Katılımcı, Uzundere Cemevi Sosyokültürel Merkez Ulusal Mimari Fikir Projesi Yarışması

Mimari Rapor

“Muhammed Ali postunda oturan, dört kapıyı kırk makamı bilmeli, Muhammed Ali’ye talibim deyen, evvel farzı mürşidini bulmalı.”

Ballı Baba

Konum

Uzundere Cemevi, İzmir’in ulaşım itibariyle merkezi ilçelerinden biri olan Karabağlar’da konumlanmıştır.

Adnan Menderes Havalimanı’na ve çevresindeki anayollara yakınlığı konumunun önemini arttırmaktadır.

Dolayısıyla, tasarlanan yapının ileride fazlaca ziyaretçi alabileceği öngörüldüğünden yapıya anıtsal bir nitelik kazandırılmaya çalışılmıştır.

Yarışmaya konu olan arsaya mahalle ölçeğinde bakıldığında, ait olduğu konut dokusunun uç noktasında yer almakta ve bu durum, ilgili arsaya ulaşımı sağlayan aksı belirginleştirmektedir. Yapı cephelerinin verimli doğal havalandırma için hakim rüzgar yönüne (GD) yönelimi ile belirgin aksın örtüşmesi, yapının arazi üzerindeki konumlanmasını belirlemiştir.

Mimari Yaklaşım

Proje alanının doğusunda ve güneyinde, yeşil alan yoğunluktadır. Batısında, ana yol ve yeşil alan bulunmakta olup, kuzeyinde ise sırasıyla çocuk parkı, dere, park ve konut alanları gibi yoğun yaya akışının olduğu alanlar yer almaktadır. Tasarım kriterleri belirlenirken proje alanının çevresi göz önünde bulundurulmuştur (Diagram I).

Proje alanını çevreleyen yollar ulaşım önceliğine göre derecelendirilmiştir. Alanın doğusu ve güneyi tamamen yeşil alan olup, o yönden yaya akışı çok fazla olmayacağından III. dereceden alan olarak değerlendirilmiştir (Diagram II). Alanın batısında, yeşil alan ve anayol; kuzeyinde ise konut alanı bulunduğundan fakat ara yola baktığından dolayı, bu iki alan II. derece olarak ifade edilmiştir. Alanın parkla kesiştiği nokta ise I. dereceden alan olarak ön görülmüştür çünkü şehirden gelecek olan bütün yaya akışını karşılayan ilk nokta olma özelliğini taşır.

İmar planında çocuk parkı olarak gösterilen arazinin yakınındaki alan, tam I. derece olarak gösterilen alana konumlandırılmıştır. Proje alanı için kilit bir bölge olduğundan dolayı tasarım düşünülürken, yapı bu alanla bütüncül olarak tasarlanmıştır. Çocuk parkı özelliği korunarak, alan daha bütüncül bir yaklaşımla tasarlanılmaya çalışılmıştır (Diagram III).

Tasarım düşünülürken fonksiyonlar, ibadet alanı ve sosyal alan olarak iki ana başlık altında toplanmıştır. Farkedildiği üzere, I. dereceden alan yoğun yaya akışına maruz kalmakta olup, III. dereceden alan ise aksine yeşil alanlar içinde kalmaktadır. Bu nedenle sosyal alanla ilişkili olan fonksiyonlar yaya akışının yoğun olduğu I. dereceden alana, ibadetle ilişkili olan alanlar ise yeşil, sessiz ve mevcut kent dokusundan nispeten uzak olan III. dereceden alana yerleştirilmiştir (Diagram IV-V).

Düşünsel Yaklaşım

Alevilik öğretisi, insanı tanrısal olana yaklaştırmaya ve insanın kendisini eğitmesine dönük bir felsefi inancı içerir. Bunun için de insanın eğitimini basamaklara ve bölümlere ayırır. Dört kapı kırk makamın anlamı da budur. Dört kapı; Şeriat, Tarikat, Marifet ve Hakikattir.

