Katılımcı, S.O.S İstanbul Fikir Projesi Yarışması 2017: Üsküdar Meydanı

Proje Raporu

Projenin genel yaklaşımının şekillenmesinde, dünün ve bugünün Üsküdar’ını anlayarak alanın tarihi-sosyal-kültürel miras değerler ile, kamusal fonksiyonları bütüncül bir şekilde ele alarak yeni bir kurgu oluşturmak amaçlanmıştır. Bu bağlamda tanımlı ve tanımsız kent mekânları yeniden gözden geçirilerek kentlinin sosyal ve kültürel zenginliğinin artırılması amaçlanmıştır. Kentsel aktiviteleri barındıran kentli, yeşil ve yaya odaklı bir kurgu öngörülmeye çalışılmıştır.

Kamusal Hafıza

Kimlik/Bellek/Bağlam/Üsküdar

1950’lerden sonra büyük değişimler yaşayan Üsküdar, tarih boyunca taşıdığı değerlerini ve kimliğini bu değişimlerden sonra yitirmeye başlamıştır. Doğan Hasol’un ‘Üsküdar Anıları’nda bu döneme kadar İstanbul’un az dokunulmuş semti olarak nitelendirdiği Üsküdar; tarihi yapıların yıkılması, yol genişletme çalışmaları, plansız imar politikaları vb. gibi uygulamalar ile semt kimliğini ve kamusal benliğini giderek kaybetmiştir. Mevcut durumda, fiziksel çevrenin kentliye göre şekillendiği bir çehreden, dayatılan fiziksel çehreye göre kentlinin kendini konumlandırdığı bir kent yaşantısına dönmüştür.

Üsküdar fiziksel, sosyal, kamusal ve kültürel ahenk ve zenginliğe sahip kimliğinden, ” sokak/mahalle kültürü, çarşıları, semt pazarları, kışlık eğlenceleri, yazlık sinemaları, yeşili barındıran bahçeleri, müstakil ev yaşantısının barındırdığı gelenekler”, fiziksel unsurların kentliye hükmettiği; ” her yere dikilen apartmanlar ve sunduğu yaşantı, yollar, mevcut okulların bahçelerine yapılan ek binalar, asfalt ve sokaklarında özel otopark, yoğun taşıt alanları olmasıyla oyun hakları tamamen elinden alınan çocuklar”, kimliğe bürünmüştür.

“Çocukluk yıllarımda Üsküdar, şirin kent dokusu, eski ahşap evleri, çok sayıdaki irili ufaklı camileri, çeşmeleri, imaretleri, mezarlıklarıyla, İstanbul’un az dokunulmuş semtlerinden biriydi.”

Doğan Hasol Üsküdar Anıları (mimarist)

Urban Interior (Kentsel İç Mekân)

Kentsel iç mekân kentli ile çevresi arasındaki ilişkinin yeniden tariflenmesi olarak tanımlanabilir. Bu ilişki kamusal alan olan kent ile özel alanlar arasında bir geçiş mekânı olup kamusal aktiviteler barındırmaktadır.

Attiwill, kentsel iç mekân kavramını: “İnsanların yaşam alanları içinde gerçekleştirdikleri yaşama, çalışma, oyun oynama, satış, sergileme ve benzeri eylemlerin dış mekâna taşmasıyla söz konusu aktivitelere ev sahipliği yapan geçici, deneysel ve deneyimsel alanlar” olarak tanımlamaktadır.
Üsküdar bağlamında kentsel iç mekân, daha önceleri sahip olduğu kamusal kimliğinin tekrar kazanılması için semtin çeşitli yerlerinde kentsel iç olma potansiyelini taşıyan alanların müdahaleler ile kazanımını öngörmektedir. Böylece bir araya gelecek kişi ya da gruplara hizmet eden fiziksel, sosyal ve kültürel ortak mekânların var olması sağlanabilir.

Kentlinin kent ile kurduğu ilişkinin en büyük parçası olan kamusal alanlar kentsel pratiklerin keşfedildiği ve yaşandığı alanlardır ve sürekli değişimler geçirmektedir. Church, kentin sabit veya statik bir durum ya da fiziksel bir yapı olmadığını, tersine insanların dolaşımı ve işgaliyle yeniden kurgulanan ve sürekli değişim halinde olan bir mekân olduğunu belirtmektedir. Üsküdar bağlamında fiziksel nedenler ile kaybolan insan işgalinin kendini var etmesi kamusal alanların kendini var etmesinden var olabileceğini söyleyebiliriz.

