Katılımcı, Karabağlar Belediyesi Kamusal Açık Mekan ve Kent Meydanı Kentsel Tasarım Yarışması

Proje Raporu

1. Alan

Karabağlar İlçesi; Kent ve Yakın Çevre Bağlamında Karakteristikler, Öne Çıkan Sorunlar

1950’li yıllara kadar bağ evleri, üzüm bağları ve çiftliklerle örülmüş olan kırsal dokunun Karabağlar’ı, küçük sanayi ve toptan ticaret işlevlerinin ivmelendirdiği ve Anadolu’dan göçle beslenen kentleşme hareketiyle, günümüzün dağınık ve kimliğini kaybetmiş Karabağlar’ına dönüşmüştür. Kent merkezine yakınlığı, önemli ulaşım ağları üzerine konumlanması, özellikle mobilya sektörünün ağırlıkta olduğu çeşitli sektörleri kapsaması, buna bağlı olarak konut ve işgücü talebine açık olması Karabağlar ilçesinin gelişme potansiyelini ve gelecekte İzmir kenti için daha önemli bir bileşene dönüşeceği gerçeğini yansıtır. Kara üzüm bağlarının ve yeşil dokunun artık ilçenin geçmişinde kalması, yapılaşmaya yönelik yoğun talebin arda kalan açık mekânlar üzerindeki baskısı, yapılaşmış alanlardaki kimlik yaratma amacından uzak; kopuk, dağınık ve dengesiz kitle boşluk ilişkisi mevcut açık alanların planlanması ve tasarımı sürecinde karşılaşılan önemli sorunlardır. İlçenin potansiyeli ve geleceği düşünüldüğünde kentsel açık mekânların niteliksizlikten, kopukluktan, kimliksizlikten ve rastlantısallıktan kurtarılması öncelik kazanmaktadır. Bu bağlamda Vatan Mahallesi’nde yer alan ve yarışmaya konu olan alan, daha ziyade binalardan arda kalmış; otopark, çöp ve hafriyat dökme, depo alanı olarak kullanılması gibi özellikleriyle ilçedeki pek çok boş ve amaçsız alana benzemektedir. Bu nedenle buraya önerilecek kent meydanı tasarımı, mahalle düzeyinden ilçe düzeyine doğru genişleyen ve ilçenin kentteki konumunu nitelikli bir şekilde güçlendiren bir açık mekân sisteminin öncüsü ve ilk adımı olmalıdır. Karabağlar için hem ilçe ölçeğinde yaşayanları bakımından hem de kent ölçeğinde bir bileşen olarak kimliklendirme ve aidiyet kazandırma hareketini başlatmalıdır.

2. Vizyon

Bireyden Topluma, Parçadan Bütüne Doğru; Aidiyet Duygusu, Topluluk Bağı Oluşturma ve Kimlik Kazandırma

Silinmekte olan geçmişin hikayesini günümüze uyarlayarak geçmişi günümüze taşıyan; kullanıcılar için aidiyet bileşenlerini tanımlayan ve günümüz ihtiyaçları ile bir araya getiren; toplumsal bağ oluşturan; kimlik kazandıran; ilçenin kent içinde arada kalmışlığını merkeziliğe çeviren; hareket ve etkinliği tüm yıla yayan, canlandıran, yaşanılabilir kılan; dağınık açık mekanları bir sisteme oturtarak parçalara ayrılmış kent dokusunu bütünleştiren, tüm ilçeye dağılımını ve kente bağını sağlayan; yeşili ve tabiatı topografya ile alana saran, insan ve doğayı yan yana ve iç içe konumlandırarak ekolojik ilişkiyi besleyen ve bunu tüm ilçeye yayan bir yeşil ağın odak noktası olacak bir kent meydanı tasarımı hedeflenmiştir. Böylece alanın kullanıcısı olan bireyden başlayarak aidiyet duygusunu besleyen, bunun sonucunda toplumsal düzeyde bir bağ oluşturan, kimlik kazandıran bir merkez tasarlamak amacı ortaya koyulmuştur.