Batıniliğe göre, bilgiye aşama aşama ulaşılır. Dört kapı, kırk makam da, aşamalar halinde bilgiye ulaşmayı içermektedir. Her aşama, bir sonraki aşamaya geçer. En son aşama olan Hakikat aşamasının onuncu basamağı olan, “Müşahede” basamağıdır. Bu aşamaya ulaşan kişi artık mürşittir ve tüm gerçekleri öğrenmiş ve Tanrıyı bilmiştir.

Tasarımdaki ara-yüzler, Alevilikteki bu 4 kapı kavramıyla bağdaştırılmıştır. Tasarım 4 ara-yüz/ 4 kapı çerçevesinde kurgulanmıştır. Her bir ara yüz bir kapıyı temsil eder. Proje alanının topografyası da bu kademeli düşünce sistemini kurgulamak için elverişlidir.

Ara-yüz I (Kot 150.00), konferans ve sergi alanlarını içermektedir. Bulunduğu konum gereği cemevine en uzak noktada yer almaktadır. 4 kapı anlayışına göre de bilgiye ulaşmanın ilk aşamasıdır.

Ara-yüz II (Kot 157.00), bu kotta eğitim alanları, atölyeler ve kitaplık bulunmaktadır. Cemevine yaklaştıkça fonksiyonların ibadetle ilişkisi de artmaktadır. Çünkü bu kotta yer alan fonksiyonlarda alevilik öğretisi verilmektedir.

Ara-yüz III (Kot 160.00), artık Cem’le yakın ilişkili fonksiyonları içeren bu kot en önemli ara-yüzlerden biridir. Bu kotta aşevine, kahvehaneye, mihmanevine doğrudan ulaşılabilir.160 kotu I. dereceden alan olarak tanımlandırılan bölgeden (çocuk parkı) geçmektedir ve bu bölgede yoğun yaya akışı öngörülmektedir. Bu nedenle, iki parçalı düşünülen aşevinin halka hizmet edecek bölümünün bu kotta yer alması uygun görülmüştür. Bu kot ayrıca, fonksiyonel anlamda sosyal-ibadet ayrımının yapılmasına da olanak sağlamaktadır.

Ara-yüz IV (Kot 163.50- 167.00), 163.50 kotundan meydan evine, cenaze alanına ve aşevinin ibadete gelenlere hizmet edecek bölümüne ulaşılabilir. Bu kot kademelerin en sonunda bulunmaktadır ve ibadetler burada gerçekleşir.

Meydan evi, araziye ve diğer 3 arayüze hakim olması için arazinin üst noktasında konumlandırılmıştır. Her noktadan alana hakimdir ve farkedilir; kent silüetinde öne çıkmaktadır. Aksi tavırla, ibadete gelen kişilerin toplandığı alan olan 167.00 kotu perspektifinde ise, Alevi inancında yer alan mütevazilik dikkate alınmış ve insan ölçeğinde olması amaçlanmıştır. 167.00’dan 163.50’e inilir ve meydan evinin ön avlusuna giriş bu kottan sağlanır. Toplanma amacı güdülmediği için rahat sirkülasyona olana sağlamaya yetecek büyüklükte tasarlanmıştır. Burada dördüncü kapıyı temsil eden element olan toprağa gönderme yapılmıştır. İbadet alanlarına toprağa girerek ulaşılır.

Alan bütüncül olarak tasarlandığı için, proje alanındaki arayüzlerle alanın dışı ve içi arasında bağlantı kurulmaya çalışılmıştır. Dikkat edilecek olursa arayüzler alan dışında da işlemektedir. Kentle sağlanan bu bağlantı sayesinde, her bir arayüze doğrudan ulaşım sağlanabilmektedir. Sirkülasyonların sürekliliği ve her bir arayüzün birbiriyle -engelli kullanımına da uygun şekilde- bağlantılı olması, alan içindeki ulaşımı kolaylaştırmaktadır.