Katılımcı (Kolektif Mimarlar), Beylikdüzü Belediyesi Cemevi ve Kültür Merkezi Yarışması

Mimari Proje Raporu

Proje alanı Beylikdüzü’nün gelişmekte olan güney bölgesinde, rekreasyon hattı olarak kurgulanan bir vadinin kıyısında yer alır. İmar planına göre proje alanının yakın çevresi konut dokusu ile sarılmakta ve bu doku vadinin proje alanı ile doğrudan bağlantısını görece sınırlamaktadır. Bu karakteriyle proje alanı yakın çevresinde oluşacak semt dokusu için önemli bir toplanma, sosyalleşme, etkileşim mekanı olmaya adaydır. Cemevi ve Kültür Merkezi alanına komşu Park ve Açık Spor Alanları bir bütün halinde tasarlanmalıdır.

Alevi inancı ruhu gereği hoşgörülü ve kucaklayıcıdır, doğa ve insan sevgisini merkeze alır. Bu ruhun yapıya da hakim olması önerinin öncelikli hedefidir. Bu bağlamda geçmişten gelen ‘gizli kalma’ ve ‘içe dönük ibadet mekanı’ fikrinden sıyrılmış, toplumun bütün katmanlarının birbirini tanımasına ve etkileşimine olanak veren, Cemevi işlevinin yanı sıra tüm semt için bir toplanma (Cem) alanı olması hedeflenmiştir. Proje alanının park ve açık spor alanları ile çevrelenmiş olması yapının bu ruhu taşıması için önemli bir fırsattır.

Cemevi ve Kültür Merkezi yapısı kentli ile bir kamusal ön alanda buluşur. Bu mekan aynı zamanda parkın bir uzantısıdır. Ön alanda bir çeşme konumlanır ve su ön alandan parka doğru devinim halindedir. Sokak hayvanları bu çeşmeden su içer, su ön alanda konumlanan küçük oturma mekanını ve parkı serinletir. Ön alandan Avlu’ya geçilir. Avlu, Cemevi ve Kültür merkezi fonksiyonlarını organize eder. Avlu toplanma, etkileşim mekanlarının ilkidir. Park tarafında Aşevi konumlanır. Aşevi herhangi bir yemekhane veya kafeterya değildir. Aşevinde Park-Avlu arasında uzanan masalarda yan yana yemek yenir, yoksullar misafir edilir. Gerektiğinde aşevinin hareketli cepheleri tamamen açılarak Avlu-Aşevi-Park tek bir mekan haline gelir. Avlu’da bir çeşme ve cam havuz bulunur. Cam havuz bodrum katta tasarlanan konferans salonu fuayesini ve sergi alanını aydınlatırken Avlu’yu serinletir. Avlu’da sürekli bir su sesi duyulur. Bu ses bir ibadet, toplanma mekanının ruhu açısından önemlidir. Avlu Muhabbet meydanının karşılama bölümü ile sonlanır. Bu mekan Cem’e hazırlık yapılan son alandır. Ardından Eşik’ ten geçilerek Muhabbet Meydanı’na ulaşılır.

Muhabbet Meydanı iki tarafından Bahçe ile sarılıdır. Bahçe dışı içe alır, ibadet ile doğayı birleştirir. Bahçenin etrafı, Park ve Spor alanı taraflarında bahçe duvarı ile çevrilidir. Bu duvar İbadet’ in mistik ruhunu koruyabilmek, park ve spor alanından soyutlayabilmek açısından gereklidir. Buna rağmen bahçe duvarı masif değil geçirgendir, çevreyle yapı arasına bir ‘duvar’ çekmez. Muhabbet Meydanı duvarları dikeyde üç katmandan oluşur. Birinci katman Bahçe ile Muhabbet Meydanı arasındaki cam yüzeydir. İkinci katman 12 imam nişlerinin bulunduğu masif yüzeydir. Üçüncü katmanda ise masif yüzey üzerine açılmış küçük pencereler bulunur. Bu pencereler ibadet mekanının gün ışığı ile ilişkisi ve içerideki ışık miktarı açısından önemlidir. Dışarda ise bu pencerelere güvercinler yuva yapar. İstanbul’da tasarlanan bir ibadet ve toplanma mekanının güvercinler ile ilişkisi gelenek açısından önemlidir, Alevilik geleneğinde de güvercinin önemli bir yeri vardır. Eşikten geçilirken karşı duvarda, bahçe ile Muhabbet Meydanı arasında Post Makamı ve Ocak konumlanır.

Kültür Merkezi işlevlerinden biri olan Konferans/Tiyatro salonu bodrum katta konumlanır. Konferans Salonu Fuayesi ve Sergi alanına Avlu girişinde tasarlanan merdivenden ulaşılır. Aynı merdiven, Birinci Katta konumlanan Küçük Muhabbet Meydanı, Kütüphane ve Dersliklere ulaştırır. Yapının günlük kullanım açısından en yoğum bölümü olacağı düşünülen bu işlevler, kendine ait açık ve yarı açık alanlara sahiptir. Bu alanlar Park ve Spor Alanı ile görsel ve fiziksel olarak güçlü bir ilişki kurar.

Açık Spor Alanları, alandaki kot farkından yararlanılarak -3.50 kotunda konumlandırılmıştır. Spor alanları üzerinde Avlu ile aynı kotta tasarlanan (0.00) platform, özünde bir ibadet mekanı olan Cemevi Kütlesi ile ayrışma sağlamakta, Park ve Cemevi ile birlikte gezinti-dinlenme alanları oluşturmakla birlikte gürültüye karşı bir önlemdir. Otopark ihtiyacı İmar planında servis yolu olarak tanımlanan güzergah ürerinde, yol üstü açık otoparklarla karşılanmıştır. Otopark ihtiyacının artış gösterebilmesi durumuna karşılık açık spor alanları altında kapalı otopark olanağı mevcuttur.

Mimari Dil

Yüzyıllara dayanan Alevilik inancının ritüelindeki ve kültüründeki zenginlik gizli kalma gereksinimi gereği mimari biçime yansıyamamıştır. Bu durum, çağın ruhuna uygun, Yer’ e göre biçimlenen, formel kalıpları olmayan bir ibadet mekanı tasarlama fikrini sürecin tüm aktörleri için heyecan verici kılmaktadır.

İmge ve Mesaja boğulmamış bir ‘Nötr’ mekan fikri yapının tümüne hakimdir. Tüm dini öğretilerde olduğu gibi Alevilikte de gösteriş, israf gibi kavramlar hoş karşılanmamaktadır. Bu durum yapının ruhuna da yansımalıdır. Yapının tümüne dingin bir mimari dil hakimdir. İbadet, İnsan ile Tanrı arasındaki ilişkidir. İbadet mekanı da bu ilişkiye aracılık ekmekten öteye gitmemelidir. Cemevi ve Kültür Merkezi yapısı Alevi toplumunun ‘Gücünü’ yansıtmaya çalışmak gibi tarihi hatalara düşmemeli, bunun yerine Alevilik inancının hoşgörülü, kucak açıcı, kapsayıcı tavrının yansıması olmalıdır.