Katılımcı, Şişli Halide Edip Adıvar Külliyesi Ulusal Mimari Proje Yarışması

Mimari Açıklama Raporu

“İnsanlar cami yapımında gösteriş ve gururlanmaya düşmeyinceye kadar kıyamet kopmaz.” Hz. Muhammed (s.a.v). (Neşei Mesacid:2)*

“Bizim dinimiz en makul ve en doğal bir dindir. Ve ancak bundan dolayıdır ki son din olmuştur. Bir dinin doğal olması için akla, tekniğe, ilme ve mantığa uygun olması gerekir. Bizim dinimiz bunlara tamamen uygundur. … İslam’ın sosyal hayatı içinde hiç kimsenin, bir özel sınıf halinde varlığını sürdürme hakkı yoktur. Kendilerinde böyle bir hak görenler dini kurallara uygun harekette bulunmuş olmazlar. Bizde ruhbanlık yoktur, hepimiz eşitiz ve dinimizin kurallarını eşit olarak öğrenmeye mecburuz”
Mustafa Kemal Atatürk

İslam dini temelinde mütevazılık ve sadelik barındırır. Son dönem mimari anlayışta bu durum bozulmuş, süslemelerin abartıldığı mekânsal etkinin, mekanın var olma nedeni ile yarışır hale geldiği bir hal aldığı söylenebilir. Bu durum İslam dininin temeline aykırıdır. Camiler ibadet alanın olmaktan çıkmış, içerik yerine kabuk daha önem kazanmış, süsleme vazgeçilmez bir öğeye dönüşmüştür. Tüm dünyadaki dinsel yapılarda hümanizm yönünde değişmeler gözlenirken, temelinde hümanizmi en çok barındıran İslam dinine ait cami yapıları tam tersi yönde gelişmiştir.

Genel Kararlar :

Yarışma projesinde mütevazi ve insan ölçeğine yakın bir kütle aranırken bir yandan da cami yapısını tinselliğini yansıtır bir sadeliği ve simgesel olma özelliği barındırmasına özen gösterilmiştir. Bu bağlamda olabildiğince davetkar ve ezici boyutlarda olmayan bir yapı aranmıştır. Programda yer alan tüm işlevler cami kütlesinin dışında tutularak mekanın bütünlüğü hiç bozulmamıştır. Namazgahın yer aldığı kütleye başka bir eylem sokulmamış böylece ibadet edecek kişinin rahatlıkla algılayabileceği bir mekan tasarlanmıştır. Genelde cami içinden atıl bir girişle beslenen Kadınlar mahfili Halide Edip Adıvar Caddesi’nden alınmıştır. Bu bölüm üst kotta ayrı bir giriş ile tanımlanmış olup böylece cami kütlesi içindeki düşey sirkülasyondan arındırılmıştır. Bu karar kadınların camiyi rahatlıkla kullanabilmeleri için alınmıştır. (Allah’ın kulları olan kadınların camilere gitmelerine engel olmayınız, Hz. Muhammed (s.a.v) (Ebû Davûd)* Bu kararlardaki genel amaç daha nitelikli bir kadınlar girişi yaratma ve cami iç mekanını en sade ve tanımlı haline getirmektir.

Kentsel Kararlar:

Cami kelime anlamı ile “toplanma” anlamına gelmektedir. Açık alanlar maksimize edilerek Halide Edip Adıvar Mahallesi’nde kentsel bir odak noktasına dönüştürülmesi amaçlanmıştır. Yapı bahçecik sokaktan düz girilebilecek şekilde Halide Edip Adıvar caddesinden alt kotta tasarlanmıştır. Böylece daha tanımlı ve daha geniş bir avlu ortaya konulabilmiştir. Bahçecik Sokağı ile Halide Edip Adıvar Caddesi arasında yaratılan kot farkı üç nedenle tercih edilmiştir. Bunlardan birincisi kalabalık vakitlerde, cami yoğunluğu ile Halide Edip Adıvar Caddesi yoğunluğunu birbirinden ayırmaktır. İkinci neden yaratılan bu kot farkının getirdiği çözümlerdir. Bu çözümler ; kadınlar mahfili girişinin farklı kotta ve mahremiyette çözülebilmesi, yaratılan kot farkı sayesinde avlu ile ilişkili eğitim alanlar ve sosyal alanların oluşturulabilmesi, lojmanların yoğunluktan uzak ve nitelikli çözülebilmesidir. Üçüncü ve en önemli neden ise daha büyük, tanımlı kent yoğunluğundan koparılmış bir avlu tanımlama çabasıdır. Halide Edip Adıvar Caddesi ve Bahçecik Sokak yaya yaklaşımları genleştirilip, avluya akışlar kuvvetlendirilmeye çalışılmıştır.

