Mansiyon, İstanbul Kara Surları Topkapı Kaleiçi Meydanı Kentsel Tasarım Yarışması

Proje Raporu

ARA+

ara.*

*1. İki yeri, iki nesneyi, iki şeyi birbirinden ayıran uzaklık, açıklık, boşluk.

*2. İki olayı, iki olguyu birbirinden ayıran zaman parçası.

Topkapı ve Kara Surları hiç şüphesiz kültürel birikimleri sürdüre gelen özel ve biricik bir mekandır. Günümüzde Kara Surları ve çevresi göz ardı edilmiş, hasara uğramış ve genişleyen kent karşısında çeperde kalarak yeni kent ile eski kent arasında bir ‘ara’ kesit olarak düşünülebilir. Bu ‘ara’ da kalma durumu proje alanı gezileri ve gözlemleri sırasında bazı odak noktalarında, kentsel açık alanlarda fark edilmiştir. Meydan özelinde yere özgü, Tarihi Yarımada makro kozmosu içerisinde ise bağlar ve birliktelikler ile ilerleyen ve düşünülen bir proje önerisi geliştirdik.

Projenin amacı, bugün kentin tehdidi altında olan 1500 yıllık Theodosius surlarının özellikle sur içi kısmının Marmara denizinden Haliç’e kadar uzanan yaklaşık 7 kilometrelik bir yeşil kültür koridoru oluşturarak, Topkapı Meydanını bu koridorun bir odak noktası haline getirmektir. Düzensiz kent yapılaşması tehdidine karşı hem surları hem de diğer bütün tescilli yapıları koruma altına almaktır. Bu şekilde tarihi yarımadaya 65ha. yeşil alan kazandırılmaktadır.

Projenin esin kaynağı kaçınılmaz olan İstanbul’a tarihten bugüne kadar kimliğini veren morfolojik yapısını etkileyen kapılar ve kapılar çevresindeki yeşil alanlar oluşturmuştur. Kapılar, tarih boyunca hem kara surlarının hem de İstanbul kentsel morfolojisinin gelişiminde oldukça etkili olmuştur. Kapı, içeride ve dışarıda olan gündelik hayatı ikiye ayırır. Bu ‘ara’lık bazı noktalarda keskin bir ayrıma bazı noktalarda benzerliklere yol açmaktadır. Projenin temel gayelerinden biri bu fark edilen aralıkları yaya + bisiklet + yeşil şebekesi bağlamında Tarihi Yarımada ölçeğinde geliştirmektir. Topkapı Kapılar Arası (Kale İçi) Meydanı, bulunduğu yerin ve mikro kozmosun potansiyelini ön sezgisel bir tavırla somutlaştırmayı amaçlamıştır. Kapılar Arası Meydanı, bir tarihi kentsel mekanlar dizgisidir. Birbirine bağlı, yer yer iç içe geçmiş, her biri kendi ölçeğini çevresiyle beraber var eden kent parçaları birleştiğinde bütünleşik bir kentsel hikâye ortaya koymaktadır.

Şehir ilk olarak Byzas’ ı çevreleyen duvarlarla kurulup daha sonra batıya doğru genişlemiş. Sırasıyla Septimus Severus Surları, Konstantinus Surları ve sonra Theodosius Surları’yla tarihi yarım adadaki son duvar inşa edilmiştir. Fatih’in 1453 yılında İstanbul’u kuşatmasıyla ve imparatorluğun üç kıtaya egemen olan Osmanlı İmparatorluğu sınırlarını taht şehri İstanbul’dan çok uzaklara taşıyınca şehri kuşatan Kara Surları da ister istemez önemini yitirmiştir.

Savunma teknolojilerinin gelişimiyle zaten savunma amaçlı sur duvarları da dünyanın diğer önemli şehirlerinde olduğu gibi İstanbul’da da savunma amacını yitirmiştir. Fakat duvarların bugün dahi fiziksel varlığı doğal olarak şehirde mekânsal anlamda ayırıcı özelliğini korumaktadır.

