Katılımcı, Karadeniz Bölgesi (Kastamonu), 7 İklim 7 Bölge – Mahalle Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması

MİMARİ TASARIM RAPORU

İnsanoğlu, tarihi boyunca birbiri ile etkileşim halinde olmuştur ve bu etkileşim, birtakım BAĞları meydana getirmiştir. Bu bağlar ne kadar güçlü olurlarsa olsun, modernizasyonun olumsuz etkileriyle hızla zayıflarken, gelenek ve göreneklerine bağlı toplumların bu bağlarını korudukları gözlemlenmiştir. Bu birlikteliğin ve bağların doğurduğu ve gelecek nesillere aktardığı kültür birikimi, geleceğe hazır ve açık olma koşuluyla, mutlu ve sürdürülebilir hayatlar yaşanmasına olanak tanır.

Bu kültür birikiminin ışığında, mevcut BAĞların en net görüldüğü alan olan, insanların bir arada, çeşitli etkileşimlerde bulundukları ve birbirlerinin hayatlarına dokundukları MAHALLEnin, kent bütünlüğü içerisindeki çevresi ile makro ilişkileri;

• Coğrafi
• Yapılaşma
• Etkileşim
• Şehir Ölçeği

ve kendi içerisindeki mikro ilişkileri;

• Odak
• Omurga
• Trafik
• Konut
• Yeşil Alan irdelenerek bir tasarım ortaya konmuştur.

Konum

Tarihi Hitit İmparatorluğu’na dayanan ve yüzyıllar boyunca çeşitli kültürlerin etkisiyle şekillenen Kastamonu, gerek doğal bitki örtüsü ve topoğrafyası, gerekse kendine özgü mimari dokusu ile, çevresinin en özgün sivil mimari örneklerine sahiptir.

Tasarım alanı, doğu (orman) – batı (şehir) yönünde hakim manzaranın bulunduğu, kuzey-güney yönelimli bir parseldir.
 

Kütlesel Tasarım Metodu

Arsanın konumu itibariyle hakim olan kuzey güney aksına paralel bir omurga, tasarımın ana sirkülasyon ağını oluşturmaktadır.

Ayrıca, arsanın batısından doğusuna olan yoğun eğim, mekanların oluşumunda önemli bir rol oynamaktadır. Bu nedenle, bu eğime yerleşen ve dolayısıyla farklı kotlarda konumlandırılan modüler tip konutların bir araya gelerek oluşturduğu bloklar, eğim ile paralel bir biçimde araziye tam uyum sağlayacak şekilde ana sirkülasyon hattıyla farklı katmanlarda, organik bir bağ ile bağlanmıştır.
 

Modüler Çözüm

Modüler bir biçimde şekillenen konut blokları, kendi içlerinde yarı-özel alanlar oluşturarak komşuların birlikte rahatça vakit geçirebilecekleri alanlar meydana getirir. Benimsenen modüler yaklaşım ve bu sayede oluşturulan çok sayıda tip çözümü, kullanımda çok yönlü esneklik sağlar
 

Yapım Tekniği

Kastamonu bitki örtüsünün zenginliğinin yönlendirdiği yapım tekniği, cephelerin bloklar bazında farklılaşmasını sağlar. Yerel malzemenin fonksiyonel kullanımı, araştırmalar sonucu uygun ağaçların belirlenmesiyle bloklara adlarını vermiştir. Ayrıca, geleneksel Kastamonu konaklarının çatılarında kullanılan arduvaz taşı, gerek iklime, gerekse tasarıma uygunluğu açısından, tasarımda stratejik öneme sahip olan çatılarda tercih edilmiştir.
 

İklim

Aşağıdaki grafik, Kastamonu ilinin iklim ortalamalarını, en yüksek ve en düşük yağış ve sıcaklık verilerini, rüzgar yönünü ve ışık alma çabasını tek yerde toplamıştır. Yoğun ve düzenli yağışlar ve güneş açısı faktörleri, tasarımın şekillenmesinde etkin bir rol oynamışlardır. Hakim rüzgar yönünün lodos (güneybatı) olması, kuzey-güney yönelimli yaya promenadı için bir problem oluşturabileceğinden, tasarımda bir rüzgar tüneli etkisi oluşmasını önleyecek bir peyzaj ve konut yerleşimi benimsenmiştir.
 

Yoğunluk

Şehirlerin kimliğini yitirmesindeki en önemli etkenlerden biri olan hızlı ve plansız kentleşmenin neden olduğu düşey yapılaşma, mahalleleri insan ölçeğinden uzaklaştırmaktadır. Bu nedenle, arazi ile uyumlu bir şekilde yatay olarak yayılan bir doku benimsenmiştir.