Bahçecik Sokağa bakan şadırvanın üzerini de örten saçak bu sokaktaki ana yaklaşımı yönlendiren bir öğe olarak tasarlanmış, aynı zamanda cami avlusunu belirginleştirirken zeminde sokak bağlantısını maksimumda tutacak şekilde konumlandırılmıştır. Halide Edip Adıvar Caddesi ile cami avlusu bağlantısı kıble yönü nedeni ile caddeye diyagonal duran kütlenin iki yanından basamaklarla sağlanmıştır. Bu bağlantının sol kanadında eğitim alanları, kitap satış alanı ve kütüphane, yardımlaşma sandığı odası, koruma ve yaşatma derneği yer almaktadır. Bu kanadın sonunda gasil hane çıkışı yer almaktadır. Otopark katları ve kadınlar mahfili katı ile düşey bağlantıyı sağlayan minare çevresindeki merdiven kovası cami avlusu bağlantısı bu koldan yapılmıştır.

Avlu Yapısı :

Cami avlusu Halide Edip Adıvar Caddesi’nden alt kotta konumlandırılmış, bu cephede cami yapısı ve cadde ile bağlantıyı sağlayan basamaklar, Bahçecik Sokak cephesinde şadırvan ve şadırvanın üzerinden geçen kolonatlı saçak, Belediye Sosyal Tesis parseli cephesinde sosyal donatı elemanları, gasilhane çıkışı, lojman girişi, minare ve minare çevresindeki düşey sirkülasyon yer almaktadır. Meskenlerin yer aldığı kuzeydoğu cephesine ise dokunulmamıştır.

Namazgah cephesinin avluya bakan cephesinin tamamen açılabilir olması düşünülmüştür. Bu durum hem son cemaat alanının hem de avlunun namazgah ile bütün halde çalışabilmesini sağlamaktır. Cami mimarisinde bu yapıların davetkar nitelikte olması gerekliliği İslam mimarisi tarihi boyunca söylenmiş bir olgudur. Bu cephenin namaz saatlerinde bütünüyle açılması ve avlu ile beraber çalışırken içeri davet eden bir yapısı olması ön görülmüştür. Bu cephede de Halide Edip Adıvar cephesinde olduğu gibi ölçek olabildiğince insana yakın düşünülmüştür.

Musalla taşı avlunun ortasında yer almaktadır. Musalla taşının bu kadar göz önüne konulmasının nedeni ölümü hatırlatmaktır. İslam dininin temelinde ahiret ile dünya dengesi yer almaktadır. Ahireti unutturmamak İslam mimarisi için önemli bir girdidir. Projede yaşamı sembolize eden ağaç öğesi ile ölümü sembolize eden musalla taşını yan yana koyarak İslam’ın temelinde barındırdığı ahiret ile hayat dengesinin simgeselliği yansıtılmaya çalışılmıştır. Avlu tüm yönlerden yaklaşıma izin veren hatta davet eden nitelikte tasarlanmıştır. Halide EDİP Adıvar caddesinden ve Bahçecik sokaktan geniş sirkülasyon boşlukları ile dahil olunabilen avluda “cami” kelimesinin karşılığı olan “toplanma” eyleminin farklı kotta tanımlanmış olan alanda yapılabilmesi ön görülmüştür.

Namazgah :

Namazgah kütlesi tüm diğer fonksiyonlardan arındırılmış ve tek kütlede tek işlevli tasarlanmıştır. Bu projenin önemli kararlarından birisidir. Dua ve ibadetin tinsel durumunu destekler sadelikte tasarlanmış olan cami kütlesinde, kadınlar mahfili düşey sirkülasyonu dışardan sağlanarak bu işlevden de arındırılmıştır. Tek mekandan oluşan namazgah kalabalık vakitlerde son cemaat mahali ve cami avlusu ile beraber çalışabilecek şekilde tasarlanmıştır.

İç mekan olabildiğince sade bırakılmış ibadet ve dua halindeyken dikkat dağıtıcı tüm detaylardan arındırılmıştır. Göz hizasından yukarıda bırakılan delikli cephenin kısmi görsel seperasyon sağlarken , mekanı ışık gölge oyunlarıyla zenginleştirmesi amaçlanmıştır. Çatıyı taşıyan narin kolonlar namaz yogunlugu sırasında sirkülasyonu işaretleyen belli belirsiz arterlere dönüşmektedir. Sağır kısımda Kur’an-ı Kerim’in omurgası sayılan Bakara Suresi’nin işlenmesi öngörülmüştür.

Sonuç :

Yarışma kapsamında verilen programı karşılayacak, İslami mimarinin Türkiye’deki yansımalarına eleştirel bir yaklaşım ile mütevazı ve sade bir yaklaşım esas alınarak, insan ölçeğine yakın ve İslam dininin temelinde yatan bilgilerin ışığında bir yapı tasarlanmıştır.