Kent mekanlarının oluşumunda, kentsel kimlik kavramına eşlik eden ‘yerellik’ kavramı, kentlinin kentsel bellekle ilişkisini güçlendirerek ‘aidiyet’ ve ‘özgü olma’ kavramlarına dikkat çeker. Mahallelinin kendini yer’ e ait hissedeceği, yapısal çevreden çok kültürel ve yerel değerlere önem veren meydan ve mahalle kurgusu ‘Ara+’ başlığı altında detaylandırılmıştır. ‘Ara+’ kurgusu gündelik hayata özgü çoğaltılabilir, eksiltilebilir, kentlinin kendi yaşamına özgü deforme edilebilir. Bu müdahaleler tarihi kültürel edinimi gözetecek şekilde yapılabilecek şekilde peyzaj düşünülerek tasarlanmıştır.

Meydanları kendi aralarında ‘büyük-küçük’ gibi tanımlamalardan çok, birbirlerine bağlı, bütünleşik-bütünleştirici bir genel kurgudan söz edilmektedir. Bu tasarım kurgusu içerisinde meydanlar, bağlar, bahçeler, kiosklar her biri kendine özel biricik karakterini, bütünleşik kurgu içinde var etmeyi amaçlamaktadır.

Projemiz gündelik hayatta bir ‘ara’da olabilme ihtimalimize ve ‘ayrık’sı farklılarımızın potansiyelini değerlendirme heyecanına odaklanmaktadır. Başta herkes için ama özellikle Topkapı’da yaşayanlar için bir hareketler kozmosu, mevcut alışkanları gözeterek tasarlamayı amaçladık. Kadim İstanbul’un katmanlı kültürel peyzajı bu amacımızı gerçekleştirmek için referans oldu. Proje alanımız içerisindeki kültür öğelerinden yola çıkarak tüm yarımada ve çevresine etki edecek şekilde bir ‘ara’da ‘bağ’lanarak yeşil+kültür yolu oluşturulmuştur.

KÜLTÜR KORİDORU

Ayrıca, önemli ulaşım noktalarına yakın yerlere bisiklet park yerleri önerilerek, kentin diğer ulaşım modlarıyla entegre hale getirilmiştir. Özellikle yeşil koridoru geniş mesafelerle bölen Vatan ve Millet Caddeleri’nin olduğu yerlerde önerilen ‘Yeni Ekolojik Köprü Yapılar’ sayesinde topoğrafya ve mesafe engeli kaldırılarak, bisiklet ve yaya sürekliliği kesintisiz olarak sağlanmıştır. Böylelikle; toplamında 65 ha. olan kent parkına erişim ve dolaşım kesintisiz sağlanmıştır.

TOPKAPI VE SULUKULE CADDESİ

Topkapı Caddesi’nin yayalaştırılması sonucunda oluşan boşluk yaya + bisiklet ve yeşil şebekesi ile ulaşılabilir, sürekli bir kurguya dönüştürülmüştür. Mevcutta yer yapıların zemin katlarındaki ticari birimlerde gündelik hayatlarını geçiren esnaf, sanatkâr, müşteriler için dinlenme-oturma alanları oluşturulmuştur. Hem meydan kullanıcıları, hem meydandan gelip geçenler için deneyimlenebilecek açık kamusal mekânsal kurgular oluşturulmuştur. Topkapı Caddesi boyunca sıralanan ticari yapılaşmanın sekteye uğradığı boşlukta yapı doluluğu azaltmak ve meydanla ilişkilendirecek biçimde ARA+ Köşe kamusal yarı açık alanı oluşturulmuştur. Bu bağlamda birbirini besleyen ve iyileştirici kamusal mekanlar oluşturmak adına dört madde altında stratejiler geliştirilmiştir. Meydan ve çevresindeki ARA+ larla tüm rekreatif ve kentsel programlar arttırıldı.

