlendirecektir.

Haydarpaşa Garı ve Arkeoparkı

Haydarpaşa Garı, trenle Anadolu’dan gelip merdivenlerinde ilk kez gördükleri İstanbul’a sevdalananların mekanı, Haydarpaşa İskelesi karşı yakadan gelen vapurların Kadıköy’e varmadan soluklandıkları duraktır. Haydarpaşa Garı ve kıyıdaki iskele İstanbul siluetinin klasikleri arasında yer alır. Proje kapsamında Haydarpaşa İskelesi ve Gar yapısal ve işlevsel olarak korunarak deniz ve raylı sistem ulaşım hattı olarak yeniden kullanıma açılmıştır. Haydarpaşa Garı’nın gidiş –geliş tek hatla Söğütlüçeşme Transfer Merkezi’yle ilişkilendirilmesiyle Kadıköy Meydanı’nın ulaşım yükünün hafifletilmesi ve Haydarpaşa’nın yeniden etkinleştirilmesi amaçlanmıştır.

Haydarpaşa dere yatağı bir ekolojik koridor olarak korunmuş, Harem’den gelen kıyı yeşilinin devamlılığı sağlanmıştır. Kıyıda denize yönelmiş seyir amfileri, kafeler ve Haydarpaşa Parkı oluşturulmuştur. Gara ait bakım ve gümrük ambarlarının özellikle çocuklara yönelik bilimsel ve kültürel aktivite mekanlarına –atölyelere- dönüştürülmesi önerilmiştir.

Haydarpaşa Garı’nın arka planında, bölgenin 2500 yıllık tarihine ışık tutacak olan Haydarpaşa antik liman kazı alanı arkeopark olarak tanımlanmıştır. Osmanlı, Bizans, Helenistik ve Klasik dönemlere ait pek çok eseri barındıran bu açık hava müzesi Yeldeğirmeni grid aksı yaya dolaşımıyla iilişkilendirilmiştir.

Kadıköy Meydanı ve Kent Korusu

Kadıköy, kültür merkezi olarak hizmet vermeye hazırlanan tarihi Gazhanesi, Süreyya Operası, Halk Eğitim Merkezi, kıyıda Haldun Taner Sahnesi – Konservatuvar Binası, Tarih Edebiyat Sanat Kütüphanesi ve daha pek çok kültür, sanat, eğitim yapısıyla, cami, sinegog ve kiliseleriyle bir kültür şehridir. Kadıköy Meydanı bu kimliği yansıtan bir kültür meydanı olarak tasarlanmıştır.
Kıyı boyunca kesintisiz devam eden ağaçlıklı yaya promenadı, iskeleleri, suya inen seyir basamakları, su sahneleri, sokak performansları platformu, ağaçlar altında panoramaya yönelen tematik kafeleri – meydan kafe, satranç kafe, kütüphane kafe, sanat kafe-, açık sergi alanları, çiçek, gazete-dergi kioskları, büfeleri, silueti tamamlayan kültür yapıları ve Atatürk Heykeli’yle kıyıyı karşılayan bu dikdörtgen meydan insanların yalnızca gelip geçtikleri bir yer olmayıp bir araya gelip ürettikleri, yaşadıkları bir kent mekanıdır.

Proje kapsamında meydanda kültürel aktiviteleri destekleyen ve silueti kimliklendiren yapılar önerilmiştir. Bunlardan biri Et- Balık Kurumu Binası’nın yerine tasarlanan zemin katı kitabevi, üst katları kütüphane, seyir terası ve kafe olan Kent Kütüphanesi diğeri açık alan aktiviteleriyle meydanı besleyen, Kadıköy kıyısını finalleyen Konser Salonu’dur. Pervititch haritalarındaki eski izlerle yeni kıyı çizgisinin kesişim noktasında tasarlanan yapı Anadolu yakası için yeni bir landmarktır.

Kadıköy Meydanı düzenlenirken meydanın ağaç varlığının güçlendirilmesine, kıyının rekreatif kullanımının arttırılmasına çalışılmıştır. İskeleler yeniden düzenlenmiş, dolgu alanda bir Kent Korusu oluşturulmuş, Kıyı İşletmeleri Genel Müdürlük Binası belli düzenlemelerle Şehir Hatları Vapurları Müzesi, TES Kütüphanesi yanındaki Kadıköy Kaymakamlığı Mal Müdürlüğü Binası Halk Evi olarak önerilmiş, İski Tesisleri işlevsel olarak korunmuş ve Ekopark temasıyla yeniden ele alınmıştır. Bu alan çevresel sürdürülebilirlik kavramının çocuklar ve yetişkinler nezlinde içselleştirilebilmesini amaçlayan küçük bir eğitim köyü olarak hizmet verecektir. Rıhtım Caddesi’nin Tarihi Çarşı yönünde kıyı hattından geriye çekilmesiyle kıyı ve yol arasında kalan alanda oluşturulan Kadıköy Parkı dolgu alanda önerilen Kent Korusu’nun devamı niteliğindedir. Koru ve park farklı yaş gruplarına hitap edecek -meditasyon bahçeleri, yoga, fitnes alanları, tematik çocuk oyun alanları, kafeler, açık hava sineması, görme engelliler için koku bahçeleri, açık hava konser ve performans amfisi, tango sahnesi gibi- çeşitli aktivite imkanları ile donatılmıştır. Ayrıca alan içindeki metro çıkışları ve havalandırma bacalarının kimliklendirilmesine çalışılmıştır.

Söğütlüçeşme Caddesi’nin Rıhtım Caddesi’ne kavuştuğu, Yeldeğirmeni grid aksıyla Tarihi Çarşı’nın grid aksının kesişim noktası –Pervititch Anı İzi- Kadıköy Meydanı’nın buluşma noktasıdır. Müzikal tınılarıyla meydanın bu noktasına hayat veren Haldun Taner Sahnesi- Konservatuvar Binası yapısal ve işlevsel olarak korunmuş, binanın meydana dönük cephesinde yer alan kafenin yeniden kullanıma açılması önerilmiştir. Eminönü İskelesi ile finallenen alan iskele binası, çiçek, gazete, yiyecek kioskları, kafeler, bekleme alanları, sokak gösterileri platformu ve ağaç varlığıyla yeniden ele alınarak düzenlenmiştir.

Kadıköy Meydanı’nı besleyen Yeldeğirmeni, Bahariye ve Çarşı bölgesi mimarisi, cami, sinagog ve kiliseleriyle Kadıköy’ün çok kültürlü yaşantısının tarihine referans oluşturan eski kent dokularıdır. Bu bölgelerin yaşatılması kentsel koruma politikalarının yalnızca yapısal ölçekle sınırlı kalmayıp sosyal dokunun korunmasını da kapsamasına bağlıdır. Meydan ve çevresinde ticari fonksiyonlar kadar konutların da olması meydanı yalnızca belli saatlerde değil günün her saatinde yaşayan bir mekan haline getirecektir. Bu itibarla Kadıköy Meydanı ve kıyıyla ilişkili yapılar için zemin düzenlemeleri ve cephe rehabilitasyonunun yanı sıra yapıların zemin ve üst katlarında karma kullanımlara yer verecek düzenlemeler önerilmektedir.