“Kamusal alanlar, insanların serbestçe bir araya geldiği, karşılaştığı, etkileşime girdiği ve çeşitli ihtiyaçlarını giderdiği önemli kentsel mekânlardır. Bu yönüyle kentsel kamusal mekânlar, kentsel iç mekân olma potansiyeline sahiptirler. Kamusal olan “Kent’e karşılık, özel alanı tarifleyen “iç mekân” arasındaki diyalektik ilişki, bu iki kavramın bir araya gelmesiyle oluşan kentsel iç mekân kavramına açıklık getirmektedir. Bilindik kavramsal karşıtlıklar olan iç / dış, bireysel / toplumsal, özel / kamusal, formel / enformel, fiziksel / algısal ve benzeri kentsel iç mekân kavramıyla etkileşimli ve bütünsel bir anlam taşımaktadır. Bu anlamda kentsel iç mekân, deneyimsel, geçici / kalıcı, anlık, süreli, keşfe / performansa / ihtiyaca dayalı, katılımcı, demokratik, erişilebilir, insan odaklı, sosyal, tekno / ilişkisel estetiğe dayalı, dinamik, enformel / formel, yenilikçi, melez, oda gibi, atmosferik, duygusal, duyumsal, duyarlı, fiziksel, mekânsal (negatif / pozitif), görünür / görünmez, bağlamsal, kültürel, tinsel, sinestezik / kinestezik, simbiyotik, interaktif, çoklu / öznel, bireysel / kolektif, eylemsel, şiirsel, anarşist, bütünsel / parçalı, çok katmanlı, sürdürülebilir, mobil, değişken, akılda kalıcı, geçişken, akışkan ve radikal’dir… “

Kamusal Mekan mimarlıkdergisi 384

Meydan
1960’lardan bu yana tarih-doğa-yapı dengesini giderek yapılaşma yönünde yitiren Üsküdar Meydanı, binalardan ve yollardan artakalan anlamsız bir boşluk olarak görülmekte, onu çevreleyen kavşaklarıyla sadece araç trafiğini kolaylaştırmakta, yaya kullanımı için ayrılan kentsel mekânların azlığı sebebiyle sosyalleşme mekânı ve toplumsal yaşamın merkezi olma özelliğini kaybetmektedir.

Bu bağlamda kentli ve fiziksel çevre arasındaki dengeyi sağlamak ve kentli odaklı meydan üretimini sağlamak için kamusal programların ön planda olduğu, meydan kıyı ilişkisinin bütüncül bir şekilde kurulabildiği, transfer ve durma eylemlerinin bir arada çözüldüğü bir öneri getirilmiştir.

Ulaşım
Kıyıya ulaşımı zorlaştıran sahil yolu Şemsi Paşa Camii ile vapur iskelelerinin olduğu alana kadar zemin altına alınmıştır. Alanı tanımsız taşıt kavşağı haline getiren, sahil yolundan Hâkimiyeti Milliye caddesine giden yol Mihrimah S. Cami ‘nin arka tarafından zemin altından sağlanarak Selman-ı Park caddesinden gelen yol ile de bağlantısı da sağlanmıştır.

Bu hedefler doğrultusunda; Kesintisiz araç akışının sağlanması, güvenli yaya geçişlerinin sağlanması, meydan ve çevresinde kamusal alanların artırılması amaçlanmıştır.

Metro
Mevcut durumda yapılmakta olan metro giriş-çıkışları ve havalandırmaları meydanı tanımsız hale getirmekle birlikte fiziksel engel olma durumuyla yaya kullanımını zorlaştırmakta. Bu yüzden metro giriş çıkışları meydan etrafında önerilen yeni yapıların zemin kotundan sağlanması ve yapının üst kotlarının da ticari, kültür vb. gibi programları barındırması önerilmiştir. Havalandırma birimlerinin konumu ise yaya kullanımına göre tekrar ele alınıp tanımlı bir alan oluşması sağlanmaya çalışılmıştır.

Kıyı-Meydan
Fiziksel nedenler ile (taşıt yolları vb.) ulaşılması güç durumda olan kıyı hattı, kentlinin su ile kurduğu ilişkiyi zorlaştırmaktadır. Bu yüzden kıyı çevresinde yapılan müdahaleler ile kıyı ulaşımı kolaylaştırılıp, kıyı yüzeyinde de suyun kısmen içeri alımları ve iskelelerle kıyı yüzeyi artırılıp kullanım potansiyellerinin artırılması amaçlanmıştır.

Programlar
Üsküdar semt kimliğinin önceden barındırdığı kamusal programlar tekrar ele alınıp yorumlanarak meydanda önerilmiştir. Bunlar spor, semt pazarı, açık hava sergisi, amfiler, yeşil alanlar, çocuk oyun alanları, etkinlik alanları, toplanma ve buluşma alanları, yaya yolları, durak ve otopark gibi programlardır.