1.KAPILAR ARASI (KALE İÇİ) MEYDANI

Kara surları kapılarının arasında bulunan Topkapı sur boyunca birçok tarihi kültür mirasına ev sahipliği yapmaktadır. Nigoğayos Ermeni Kilisesi, Bayezid Ağa Camii , Gazi Ahmet Paşa Camii ve Türbesi Topkapı Kale İçi Meydanı’nı çevreleyen ve sınırlayan tarihi kültür varlıklarıdır. Millet bahçesi 1.Etap rekreasyon ve yeşil alanı, Fatih Belediyesi Topkapı Sosyal Tesisleri rekreasyon alanı ile kavuştuktan sonra meydanda bulunan eğimle proje alanında Kent Çayır’ına ve Kent Meydan’ına dönüşerek, Kara Surları boyunca bütünleşik rekreasyon alanın ortasında yer alır. Topkapı sur kapısından çıktığımızda bizi karşılayan Topkapı Kültür Parkı ve Topkapı Mezarlığı, ‘kapı’dan içeri girerek meydandaki ve proje alanındaki irili ufaklı yeşil alanla bütünleşir. Bir kent çayırı ve kent parkına dönüşecek proje alanı merkezinde tarihi kültür varlıkların sınırlardığı bir sert zemin meydanını oluşturur. Farklı zamanlar aktiviteler ve gündelik kullanımlara olanak sağlayacak şekilde gridal bir sistemde, sistem yuvaları düşünülerek farklı etkinliklere yapılması hedeflenmiştir.

Hem bölgede bulunan Sinan eseri Gazi Ahmet Paşa Cami’nin mekânsal dizgisi ve örgüsünden öğrenmek, hem de çevredeki yeşil-kültür parçalarını bütünleştirmek amacıyla meydan lekesi oluşturulmuştur. Tarihi kültür varlıkları hem meydan içinde hem de Kara Surları boyunca var olan tescilli yapıları algılamak amacıyla bir yaya promenadı oluşturulmuştur.

1a Dizgisel Yeşil+Kültür Rotası
Meydan bileşenleri çevresindeki tarihi yapılar ile dizgisel bir kültür rotası oluşturuldu. Bu rota Topkapı Kapılar Arası Meydanından bağlamına oturduğu Tarihi Yarımada’ya kadar ulaşır. Gündelik ve kültür sanat etkinlerinde ‘yer’i çepeçevre algılamaya olanak sağlayacak bilgilendirme + farkındalıklar sağlamaktadır. Kültür-yeşil rotası meydanda birbirinden kopuk ve farkedilmeyen kültür öğelerini bağlayan kültür yolu bir bağlaç olarak tasarlandı.

1b Kent Çayırı+Meydan
Tarihi sur yapısı ile meydan ‘ara’ sında meydana sahne arkası gibi konumlanan kent çayırı farklı aktivitelerin yapılabileceği bir ara mekân olarak tasarlandı. Bu odak alan kentsel akışkan hayatın bir parçası olarak konumlanmaktadır. Yeşil alan bir ara geçiş zemini olarak da farklı noktalara erişimi sağlamaktadır.

1c Sürekli Yaya Aksı-Yarı Açık Yaya Promenadı
Fetihkapı tramvayından çıkıp Topkapı sur kapısından çıktığımızda sürekli bir yaya aksı ile meydanın farklı noktalarına erişim sağlanmaktadır. Kapıdan Topkapı Caddesi ve otobüs duraklarına doğrudan erişilebilir yaya aksı oluşturulmuştur. Bu akslar gündelik hayattaki kentli hareketlerinin oluşturduğu hareketler kozmosundan yola çıkarak ve sokak akslarını takip ederek oluşturulmuştur.

1e Cami Önü Meydanı
Cami önü meydanı ile diğer tarihi kültür varlıklarının ilişkisi kuvvetlendirilmiştir. Bu meydan aynı zamanda yeşil alanlar ile beslenecek şekilde ilişkilendirilmiştir. Cami cemaati proje alanı için önemli bir kullanıcı profilidir. Bu sebeple cami cemaatine konforlu kamusal açık alanlar ve dinlenme + oturma alanları tasarlanmıştır.

2. KENTSEL ARALIKLAR

2a Sur ‘Ara’+sı
Theodosius surları biricik yapısal özelliktedir. Yarımada’daki diğer surlara göre ikincil bir savunma suru ile oluşturulmuştur. İki sur ‘ara’sı geçmişten gelecek referansla günümüzde kültür sanat etkinliklerine olanak sağlayacak şekilde geçici sergileme, yarımada bienali vb. gibi aktivitelerde kullanıma açılacaktır.