3. Strateji

Aidiyet oluşturma ve bağ kurma amacına yönelik bir kent meydanı, kullanıcının yakın çevresine ilişkin bireysel deneyimlerinden başlayarak alanın tümü aracılığıyla topluluk duygusunu ortaya koymayı hedefler. Bunun için canlı ve etkileşimli bir meydan, peyzajla çevrelenmiş esnek kültürel mekânlar, tüm kullanıcı gruplarını kapsayan ve onların alana ve bulundukları topluluğa aidiyet hissetmelerini sağlayan bir kent atmosferi ve doğayla daha yakın bir bağ oluşması hayal edilmiştir. Bu hedeflere ulaşabilmek için ortak bir vizyon ortaya koyulmalı ve bunun bileşenleri mekanın tarihi ve karakteri ile mevcut ihtiyaçlar olmalıdır.

Bu doğrultuda ortaya koyulacak alan tüm kentliye ve turistlere açık ve erişilebilir nitelikte olmalı; farklı insanlar ve etkinliklerle tüm yıl boyunca canlı kalmalı; çekici ve alana özgü mekanları ile yenilikçi kent deneyimleri ortaya koyabilmeli; yaşlılar, çocuklar ve engellileri dikkate alan mekanları ile, oyun, çalışma, dinlenme, yemek yeme, diğer insanlarla kaynaşma, huzur bulma gibi etkinlikleri ile kentin tüm kullanıcıları için uygun olan sağlıklı ve konforlu bir ortam sunmalı, kısacası kentlinin ziyaret etmek ve zaman geçirmek istediği bir alan olabilmelidir.

Bu bağlamda Karabağlar Belediyesi Kamusal Açık Mekân ve Kent Meydanı, Kentsel Tasarım Projesi için öncelikle 3 etaplı bir planlama stratejisi geliştirilmiştir.

Etaplama Yaklaşımı; Bireyden Topluluğa, Yer Ölçeğinden Kent Ölçeğine Doğru Genişleyen Aidiyet ve Bağ Kurma

Etap 1: İşlevsel Bağ

Bu aşama proje alanın eski yeşil alanlardan arda kalan parçalara bütünleştirilmesi ve işlevlendirilmesi ile yeşil alanlar arasındaki bağların kuvvetlendirilmesi hedeflerini kapsar. Bu doğrultuda Karabağlar ilçesindeki mevcut açık-yeşil alanların çalışma alanı ile ilişkisinin kurulmasına yönelik analizler yapılmıştır. Tüm ilçeyi ve ilçenin adını aldığı kara bağlardan arda kalan eski dokuyu kapsayan bir ilişkilendirme ve yeşil ağ önerilmiştir. Böylece daha sonra alan için önerilecek tasarım yaklaşımı, bu yeşil ağın diğer kademelerine doğru genişletilebilecek, kademeli olarak tüm ilçeyi kapsayan işlevsel ve ekolojik bir bütün, yeşil bir omurga oluşturulacak ve ilçenin dengesiz kitle boşluk ilişkisi, kimliksiz yapılaşması, artan kirlilik sorunları başta olmak üzere pek çok çevresel sorunun çözümü mümkün olabilecektir.

Etap 2: Tasarım Odağı

Bu aşama meydan tasarımı, mevcut spor salonunun entegrasyonu, pasif alanların aktifleştirilmesi hedeflerini kapsar. Tüm yıla yayılan, günlük ve mevsimsel değişimleri içeren aktif ve pasif etkinlikleri ile tüm kentli için aidiyet oluşturan bir meydan tasarımı ortaya koyulmuştur. Bu aşamaya ilişkin detaylar mekânsal tasarım başlığı altında ele alınmıştır.