MAHALLE TAKSONOMİSİ
 

Konut Yapıları

Modüler bir biçimde şekillenen konut blokları, kendi içlerinde yarı-özel alanlar oluşturarak komşuların birlikte rahatça vakit geçirebilecekleri alanlar meydana getirir. Benimsenen modüler yaklaşım ve bu sayede oluşturulan çok sayıda tip çözümü, kullanımda çok yönlü esneklik sağlar
 

Eğitim Alanı

Stratejik olarak alanın geometrik merkezine olabildiğince yakın yerleştirilen eğitim kampüsü, evlere, meydana ve rekreasyon alanına yakınlığı sağlanarak, çocuklar için keyifli ve sağlıklı bir atmosfer oluşturması planlanmıştır.
 

Rekreasyon Alanı

İki ana odak noktasının arasında genişleyen rekreasyon alanı, yalnızca pasif bir biçimde görünüşte kalmaktan ziyade, aktif bir şekilde mahalle halkının kullanımına açılmıştır. Arsa genelinde hakim olan yeşil alanlar içerisinde yer alan tırmanma duvarları, halı saha, dinamik peyzaj elemanları, sürdürülebilir gölet ve mahalleliyi toplayan aktivite alanları, insanların tasarıma daimi etkileşimini sağlar.

Esnaf Birimleri

Fırın, bakkal, kasap, şarküteri, eczane, berber, kahvehane vesaire gibi mahalle halkının sosyal ihtiyaçlarını karşılayan mahalle ‘çarşı’sı, yaya promenadı geneline yayılmıştır. Böylece geleneksel mahallelerdeki esnaf kültürü desteklenmiştir. Bu alanların yanı sıra Güney Odak’ta bulunan zanaat eğitim atölyeleriyle, marangozluk, demircilik ve seramikçilik öğretildiği gibi, bu hizmetler de verilebilmektedir.

Dini Tesis Alanı

Mahalleli için en önemli odak noktalarından birisi olan Dini Tesis, Güney Odak’ta yer almaktadır. Merkezi konumu ve diğer tesislere olan yakınlığı, mahallelinin sosyal bağları açısından son derece önemli bir role sahip bu mekanının konumlandırılmasında belirleyici etkendir.

Kültür Tesis Alanı

Tarihi boyunca bir ilim ve kültür merkezi olan ve sayısız bilim insanı yetiştiren Kastamonu için, arsanın ‘Kuzey Odağı’nda bu geleneğini sürdürebileceği bir kültür merkezi düşünülmüştür. Tasarım alanının ‘Kuzey Odağı’nda yer alan kültür evi, içerisinde barındırdığı sinema, sergi alanı ve önündeki meydanına belirli günlerde kurulan pazar fonksiyonları ile mahallenin etkinlik merkezi haline gelmiştir. Mahallenin en kuzeyinde yer alan yerleşke, mahalleli haricindeki ziyaretçileri de mahalleye davet eder.

İdari Tesis Alanı

Muhtarlık, bir mahalleli için yalnızca bir yönetim biriminden çok daha fazlası olduğundan, bu yapı, en merkezi noktalardan birisine, yani Güney Odak’a yerleştirilmiştir. Muhtarlığın bu konumu, mahallelinin sosyal katılımını arttırmak yönünde atılmış bir adımdır.

Sağlık Tesisi

Her mahallenin olmazsa olmazlarından sağlık ocağı, erişilebilirliğin en üst düzeyde tutulabilmesi açısından güney meydana yerleştirilmiştir. Tasarımın tümünde olduğu gibi her konuttan tekerlekli sandalyeyle ulaşılabilen bu alan, mahalleli için ilk yardım desteği sağlamaktadır.

Ulaşım Alanları

Alanın ana omurgasını oluşturan yaya promenadı ve alt katmanında bulunan araç yolu ve otoparkı, kuzey-güney aksını oluşturmaktadır. Bununla beraber, çevresindeki konut ve ticaret alanlarının çevreleriyle olan mekansal ilişkilerini kurmaktadır.
Arazinin el verdiği ölçüde yer altında kalan araç trafiği ve otopark katmanı, açık otoparkların kapladığı büyük alanlar sorunsalını ortadan kaldırmıştır ve bu potansiyel yüzey, daha verimli kullanılmıştır. Bu katmanlı çözüm, hiyerarşik açıdan yayaların ve bisikletlilerin, araçlara karşı üstünlüğünü vurgular. Ayrıca mahalledeki bütün ulaşım alanları erişilebilirdir ve tamamıyla engelli dostudur.

SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK

Üstteki grafik TÜİK verilerinden derlenerek, bölgede hüküm süren problemler analiz edilmiştir. Bu koşullar altında, sürdürülebilirliğin her yönüyle göz önünde bulundurulduğu tasarım, ekonomik, ekolojik ve sosyal olarak her açıdan desteklenmiştir. Kastamonu göze çarpan sosyal yaşamdan memnuniyetsizlik ve sivil katılım eksikliğinin üzerine, sürdürülebilirliğin üç temel unsuru önerilmiştir.