2b Meydan ‘Ara’+sı
Meydandaki etkinlik alanına ve çevresine hizmet verecek şekilde modüler kiosklar mimari öneri olarak sunulmuştur. Meydan çevresindeki yeşil alanlarla meydan ‘ara’sında hafif strüktürlü ama dayanıklı ve tarihi yapı çevresine uyum sağlayacak şekilde ‘corten’ malzeme olarak önerilmiştir.Meydanın yeme-içme, ticari satış vb. gibi ihtiyaçlarına çözüm olarak düşünülmüştür.

2c Bina ‘Ara’+sı
Bütüncül-sürekli yeşil açık alanlarla ilişkilendirilecek şekil atıl kentsel boşluklar gündelik hayatta kullanbilecek şekilde ilişkilendirilmiştir.

2d Ara+ Bağ/Bahçe
Kentsel yeşil sistemle ilişkilendirilmiş bağ-bahçe ile güçlendirilmiştir.

2f Ara+ Bostan
Tarihi referansla hareketle yeşil sisteme entegre kentlilerin kullanıcılarına yönelik bostan alanlar oluşturulmuştur.

3. YEŞİL KENTSEL B(AĞ)LAÇ

3a Ulaşım
Hafif raylı ulaşım(kazlıçeşme-topkapı tramvayı), elektrikli araç ulaşımı, bisiklet ulaşımı ve yaya ulaşımı.

3b Yeşil-Kentsel Yaya Bağlantısı
Makro-kozmos da Topkapı Kültür Parkı, Kara surları millet bahçesi, Topkapı üst geçiti ve ilerideki Topkapı Kale İçi Parkını aks, bir yeşil kentsel omurga olarak yaya ağırlıklı ve bisikletli + elektrikli araçla desteklenen kurguya evrilmiştir.

3c Meydan Çayırı ve Yeşil Alanlar
Meydan çayırı gökyüzüne bakma durağı olanağıdır. Çayır aktiviteleri, gölgeler arasından sıyrılan günlük ve mevsimlik kullanımlardır. Kilise önündeki ve Gazi Ahmet Paşa Cami’nin önündeki yeşil alanlar parklar ve meydandaki yeni yeşil alanlarla birlikte ele alınarak bütüncül bir yeşil sistem olarak kurgulanmıştır.

3d Lineer Sergi
Hafif strüktürle örtülü sürekli yaya aksı üzerinde kentsel hafızayı güçlendirmek amacıyla geçici sergi çizgileri oluşturulmuştur. Çizgisel hat, kente dair hikayeleri örerken, kent meydanı ile kenti bütünleştirmekle kent hikayelerini kullanım ile birleştirmektedir.

4. KENTSEL GEÇİRGENLİK

4a Meydan Çarşısı Girişi
Meydan çarşı girişi ile bir ön meydan tanımlanmaktadır. Kent ölçeği ‘yer’ ile ilişkilendirilerek bu noktada küçülerek ufalanan bir mekansal dizgi oluşturmaktadır. Burada meydandaki ticaret ile ilişkilenecek şekilde ticari kiosklar önerilmiştir.

4b Sur Girişi
Tramvay, Metrobüs gibi toplu taşıma akslarının devamında meydana giriş sağlanan alan tariflenerek giriş meydanı oluşturulmuştur.

4c Cami Meydanı Girişi
Cami meydanından Kapılar Arası meydanına geçişteki eğim göz seviyesinde farklı perspektif oluşturmaktadır.

4d Kara Surları Millet Bahçesi
Kara surları millet bahçesi devamında kent çayırı ve sonrasında Topkapı Kapılar Arası meydanı bir yeşil-park sürekliliğini sağlamak amacıyla oluşturulmuştur.

4e Kara Surları Yüzeyi
Kara surları meydan tarafına bakan yüzeyleri meydandaki aktiviteler için bir sanal bir ekran olarak yüzey olarak tasarlanmıştır. Yaz sineması, açık hava tiyatrosu gibi etkinliklerde bir arka fon olarak yeniden kurgulanmıştır.