Etap 3: Topluluk Bağı

Bu aşamada 2. aşamaya bağlı olarak topluluk duygusunun güçlendirilmesi, meydanın kentte çekim merkezine dönüşmesi, kentle ve kentli ile bütünleşmesi ve aidiyetin güçlenmesi hedefleri saptanmıştır. Mekânsal tasarımın ardından bireylerin alandaki çeşitli deneyimlerine bağlı olarak kullanıcılarda duygusal bağ/yere bağlılık ve aidiyet duygusunun oluşması, bunun sonucunda çeşitli kullanıcı gruplarının bir arada bulunarak sosyal etkileşime girmesi ve alanın sürekli kullanımının sağlanmasıyla topluluk duygusunun oluşması, zamanla bunun güçlenmesi ön görülmüştür.

Topluluk duygusunun oluşmasıyla kullanıcılar alanda bulundukları zamanlarda kentte yaşayan diğerleri ile ortak deneyimlerinin sonucu, kentle ve diğerleri ile bütünleşecek ve böylece gerek bireysel boyutta gerekse toplumsal boyutta bir aidiyet duygusu oluşacaktır. Parçalanmış, kopuk ve kimliksiz kentsel alanların yaratmış olduğu olumsuz çevresel imaj ve deneyimler böylece çözümlenecektir.

4. Mekânsal Tasarım:

Meydan Tasarımı

Meydan tasarımında farklı yaş gruplarını ve engellileri de kapsayan her türlü kullanıcının alana çekilmesini sağlayacak bir etkinlik yelpazesi ve mekânsal detaylar göz önünde bulundurulmuştur. Bu bağlamda kent meydanını oluşturan parçalar; ana sirkülasyon hattı, spor salonu yakın çevresi, topografyaya gömülmüş alışveriş aksı ve kapalı otopark, bunların üzerinde yer alan aktif ve pasif kullanıma açık çatı bahçesi ve bağlık, toplanma alanı-meydan (Kavacık Meydanı), alanın farklı konumlarında yer alan 4 giriş noktası, ana girişi takip eden karşılama alanı, kullanım yoğunluğunun ve sirkülasyonun azaltıldığı pasif dinlenme alanlarıdır. Önerilen proje tüm kentli için esnek ve erişilebilir bir mekân sunarken aynı zamanda içinden yürüyüp geçilebilen ya da katılınabilen, farklı etkinliklerin gerçekleştiği çeşitli mekânları da içerir. Engellilerin kullanımı göz önünde bulundurularak detaylandırılan ana sirkülasyon hattı, alanı aktif ve pasif etkinliklerin gerçekleştiği iki alt alana böler. Bir yanda alışveriş ve toplanma alanlarının bulunduğu aktif etkinliklere ait mekânlar bulunurken diğer yanda bitki örtüsü ve su elemanları ile mikro iklimsel konforun sağlandığı, kullanım yoğunluğu ve sirkülâsyonun azaltıldığı özellikle yaşlılara yönelik sakin alanlar bulunur.