Ekonomik

‘Kuzey Odak’ta yer alan sergi alanı ve satış alanı ve Güney Odak’ta ona tedarik sağlayan zanaat eğitim atölyeleri tasarlanarak, iki ana odak arası sürdürülebilir, ekonomik denge bağı kurmak amaçlanmıştır.

Ekolojik

Yer yer kuzey-güney aksını oluşturan promenadının üzerinde bir kanopi görevi gören güney yönelimli fotovoltaik paneller, yalnızca alanın enerji ihtiyacını karşılamaya yardımcı olmakla kalmayıp, yaya omurgasına gölgelik alanlar yaratır.

Arsa genelinde 3717 m² panel bulunmaktadır (9 kanopi). Yıllık 860 mWh enerji üretmeye yeten bu paneller, 2 çocuklu 4 kişilik 283 ailenin yıllık enerji ihtiyacını karşılar.

Yerel malzeme kullanılarak tasarlanan çatılarda bulunan su toplama sistemleri, 21348 m²lik çatı alanından topladıkları yıllık 9226 ton suyu, yaya promenadının altından geçen kanallar aracılığıyla rekreasyon alanında bulunan gölete iletir.
Gölette biriktirilen bu su, alan genelinde hakim olan yeşil alanların sulanmasında kullanılır.

Sosyal

Sürdürülebilirliğin en az anlaşılan ancak en önemli ayağı olan sosyal sürdürülebilirlik, tasarımda her yönüyle ortaya çıkmaktadır. Gerek her konut bloğunun kendi içerisinde toplanarak komşular arası sosyal bir etkileşim oluşturması, gerekse zanaat eğitim atölyeleriyle bir altyapı oluşturma şansı sunması, sosyal sürdürülebilirliğe örnek gösterilebilir. Muhtarlık binasının mahallenin büyük odağı olan ‘Güney Odak’ta konumlandırılması ile yine sosyal katılımın arttırılması amaçlanmıştır. Her tasarımda olması gerektiği gibi asıl amaç, kullanıcıyı (yani mahalleliyi) tasarıma dahil etmek ve mutlu, sağlıklı ve komşuluk ilişkileri açısından kaliteli bir yaşam sürdürmeye yöneltmektir.

Komşuluk

Mahalle hayatının nirengi noktası olan komşuluk, mahallenin temelini oluşturur. Evlerin, hayatların ve insanların bir araya gelişi ve yakınlaşmasıyla meydana gelen komşuluk ilişkileri ve mahalle olgusu bir bütün olduğundan, mahallenin yapısal olarak komşuluğu destekler nitelikte olması gerekmektedir.

Alanda bulunan farklı blok tiplerinin (Blok 1, Blok 2, Blok 3) ortak noktası, hepsinin komşuluk ilişkilerine yaptığı pozitif katkılardır. Her blok tipinde bulunan yarı-özel alanlar ve bu blokların birleşiminde rol alan ana omurga, komşuluk ilişkilerini besleyen ve her zaman canlı tutmaya yardımcı alanlar olarak planlanmıştır.

Geleneksel Kastamonu Evi Yorumu

Tarihi kent dokusunun sosyolojik sürdürülebilirliği temel alınarak yorumlanan proje, genelinde zemin katların hayata açıldığı ve günlük aktivitelerin yer aldığı, üst katmanlarda ise daha kişisel alanlar oluşturan geleneksel Kastamonu evlerinin günümüze ve geleceğe uyarlanmış hali olarak yorumlanmaktadır. Doğa ile bütünleşmiş ve arazi koşullarına göre şekillenen Kastamonu evlerinde olduğu gibi, komşuya duyulan saygı ön plandadır. Mahalle, birbirinin güneşini kesmeyen, özel alanlarına saygı duyarken aynı zamanda da ortak alanlarında (AVLU) komşuluk bağını güçlendirecek şekilde tasarlanmıştır.

MAHALLE MANİFESTOSU

1. Mahallede yayalar ve bisikletçiler, her koşulda motorlu araçlara karşı üstün olmalıdır.
2. Mahalle, komşuluk bağıyla var olur. Sosyal ilişkileri destekleyecek ve güçlendirecek mekan tasarımları benimsenerek, bu bağ her zaman en ön planda tutulmalıdır.
3. Engelli insan değil engelli mekanlar sorun yaratmaktadır. Mahallede engelliler en az engelsizler kadar rahat yaşamalıdır.
4. Mahalle, doğayla mutualist bir ilişki kurmalıdır. Doğadan aldığını (tamamını olamasa bile) doğaya vermelidir.
5. Mahalle, çocukların rahatça gezip dolaşabilecekleri alanla sınırlıdır. Bu alanın büyüklüğü, mahallenin güvenliğiyle doğru orantılıdır.