YAYA, BİSİKLET VE ULAŞIM SİSTEMİ

Proje alanı ve meydan tasarımında yaya+bisiklet ve alternatif ulaşım önceliklendirildi. Kapıdan Topkapı Caddesi ve otobüs duraklarına doğrudan erişilebilir yaya aksı oluşturulmuştur. Bu akslar gündelik hayattaki kentli hareketlerinin oluşturduğu hareketler kozmosundan yola çıkarak ve sokak akslarını takip ederek oluşturulmuştur. İstanbul ölçeğinde mevcut tramvay hattına eklenecek ve meydana erişimi arttıracak Kazlıçeşme-Topkapı tramvay hattı planlamıştır. Güvensiz, akşamları karanlık ve tenha olan Topkapı Alt geçiti, yaya güvenliğini sağlamak amacıyla döşemede yırtık oluşturulmuştur. Oluşturulan döşeme yırtığıyla meydan çıkışından geçiş engelsiz sağlanmıştır. Alt geçit ve üst arasındaki güvenlik gün ışığı alınarak konforlu hale getirilmiştir. Kara surlarının alt geçitten dolayı kapanan hendek duvarları böylece açılmış ve yayaların hendek sur duvarlarını görmesi amaçlanmıştır.

PEYZAJ KURGUSU

Tasarlanan meydan, Kara Surları hattı boyunca bir dinlenme+oturma, etkinlik yapma, piknik yapma gibi gayeylerle aynı zamanda kent parkı ve kent çayırı olarak yer yer yükseltirilerek tasarlanmıştır. Bu neden geniş yeşil alanlarda basılmaya dayanıklı çim kullanılmıştır. Basılmaya karşı dayanıklı ve uzun ömürlü çim olarak(poa pratensis) kullanılmıştır.
Proje, suyu kamusal alan tasarımının bir girdisi olarak planlamaktadır. Suyun kullanılma biçiminin hem ekonomik açıdan hem ekolojik açıdan zarar vermeyecek şekilde yapmayı hedefledik. Bunun için yıl içinde nasıl depolanacağı ve dönüşümün sağlanacağı aşağıdaki grafikte anlatılmıştır.
UV filtreleme gibi mekanik yöntemlere ek olarak, doğanın kendisinin yine kendi ürünleri yani hiperakümülatör bitkiler tarafından temizlenmesi veya zararlıların etkisiz hale getirilmesi yöntemi olan fitoremediasyon* teknikleri için yerel bir bitki katalogu hazırlanmıştır. Bu yöntem ağır metallerce kirlenmiş toprak ve sular ile mücadelede yaygın olarak kullanılabilecek bir yö
ntemdir. Odak noktalarında ve ‘yağmur bahçeleri’ olarak kullanılacak su elemanlarına birliktelik yapacak şekilde organize edilmiştir. Bunların çoğunluğu bölgede halihazırda bulunan yerel bitkilerden seçilmiştir.

*Fitoremediasyon: tekniğinde çevresel kirleticiler kapsamında ağır metalleri absorbe eden, dokularında yüksek seviyelerde biriktirip çeşitli süreçlerden sonra etkisiz hale getirebilen hiperakümülatör bitkiler kullanılmaktadır.

Kültür bağlacı yolunun kesişim noktalarında topoğrafyanın imkan vermesiyle yağmur suyu toplama ve değerlendirme alanlar oluşturulmuştur. Bu alanlar aynı zamanda meydanı besleyen diğer kamusal mekanlardandır.

Yayalaştırılan Topkapı Caddesi boyunca Kara Surları koruma bandı, yeşil aks ve bunlarla birlikte bisiklet ve yaya yolları tasarlandır. Yeşil aks boyunca vejetasyonlar ile yağmur suyu ile bioswale oluşturulmuştur. Yer yer yağmur bahçelerine dönüşen bu yeşiller infiltrasyon yapılarak kentsel mekana kazandırılmıştır.

Mevcutta var olan ağaçlar korunmuştur. Kimlikli kent mobilyalarına gölge verecek şekilde yeni ağaç türleri mikrokozmosa uygun olacak şekilde eklemlenmiştir. Bu ağaçlar: Cupressus Sempervirens / Akdeniz servisi, Hibiscus Syriacu / Hatmi Ağacı,Ailanthus altissima / Kokarağaç, Fraxinus excelsior / Dış budak Yer Örtücüler / Çalılar Gramine Bitkiler Poa Pratensis / Basılmaya karşı dayanıklı ve uzun ömürlü çim Platanus spp. / Çınar Platanaceae Platanus / Çınar Populus Alba / Ak kavak Morus spp. / Dut Ailanthus altissima / Kokarağaç Ligustrum spp. / Kurtbağrı Cupressus Sempervirens / Akdeniz servisi Hibiscus Syriacu / Hatmi Ağacı