• Proje alanında bulunan toplanma alanı Karabağlar’da yetişen bir üzüm türünden yola çıkılarak Kavacık Meydanı olarak isimlendirilmiştir ve odak noktası niteliğindedir. Alanın kuzey batısına doğru yükselen topografyanın içine gömülen alışveriş aksının cephesi meydana bakmakta ve batı yönünden meydanı sarmaktadır. Meydan kullanıcılara gündüz ve gece, zemin kattan çatı bahçesine kadar açık olacaktır. Alanı çevreleyen kafeterya ve mağazalar ile aktif bir varlık sergileyecek aynı zamanda iş imkânlarını çekecek ve kültürü etkinleştirecek böylece yenilikçiliğin öncüsü olacaktır.
• Meydanın esnek bir biçimlenme sergilemesi farklı kullanımlar ve etkinlikler için farklı olanaklılıkların oluşturulması amacını taşır; farklı kullanımların farklı zamanlar içinde var olması ve gelişimine imkân verilecek, mekânın tasarımıyla çevresel etki ve bakım maliyetleri azaltılırken, tüm yıl boyunca hoş çevresel koşulların oluşumu desteklenecektir. Oturma basamakları ile desteklenen alan, diğer yönde döşemedeki renk farklılığı ve hareketli saksılar ile esnek bir şekilde sınırlandırılmış, sabit fiziksel sınırlamalardan uzak durularak değişen kullanıcı kapasiteleri olan toplanma, gösteri, miting, resmi törenler gibi büyük kentsel etkinlikler ve konser, tiyatro, festival, yazlık sinema gibi her türlü sosyal aktivite için esnek bir olanaklılık sunması sağlanmıştır. Bu tür toplumsal ve aktif etkinlikler yer almadığında günlük kullanımı göz önünde bulunduran, bireysel ve pasif etkinlikleri destekleyen kuru havuz şeklindeki su öğesi ile meydandaki kullanım sürekliliği sağlanmıştır. Böylece ihtiyaç duyulduğunda açılacak su öğesi ile hem meydanın büyük sert zemininin oluşturacağı boşluk kırılacak, hem çocuk oyun, su sesi dinleme, suyun hareketlerini izleme gibi etkinliklere imkân sağlanacak hem de özellikle yaz aylarında baskın olan sıcak havanın etkisini kırıp mikro-iklimsel konforun sağlanmasına katkıda bulunulacaktır.
• Topografyadaki değişimden faydalanılarak kot farklılıklarının arttığı bölgeye kapalı otopark ve ana sirkülâsyon aksına bakacak şekilde cepheleri açık alana yönlendirilen kapalı birimler önerilmiştir. Alışveriş aksı olarak adlandırılan bu kısım kafe, restoran, mağazalar şeklinde kullanılabilecektir. Özellikle yeme-içmeye yönelik birimlerin alana açılması sağlanmış, böylece ana aks boyunca meydana kadar bir yandan süreklilik sergileyen aktif bir kullanım hattı oluşturulmuş, canlı bir kent atmosferinin yaratılması desteklenmiştir. Bu birimlerin üstü çatı bahçesi olarak ele alınmış ve aktif ve pasif etkinlerin gerçekleşebileceği bir yeşil alana dönüştürülmüştür. Çatı bahçesi ve doğal eğiminin bulunduğu alanda ilçenin adını aldığı kara üzüm bağlarını hatırlatan bir bağlık önerilmiştir. Bu kısımda kullanıcılar geçmişin Karabağlar’ını tanıma ve hayal etme fırsatını yakalayacaklar, doğayla baş başa kalabileceklerdir.
• Meydana dört noktadan giriş kurgulanmış ve ana giriş çevresinde karşılama niteliği taşıyan ekolojik gölet ile oturma, dinlenme, bekleme, yönlendirme, bilgilendirme cepleri oluşturulmuştur. Özellikle ekolojik gölet ve yeşil alanın kurgulandığı giriş bölümünde meydanı tanımlayıcı, yönlendirici ekolojik bilgilendirme panoları yerleştirilmiştir. Giriş ve karşılama alanında kurgulanan yeşil alanlar ise hem ekolojik göleti sınırlayıcı hem de Kavacık Meydanı (toplanma alanı) ile ana sirkülasyon aksını ayırıcı fonksiyona sahiptir.
• Projede oturma, dinlenme, uzanma, kitap okuma, yönlendirme, sınırlandırma görevi üstlenen donatılar esnek tasarım yaklaşımıyla konumlandırılmıştır. Özellikle sirkülasyonun ve insan yoğunluğunun az olduğu konumlarda sabit oturma birimleri tercih edilirken, yeşil teraslarda daha esnek kullanımlar oluşturan hareketli oturma birimleri tercih edilmiştir. Sabit donatılar, meydanın aktif yapısından uzak kalmak, durup beklemek, dinlenmek, çevreyi ve insanları izlemek isteyen kullanıcılara sosyal etkileşim noktaları oluşturmaktadır. Hareketli oturma birimleri ise, kullanıcı gruplarının büyüklüğüne ve etkinlik çeşitliliğine göre (açık hava film gösterisi, oturma, dinlenme, uzanmak, kitap okumak vb.) sayılarının ve türlerinin değiştirilmesi imkanıyla tasarımda esnekliği sağlayarak birden fazla etkinliğe olanak sağlamaktadır.

