Konak Namazgah Hamamı Restorasyonu

İzmir’in Konak İlçesi’nde buluna Namazgah Hamamı’nın restorasyonu Artı3 Mimarlık tarafından yapıldı ve 2019 yılında tamamlandı.

Tasarımcıları projeyi anlatıyor:

İzmir İli, Konak İlçesi, Cedit Mahallesi, 816 Sokak no:26, 28, 30’da yer alan ve tapunun 390 ada, 30 numaralı parselinde kayıtlı olan, Namazgah Hamamı, İ.B.Ş.B.B.’nca 15.07.2005 gün ve 05.702 sayılı yazısı ile onanan ve İ.K.T.V.K.K’nun 29.06.2005 gün ve 645 sayılı karar ile uygun bulunan Agora ve Çevresi Arkeolojik Sit Alanı ve Çevresi Koruma Amaçlı İmar Planı sınırları içinde kalmakta olup, imar planında kısmen yolda, kısmen ‘Arkeoloji ve Tarih Parkı’ alanı içinde kalmaktadır. Alan, 1.Derece Arkeolojik sit alanı içerisindedir. Kuzeyinde Agora Ören yeri bulunmaktadır.

Yapının inşa kitabesi bulunmamakla birlikte, inşa tarihi 16.yy sonu ya da 17.yy başına olarak kabul edilmektedir. Hamam yapısı Çiftehamam niteliğindedir. Semavi Eyice’nin sıcaklık biçimlenişine göre yaptığı hamamlara ilişkin sınıflandırmasına göre, ortası kubbeli dikdörtgen sıcaklıklı çifte halvetli tiptedir. Mekansal organizasyon bağlamında özgün niteliği korunmuştur. Çiftehamam soyunmalık, ılıklık ve sıcaklık (çift halvetli) ana bölümlerinden oluşur. Bunlara ek olarak, hamamda su depoları ve külhan (ısıtma mekanı) bulunur.

Restorasyon Yaklaşımı

Yakın döneme kadar hamam işlevini sürdüren yapı, zaman içerisinde geçirdiği yapısal ve mekansal müdahaleler ile niteliksiz bir duruma gelmiş, çevresindeki niteliksiz yapılaşma ile birlikte kullanılmaz bir duruma gelmiştir. Restorasyon projesi hamam işlevinin sürdürülmesine yönelik hazırlanmıştır. Uygulanan tüm restorasyon müdahalelerinin temel ilkesi, yapının özgün mimari ve yapısal sistemine zarar vermeden günümüz ihtiyaçlarına uygun olarak düzenlemek olmuştur.

Namazgah Hamamının, İzmir kentinin korunmuş geleneksel dokusunun içerisinde yer alması yapıya ayrı bir değer vermektedir. Zaman içerisinde niteliksiz bir duruma gelmiş olan Namazgah Bölgesi, son yıllarda kamu ve özel sektör tarafından üretilen projeler ile nitelikli bir kentsel dokuya dönüştürülmesi hedeflenmektedir. Bu bağlamda, yapının kent tarihi açısından öneminin yanısıra, günümüzde çevresi ile birlikte önemli bir kamusal kullanıma izin verecek potansiyele sahip olması ayrıca önemlidir. Restorasyon projesi sürecinin başında yapının doğusunda bulunan ve Osmanlı dönemi han yapısına ait olduğu sanat tarihi uzmanlarınca belirtilen çevre duvar kalıntılarının bulunduğu alandaki tüm niteliksiz yapılaşma belediye tarafından kaldırılmıştır. Bu alanın hamam yapısı ile birlikte kamusal kullanıma izin verecek bir açık alan düzenlenmesi ile dönüştürülmesi kararlaştırılmıştır. Bu kapsamda, restorasyon projesini hazırlayan proje ekibi bu alanı kentin yakın geçmişinde kent belleğinde yer ettiği biçimi ile açık hava sineması kullanımına odaklı “Namazgah Açık Hava Sineması ve Seyir Terası” projesi hazırlanmıştır. Hamam yapısının batısındaki alan arkeolojik kazı alanı içerisinde yer aldığı için sadece zemin düzenlemesi yapılarak kullanılır duruma getirilmiştir. Böylelikle Namazgah Hamamı kuzeyindeki Agora ören yeri, ve çevresindeki açık alan düzenlemeleri ile birlikte Namazgah Bölgesinin önemli bir kamusal kullanımında önemli bir odak haline gelmesi hedeflenmiştir.

Restorasyon Öncesi Durum

Restorasyon öncesi, Namazgah Hamamının kuzey, güney, batı (kısmen) ve doğu cepheleri bütünüyle yapılar ile çevrili ve niteliksiz bir durumda idi. Bu yapılaşma hamam yapısının bütün olarak algılanmasını engellemekteydi. Hamamın gerek erkekler gerekse de kadınlar bölümünde, ana mekan kurgusunu değiştirmemekle birlikte, özgün durum ile bütünüyle uyumsuz mekansal düzenlemeler ve malzeme kullanımları mevcuttu. Bunun yanısıra, bakımsızlık, niteliksiz onarımlar ve uygulamalar nedeni ile özgün yapıda malzeme/mimari eleman kayıpları, ciddi boyutlarda nem problemi ve sıva raspası sonucunda tespit edilen statik sorunlar hamam restorasyonunu zorunlu kılan faktörler olmuştur.

Restorasyon Müdahale kararları

Restorasyon müdahalelerinde en önemli karar Namazgah Hamamı’nın yapı olarak ortaya çıkarılmasıdır. Bu karar doğrultusunda yapının çevresindeki niteliksiz durumda olan yapıların tamamı, mevcut durumun ileri belgeleme teknikleri kullanılarak gerçekleştirilen belgeleme çalışmaları yapıldıktan sonra kaldırılmıştır.

Restitüsyon çalışmaları sonucu elde edilen bilimsel verilere bağlı olarak, hamamın özgün kullanımındaki mekansal dağılımına ait olmayan tüm ekler, malzeme kullanımları kaldırılmış ve nihayetinde sıva raspası yapılarak özgün durum açığa çıkarılmıştır. Tüm hamam yapısı statik açıdan uzmanlar tarafından değerlendirilmiş ve gerekli görülen sağlamlaştırma müdahaleleri gerçekleştirilmiştir. Özgün mimari elemanlardaki tüm kayıplar özgün malzeme ve özgün detaylara uygun olarak giderilmiştir. Yapıda özgün durumdan farklı olarak gerçekleştirilen tek önemli müdahale ısıtma sistemi ile ilgilidir.

Yapı 2019 yılında restorasyon sürecini tamamlamış, geleneksel dokuda devam eden sosyal yaşantının bir parçası olarak varlığını sürdürmektedir.