Dış sur etrafında gramine bitkiler kullanılmıştır. Kara Surları boyunca yer yer devam eden kent bostanı ve unutmama bahçesi Millet bahçesi ile kent meydanı arasında yer almaktadır. Unutmama bahçesi, alanın geçmişte yer alan bahçelerine öykünür.
Oluşturulan doğal zeminler alanda mikroklimayı destekleyerek diğer canlı türleri ve insanlar için iklimsel konfor açısından zengin, yaşanılabilir, ekolojik bir kamusal deneyime dönüştürdü.

Mevcutta Topkapı caddesi boyunca sıralanan ticari kullanımlarla ilişkilenecek biçimde aynı zamanda meydanın ve çevresinin farklı ihtiyaçları için modüler kiosk birimleri yeşil-kültür yoluna eklemlenmiştir. Bu modüler kiosklar Bernard Tschumi’nin Parc de la Vilette deki ‘follies’ leri gibi kent parkı içerisinde gerçekleştirilecek aktiviteler sırasında kentlinin ihtiyaçlarına cevap verme olanağı sağlarlar.
Günümüz teknolojik çözümlerinden yararlanarak öncelikle Topkapı özelinde olmak üzere Kara Surları genelinde bir akıllı uygulama geliştirilmesi amaçlanmıştır. Bu bağlamda uygulama ile Topkapı-Kara Surları-Fatih Belediyesi ölçeklerindeki Belediye faaliyetlerin duyurulması, bildirilmesi ve kullanıcı etkileşimli bir yeni çağ iletişimi hedeflenmektedir.

Uygulama ile Topkapı mahalle sakinlerine Meydan içerisinde organize edilecek etkinliklerin haber verilmesi, duyuruların yapılması, şikayetlerin alınması, alan yönetimi için hızlı çözümler sağlanabilir.

ARA+ uygulaması ile gündelik hayatın karmaşası karşısında her geçen gün telefonlarımızla ilişkilendiğimiz bir dönemde bu mecra ile kentlileri kamusal alanda teşvik edilmesi sağlanacaktır. Kurgulanacak oyun ve motivasyonlarla, yıl içerisinde yapılacak etkinliklerin aylık takvim biçiminde kentlilere ulaştırılması sağlancaktır.

Oluşturulan kültür-rotaları, rota üzerinde yer alan tarihi kültür varlıkları ve yeşil alanlar uygulamada bilgilendirici içerikler şeklinde var olacaktır. Yeşil kültür rotalarına entegre yaya ve bisiklet yolları da uygulama içerisinde yer alır.

Proje alanına yaklaşırken ve Kara Surları’na dair düşünürken birbirinden kopuk, bağımsız, ilişkisiz, bağlamsız bir durum tespit edilmiştir. Oluşturulan fiziki mekanların yanında yere özgü ve kentli aidiyetini güçlendirmek adına bir takım güçlendirici kimlikli tasarımlar yapılmasına dikkat edilmiştir. Akıllı telefon uygulaması, kimlikli yönlendirme-bilgi levhaları ve kimlikli kent mobilyaları bu çabanın temel bileşenlerini oluşturur.

‘Yer’i ve mekanları ‘anlamak’, ‘algılama’ ve görüngüselliğini arttırmak amacıyla yapılan kent mobilyaları modüler şekilde ihtiyaca yönelik çözüm üretecek şekilde tasarlanmıştır.

Proje alanında yapılan gözlem ve analizlerde dükkan önü, kahve önü gibi oturma düzenleri farkedilmiştir. Bu yere özgü ve biricik bir durumdur. Buradan hareketle kent mobilyaları tasarımında yerellik ve adapte edilebilirlik gayesiyle hareket edilmiştir. Buradan hareket kimlikli kent mobilyalarının ismi yerden alınmıştır. Dendan, kara surl duvarlarının üst kısmındaki tırtık şeklinde olan, askerlerina arasından kafalarının uzatıp çevreyi gözlemlediği şeylere denir. Yere özgü fiziki bir unsur kent mobilya isimlerinde yaşatılmıştır.

Projenin detaylı raporuna linkten ulaşabilirsiniz