Mevcut Spor Salonunun Entegrasyonu

Öncelikle meydan tasarımı yaklaşımında mimari ve peyzajın aynı dilde çözümlenmesi düşünülerek, zemin döşeme elemanlarının sergilediği çizgisel karakter ile mimari cephe kaplaması örtüştürülmüştür. Böylece önerilen tasarım ile yapının biçimsel olarak aynı kimliğin parçaları olmaları sağlanmıştır. Projede kurgulanan engelsiz ana sirkülasyon aksı, mevcut spor salonu ile buluşturulmuş, spor salonunun meydan ile beraber işlemesi düşünülmüştür. Mevcut spor salonunun batısında yer alan sağır duvar kademelendirilerek, yapıya görsel erişimin de sağlanması amaçlanmıştır. Aynı zamanda spor salonunun basın ve protokol girişine yönelik ulaşım ağı oluşturulmuştur.

Pasif Alanların Aktifleştirilmesi

Alandaki kullanımların farklı zamanlarda değişmesi, günün ya da yılın hangi zaman dilimi olduğuna ve kullanım kapasitesine bağlı olarak aktif ve pasif alanlara dönüşümlerin etkin olması amaçlanmıştır. Kış aylarında pasif kalacak yeşil alanlar bahar ve yaz aylarında getirilecek hareketli donatılar, bitki örtüsünün oluşması gibi özellikleriyle aktif alanlara dönüşecekken, büyük toplumsal etkinliklerin gerçekleştiği meydan, günlük kullanım zamanlarında aktif hale gelecek su öğesi ile daha pasif etkinlikleri imkânlı kılan ama kullanımda sürekliliğin sağlandığı bir alan olacaktır. Böylece mevcut haliyle kentlinin hiçbir şekilde faydalanamadığı bu atıl alan sürekli aktif kalan bir alana dönüştürülecektir.

Mikro-iklimsel Tasarım

Projede önerilen yeşil alanlar, topografya ve su elemanları ile ekolojik bütünlüğün sağlanması hedeflenmiştir, böylece kullanıcılara tüm yıl boyunca daha konforlu bir çevre deneyimleme imkânı sunulmuştur. Doğal elemanları biyo-iklimsel araçlarla koordine ederek her mekân, içinde gerçekleşen etkinliğe uygun olan mikro-iklimsel özelliklerle koordine edilmiştir. Oturma, dinlenme gibi alanlarda geniş tepe tacı olan ve bölgenin doğal bitki örtüsünün parçası olan ağaçlar (Çitlembik/Celtis australis) getirilerek sıcaklığın çok yükseldiği yaz aylarında doğal klimalar oluşturulmuştur. Su elemanları değişen özellikler sergilemektedir, sıcaklığın yükseldiği zamanlarda serpintili ve sisli şekilde akış moduyla çevreleyen alanlardaki kullanıcıların serinlemesine katkıda bulunulacaktır. Yağmur sularının toplanması ve depolanması, alanın sulama altyapısına bütünleştirilmesi ile ekolojik döngünün desteklenmesi de önerilmiştir. Ayrıca alanın tek kullanıcısının insanlar olmadığı gerçeği göz önünde bulundurulduğunda oluşturulan topografya ve yeşil alan, su elemanları ile bir arada kentteki diğer canlılar için de sağlıklı yaşam alanları sunacaktır. Bu, insan ve doğanın yeniden kaynaşmasına ve alanın diğer alanlardan benzersizliğine yardımcı olacaktır. Bu iklimsel konfor elemanları ve çeşitli etkinlik yelpazesi ile sosyal etkileşim desteklenecek, böylece meydanı daha etkin ve çekici kılacaktır.

Bitkilendirme Tasarımı

• Bitkilendirme tasarımında projenin mevcut lineer tasarımını destekleyen, mekansal kurguyu daha okunur ve anlaşılır kılan bir lineer bir yaklaşım sergilenmiştir.
• İzmir kentinin iklimsel verileri göz önünde bulundurularak özellikle yaz aylarında artan serinleme ve gölge ihtiyacı dikkate alınmış, hem Karabağlar ilçesinin geçmişiyle özdeşlemiş bir kimlik bileşeni olarak hem de ekolojik uygunluğu düşünülerek Celtis australis/Çitlembik ağaçları gölge amaçlı kullanılmıştır.
• Mekansal tasarımda önerilen ekolojik gölet için su ve su kenarı bitkileri; Pontederia sp., Lemna minor, Cyperus sp., Nelumbo sp., Iris sp., Sagittaria sp.gibi türler önerilmiştir.
• Mekanlarda sınırlayıcı olarak aynı zamanda yoldan gelecek kirliliği de engellemek üzere Pyracantha cocinea, Laurus nobilis türleri önerilmiştir.
• İklimsel kolullara dayanıklılık bakımından avantajlı olmaları nedeniyle peyzaj değeri olan doğal maki örtüsü türlerinden Spartium junceum, Erica vulgaris, Pistacia lentiscus, Nerium oleander, Vitex agnus-castus, Juniperus sp., Quercus coccifera türleri önerilmiştir.
• Sarılıcı ve yerörtücü olarak önerilen yerel türlerin kullanımı ile düşey boyutta da hareketlilik sağlanmıştır. Bunun için önerilen türler: Lonicera sp., Clematis sp., Jasminum sp., Verbena sp.
• Kullanıcıların alandaki deneyimlerinin zenginleştirilmesi ve güçlendirilmesi böylece aidiyet ve bağlılık oluşturulmasının desteklenmesi amacına yönelik olarak meyveleri yenilebilir türler de önerilmiştir; Prunus cocomilia, Arbutus unedo, Ceratonia siliqua, Vitis vinifera (Asma Bahçesi)
• Biyolojik çeşitliliği artıracak ve kuşları çekecek türlerle (Myrtus communis) yine kullanıcıların deneyimlerinin zenginleştirilmesi ve alanın başka canlılar için de yaşanılır kılınması amaçlanmıştır.
• Çatı bahçesinde endemik yer örtücüler ve çok yıllık türler bir arada kullanılmıştır; Nepeta Cadmea, Phlomis fruticosa, Allium stylosum, Carex divulsa, Alyssum oxycarpum.

5. Sonuç

Bu proje önerisi alanı aktif ve pasif etkinlikler ve mekânların iç içe örüntülendiği dinamik ve tüm kullanıcı kesimlerini kapsayıcı bir kent meydanı olarak ele alır; kent kültürü, ekonomik gelişim ve eğlence için çok sayıda imkânlar sunarak meydanın kente bağlantısını ve kullanıcıların topluma ve kente aidiyet duygusunu, topluluk olma durumunu güçlendirir. Proje yaklaşımımız alanın kentsel, kültürel, sosyal, ekonomik ve ekolojik açılardan bir bütün olarak ele alınmasını içerir. Kentin geri kalanı ile daha iyi bir bağlantıyı, sosyal kapsama ve çeşitliliği alana yansıtmayı, aktif-pasif dönüşümü ile sürdürülebilir etkinlik düzeyini yakalayabilmeyi hedefler. Yeni kent meydanı, kent deneyimini güçlendiren ve toplumsal etkileşim imkânlarını çoğaltan, geniş çeşitlilikte etkinlikler ve açık mekânlar içerir. Proje tüm kullanıcıların çeşitli ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak kent üzerinde bir bütün olarak pozitif etki yaratmayı, tüm sakinler ve ziyaretçiler için sağlıklı bir yaşama alanı oluşturmayı amaçlar.